โพรพอลิส/กาวชันผึ้ง (Propolis/Beeglue)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 20 มีนาคม 2562
- Tweet
- บทนำ
- ส่วนประกอบสำคัญของโพรพอลิสมีอะไรบ้าง?
- โพรพอลิสมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- โพรพอลิสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- โพรพอลิสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- โพรพอลิสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้โพรพอลิสอย่างไร?
- โพรพอลิสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาโพรพอลิสอย่างไร?
- โพรพอลิสมีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- เจ็บคอ (Sore throat) คออักเสบ คอหอยอักเสบ (Pharyngitis )
- น้ำยาบ้วนปาก ยาบ้วนปาก (Gargle)
- ยาแผนโบราณ (Traditional Drug)
- รูปแบบยาเตรียม (Pharmaceutical Dosage Forms)
- วิธีการบริหารยา (Routes of drug administration)
บทนำ
โพรพอลิส(Propolis) หรือที่คนไทยเรียกกันว่า ‘กาวชันผึ้ง’ มีลักษณะคล้ายกับสารจำพวกเรซิ่น(Resinous mixture) มีสีออกน้ำตาลไหม้ นักวิทยาศาสตร์พบว่า โพรพอลิส มีส่วนประกอบของ น้ำลายผึ้ง ขี้ผึ้ง และยางหรือชันของต้นพืชชนิดต่างๆ ส่งผลให้โพรพอลิส มีลักษณะเหนียวข้นที่อุณหภูมิ 20 องศาเซลเซียสขึ้นไป กรณีที่อุณหภูมิต่ำกว่านี้จะทำให้เกิดลักษณะแข็งและเปราะขึ้น แมลงจำพวกผึ้งจะใช้โพรพอลิสเป็นส่วนประกอบสำคัญในการสร้างรัง ด้วยความเหนียวจะทำให้โครงสร้างของรังผึ้งแข็งแรงและเป็นฉนวนกันความร้อนได้อย่างดี หรือแม้แต่การใช้โพรพอลิสในการซ่อมแซมผนังของรังที่ชำรุด
นอกเหนือจากประโยชน์ดังกล่าว ผึ้งยังใช้โพรพอลิสในการป้องกันโรคและปรสิตที่เป็นอันตรายต่อตัวอ่อนด้วยองค์ประกอบต่างๆของโพรพอลิสสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อราและแบคทีเรีย เคยมีผู้ค้นพบว่า หากรังผึ้งมีซากของแมลงบุกรุกหรือสัตว์ตัวเล็กๆอย่างเช่น จิ้งจก เข้าไปตายในรังผึ้งและกลุ่มผึ้งงานไม่สามารถขนย้ายนำซากเหล่านั้นมาทิ้งนอกรังผึ้ง จะใช้โพรพอลิสเคลือบปิดทับซากแมลงและซากสัตว์เพื่อป้องกันการบูดเน่าจึงดูเหมือนกับการทำมัมมี่ของมนุษย์ซึ่งเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้ซากดังกล่าวไม่สามารถก่อโรคหรือทำอันตรายต่อกลุ่มผึ้งได้อีกต่อไป
ส่วนประกอบสำคัญของโพรพอลิสมีอะไรบ้าง?
อาจกล่าวได้ว่า โพรพอลิส หรือ กาวชันผึ้ง มีองค์ประกอบของชันหรือยางไม้ บางทีเราก็เรียกว่า ‘บาลซัมส์(Balsams)’ถึงประมาณ 50%, ไขหรือขี้ผึ้งอีกประมาณ 30%, น้ำมันหอมระเหยประมาณ 10%, และเกสรดอกไม้อีกประมาณ 5%
ฤดูกาลต่างๆในแต่ละช่วงเวลาของปีหนึ่งๆ จะทำให้ยางหรือชันไม้ที่ผึ้งเข้าไปเก็บมีส่วนประกอบที่แตกต่างกันออกไป ส่งผลให้สีสันและลักษณะของโพรพอลิสที่เก็บได้จากพื้นที่แต่ละแห่งไม่เหมือนกันเลย เช่น สีน้ำตาลเข้ม สีเขียว สีแดง ดำ หรือแม้แต่สีนวลออกขาว ยางจากต้นไม้หลายชนิดมีสรรพคุณในการสมานแผลและช่วยต่อต้านการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย อาทิ ยางของต้นปอปลาร์(Poplar) และยางจากพืชจำพวกต้นสน(Conifers)
จากการค้นคว้าเพิ่มเติมพบว่า โพรพอลิสจากแหล่งต่างๆ มีส่วนประกอบของสารจำพวก Isoflavonoids, 3-hydroxy-8,9-dimethoxypterocarpan , Medicarpin, Galangin, Pinocembrin, Caffeic acid phenethyl ester และสารประกอบเหล่านี้เป็นองค์ประกอบที่สำคัญที่ มนุษย์นำเอาโพรพอลิส มาพัฒนาให้เกิดประโยชน์ต่อไป
โพรพอลิสมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ในอดีต มีการนำโพรพอลิสมาเข้าตำรับยาสมุนไพรเพื่อใช้รักษาอาการเจ็บคอจากโรคหวัด, รักษาเริมที่ขึ้นบริเวณอวัยวะเพศ, ลดอาการปวดที่เกิดจากแผลผ่าตัดภายในช่องปาก
ยังมีงานวิจัยที่ นำโพรพอลิสมาควบคุมการเจริญเติบโตของเชื้อรา อย่างเช่น Candida albicans และใช้เป็นยาบำรุงและกระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกายอีกด้วย
ประโยชน์ด้านอื่นๆ มนุษย์ได้ใช้โพรพอลิสในอุตสาหกรรมทำหมากฝรั่ง ใช้เป็นสารเคลือบสายของเครื่องดนตรีอย่างไวโอลิน วิโอลา เชลโลและสายเบส หรือใช้เป็นส่วนประกอบในน้ำยาขัดเงารถยนต์ เป็นต้น
โพรพอลิสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ด้านเภสัชกรรมคลินิกของโพรพอลิสที่ดูจะโดดเด่นที่สุดเห็นจะได้แก่ ฤทธิ์ต่อต้านเชื้อแบคทีเรียและเชื้อรา ตลอดจนฤทธิ์ต้านการอักเสบ และช่วยสมานแผล ซึ่งมาจากสารประกอบต่างๆในยางไม้ของโพรพอลิสนั่นเอง
โพรพอลิสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
โพรพอลิสมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- อินโดนีเซีย: ผลิตโพรพอลิสออกมาเป็นยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 500 มิลลิกรัม/เม็ด โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อกระตุ้นภูมิต้านทานโรคของร่างกาย
- ฟิลิปปินส์: มีผลิตภัณฑ์โพรพอลิสในรูปแบบอาหารเสริมชนิดแคปซูลสำหรับรับประทาน โดยเพิ่มองค์ประกอบของ วิตามินอี, Astaxanthin, Flaxseed oil, และ Probiotics
- มาเลเซีย: ผลิตยาทาแบบขี้ผึ้งบรรเทาอาการแผลไหม้ ผื่นคัน แผลเลือดออก ตลอดจนใช้ทารักษาริดสีดวงทวาร
- ฮ่องกง: มีผลิตภัณฑ์ประเภทเจลที่ใช้ในคลินิกทันตกรรมสำหรับบำรุงฟัน
- ไทย: เช่น
- ผลิตภัณฑ์โพรพอลิสที่ขึ้นทะเบียนตำรับยากับ อย. มีชื่อว่า Propoliz plus extherb, เลขทะเบียนตำรับยา(ยาแผนโบราณ) G 15068/61 (H) [บรรณานุกรม ที่9] โดยประเภทยา เป็นยาใช้เฉพาที่ หมวดยาน้ำสำหรับพ่น
- นอกจากนี้ ยังอาจพบเห็นผลิตภัณฑ์ในลักษณะอื่นๆอีก เช่น น้ำยาบ้วนปาก, เม้าท์สเปรย์(Mouth spay), และ ยาอม
โพรพอลิสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ผลข้างเคียง /ผลไม่พึงประสงค์ ที่อาจพบเห็นจากการใช้ผลิตภัณฑ์โพรพอลิส ได้แก่ ทำให้เกิด อาการแพ้ของร่างกายโดยเฉพาะผู้ที่แพ้ผลิตภัณฑ์จากผึ้ง
มีข้อควรระวังการใช้โพรพอลิสอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้โพรพอลิส เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ผลิตภัณฑ์ต่างๆจากผึ้ง
- ห้ามใช้ผลิตภัณฑ์โพรพอลิสกับ สตรีมีครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร ด้วยมีข้อมูล การใช้ผลิตภัณฑ์กับกลุ่มผู้ป่วยดังกล่าวน้อยมาก
- การใช้ผลิตภัณฑ์โพรพอลิสกับเด็ก ควรเป็นคำแนะนำจากแพทย์เท่านั้น ด้วยยังไม่มีข้อมูลด้านความปลอดภัยและขนาดการใช้ในเด็กที่ชัดเจน
- ห้ามใช้กับผู้ป่วย โรคหอบหืด/โรคหืด/อาการหอบหืด เพราะมีรายงานว่าผลิตภัณฑ์โพรพอลิสอาจทำให้อาการหอบหืดแย่ลงกว่าเดิม
- หลีกเลี่ยงการใช้โพรพอลิสกับผู้ที่มีภาวะเลือดออกง่าย ด้วยโพรพอลิสอาจทำให้ กระบวนการแข็งตัวของเลือดช้าลง
- ศึกษาตัวผลิตภัณฑ์และทำความเข้าใจอย่างถ่องแท้ หรือสอบถามข้อมูลจาก ผู้เชี่ยวชาญหรือศึกษาจากเอกสารกำกับผลิตภัณฑ์โดยละเอียด ก่อนใช้โพรพอลิสเสมอ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมผลิตภัณฑ์โพรพอลิสด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
โพรพอลิสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ปัจจุบันยังไม่มีข้อมูลการเกิดปฏิกิริยาระหว่างโพรพอลิสกับยาแผนปัจจุบันชนิดใดๆ
ควรเก็บรักษาโพรพอลิสอย่างไร?
การเก็บรักษาโพรพอลิส เช่น
- สามารถเก็บผลิตภัณฑ์โพรพอลิสภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น
- ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งตู้เย็น
- เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
- เก็บในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
- ไม่เก็บผลิตภัณฑ์โพรพอลิสในห้องน้ำหรือในรถยนต์
- ไม่เก็บผลิตภัณฑ์ที่หมดอายุ
- ไม่ทิ้งผลิตภัณฑ์โพรพอลิสลงในแม่น้ำคูคลองตามธรรมชาติ
โพรพอลิสมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
โพรพอลิส มีชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Propoliz Mouth Spray (โพรพอลิส เม้าท์สเปรย์ ) | เฮเว่น เฮิร์บ |
| Propoliz Mouth Wash (โพรพอลิส เม้าท์วอช) | เฮเว่น เฮิร์บ |
| Propoliz Lozenge (โพรพอลิส โลเซ้ง) | เฮเว่น เฮิร์บ |
| Propoliz Plus Exherb (โพรพอลิส พลัส เอ็กซ์เฮิร์บ) | เฮเว่น เฮิร์บ |
| Bee propolis (บีโพรพอลิส) | HDI |
| Dologel (โดโลเจล) | Gilbert Laboratoires |
| Lichensed Syrup (ไลเจนเซด ไซรับ) | PromoPharma |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Propolis#Traditional_medicine_and_research [2019,March2]
- https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-390/propolis [2019,March2]
- http://www.mims.com/indonesia/drug/info/hdi%20origins%20-%20bee%20propolis [2019,March2]
- https://www.mims.com/singapore/drug/info/lichensed%20syrup/?type=brief [2019,March2]
- https://www.mims.com/thailand/drug/search?q=PropoLIS [2019,March2]
- https://www.mims.com/malaysia/drug/info/hemopropin/?type=brief [2019,March2]
- http://www.mims.com/philippines/drug/info/ohhira-s%20propolis [2019,March2]
- https://www.drugs.com/npc/propolis.html [2019,March2]
- http://pertento.fda.moph.go.th/FDA_SEARCH_DRUG/SEARCH_DRUG/pop-up_drug.aspx?Newcode_U=U1DRG1082611506811C [2019,March2]
- https://porta.fda.moph.go.th/FDA_SEARCH_ALL/MAIN/SEARCH_CENTER_MAIN.aspx [2019,March2]
