article detail

โปรตอนปั๊มอินฮิบิเตอร์ (Proton pump inhibitors)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 24 เมษายน 2563
• Tweet

• บทนำ
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยายับยั้งการหลั่งกรดอย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายายับยั้งการหลั่งกรดอย่างไร?
• ยายับยั้งการหลั่งกรดมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• กระเพาะอาหารอักเสบ (Gastritis)
• แผลเปบติค (Peptic ulcer) / แผลในกระเพาะอาหาร (Gastric ulcer)
• กรดไหลย้อน (Gastroesophageal reflux disease)
• ท้องอืด ท้องเฟ้อ มีแก๊ส (Abdominal bloating)
• อาหารไม่ย่อย ธาตุพิการ (Indigestion)
• วิธีใช้ ยาลดกรด ยาแก้โรคกระเพาะ (Guide to safe use of antacid)
• โรคติดเชื้อเอชไพโลไร (H.pylori infection)
• ยากดการสร้างกรดของกระเพาะอาหาร (Gastric acid suppression medications)

บทนำ

ยายับยั้งการหลั่งกรดกลุ่มโปรตอนปั๊มอินฮิบิเตอร์ (Proton pump inhibitors ย่อว่า PPI) ซึ่งต่อไปในบทความนี้ขอเรียกว่า “ยายับยั้งการหลั่งกรดฯ” เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ลดการหลั่งกรดในกระเพาะอาหารโดยออกฤทธิ์ได้อย่างต่อเนื่องเป็นเวลานาน

ยายับยั้งการหลั่งกรดกลุ่มนี้ ถูกนำมารักษาหลายอาการโรค เช่น

• อาหารไม่ย่อย (Dyspepsia)
• แผลในกระเพาะอาหารและลำไส้/แผลเปบติค (Peptic ulcer disease)
• โรคกรดไหลย้อน (GERD)
• โรคกรดไหลย้อนเข้ากล่องเสียง (Laryngopharyngeal reflux)
• รักษาสภาวะของการเปลี่ยนแปลงของหลอดอาหารส่วนล่าง เนื่องจากการอักเสบเรื้อรังจากการไหลย้อนของกรดในกระเพาะอาหาร (Barrett esophagus)
• โรคหลอดอาหารอักเสบจากเม็ดเลือดขาวชนิดอีโอสิโนฟิล (Eosinophilic esophagitis)
• ป้องกันการเกิดแผลในกระเพาะด้วยภาวะเสี่ยงต่างๆเช่น ได้รับยากลุ่มสเตียรอยด์ ยากลุ่มเอ็นเซด (Stress gastritis prevention)
• รักษาอาการโรคเนื้องอกในตับอ่อนหรือในลำไส้เล็กส่วนต้น ด้วยผลจากการหลั่งกรดในกระ เพาะอาหารออกมากเกินไป (Gastrinoma)
• กลุ่มอาการโรคโซลลิงเจอร์-เอลลิสัน (Zollinger-Ellison syndrome) เป็นภาวะที่ร่างกายหลั่งฮอร์โมนแกสตริน (Gastrin) เพิ่มขึ้น จนเป็นเหตุกระตุ้นกระเพาะอาหารหลั่งกรดออกมามาก ซึ่งอาจมีสาเหตุจากเนื้องอกบริเวณตับอ่อน

อนึ่ง สำหรับตัวอย่างยากลุ่มยับยั้งการหลั่งกรดกลุ่ม Proton pump inhibitors/PPI

เช่นยา Omeprazole, Lansoprazole, Dexlansoprazole, Esomeprazole, Pantoprazole, Rabeprazole, และ Ilaprazole

บัญชียาหลักแห่งชาติของไทยได้บรรจุยายับยั้งการหลั่งกรดฯหลายตัวที่ถูกบันทึกไว้ และในกลุ่มยาประเภท Proton pump inhibitors มี Omeprazole และ Pantoprazole ร่วมอยู่ด้วย

การเลือกใช้ยาตัวใดในการรักษาอาการโรคต่างๆดังกล่าว ต้องขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ ด้วยศักยภาพของยาแต่ละตัวที่แตกต่างกันออกไป และยังมีข้อห้ามใช้ ผลข้างเคียงของยา ซึ่งเป็นรายละเอียดปลีกย่อยอีกมากมาย อีกทั้งระยะเวลาในการใช้ยาที่ต้องสัมพันธ์กับอาการโรค และเป็นการยากที่ผู้ป่วยจะสรุปด้วยตนเองว่าอาการโรคดีขึ้นหรือหายป่วยแล้วจากการรับประทานยาเพียงพอจริงๆหรือไม่

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยายับยั้งการหลั่งกรดฯมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

• รักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ (แผลเปบติค) รวมถึงภาวะอาหารไม่ย่อย
• รักษาภาวะกรดไหลย้อน และภาวะต่างๆที่มีกรดหลั่งออกมามากผิดปกติดังได้กล่าวในหัวข้อบทนำ
• ใช้ร่วมกับยาปฏิชีวนะในการรักษาโรคแผลในกระเพาะอาหาร กรณีมีการติดเชื้อ Helicobac tor pylori (โรคติดเชื้อเอชไพโรไล)

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธ์ของยายับยั้งการหลั่งกรดฯคือ ตัวยาจะเข้ายับยั้งการทำงานของเอนไซม์ที่ชื่อว่า Hydrogen/potassium adenosine triphosphatase (เอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างกรดของกระเพาะอาหาร) ซึ่งอยู่ภายในเซลล์กระเพาะอาหารที่มีชื่อว่า Gastric parietal cells ทำให้การแลกเปลี่ยนไฮโดรเจนไอออน กับ โปแตสเซียมไอออน เปลี่ยนแปลงจากเดิม จนทำให้การหลั่งกรดในกระเพาะอาหารลดน้อยลงในที่สุด

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ด้วยตัวยายับยั้งการหลั่งกรดฯมีหลายรายการ อาจสรุปรูปแบบการจัดจำหน่ายในท้องตลาดยาได้ เช่น

• ยาเม็ด ขนาดความแรง 15, 20, 30, และ 40 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาแคปซูล ขนาดความแรง 10, 20, 30, 40, และ 60 มิลลิกรัม/แคปซูล
• ยาน้ำแขวนตะกอน ขนาดความแรง 2.5, 10, 20, และ 40 มิลลิกรัม
• ยาฉีด ขนาดความแรง 40 มิลลิกรัม

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยายับยั้งการหลั่งกรดฯมีหลายรายการ จึงขอกล่าวถึงเฉพาะชนิดยาที่ใช้บ่อย ซึ่งมีขนาดรับประทาน เช่น

ก. อีโซมีพราโซล (Esomeprazole): เช่น

• รักษาแผลในกระเพาะอาหาร: รับประทาน 40 มิลลิกรัมวันละครั้ง 10 วัน
• รักษาอาการ Zollinger-Ellison syndrome: รับประทาน 40 มิลลิกรัมวันละ 2 ครั้ง หากจำเป็นสามารถปรับขนาดรับประทานเป็น 240 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทาน
• รักษากรดไหลย้อน: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 สัปดาห์
• รักษาแผลที่หลอดอาหาร: รับประทาน 20 - 40 มิลลิกรัมวันละครั้งเป็นเวลา 4 - 8 สัปดาห์

ข. แลนโซพราโซล (Lansoprazole): เช่น

• รักษาแผลในกระเพาะอาหาร: รับประทาน 30 มิลลิกรัมวันละครั้ง 8 สัปดาห์
• รักษาแผลที่ลำไส้เล็กส่วนต้น: รับประทาน 15 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 สัปดาห์
• รักษากรดไหลย้อน: รับประทาน 15 มิลลิกรัมวันละครั้ง 8 สัปดาห์
• รักษาแผลที่หลอดอาหาร: รับประทาน 30 มิลลิกรัมวันละครั้ง 8 สัปดาห์

ค. โอเมพราโซล (Omeprazole): เช่น

• รักษาแผลในกระเพาะอาหาร: รับประทาน 40 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 - 8 สัปดาห์
• รักษาแผลที่ลำไส้เล็กส่วนต้น: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 - 8 สัปดาห์
• รักษากรดไหลย้อน: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 สัปดาห์
• รักษาแผลที่หลอดอาหาร: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 - 8 สัปดาห์
• สำหรับการรักษาเชิงป้องกันการเกิดแผลในระบบทางเดินอาหาร: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 12 เดือน

ง. แพนโทพราโซล (Pantoprazole): เช่น

• รักษากรดไหลย้อน: รับประทาน 40 มิลลิกรัมวันละครั้ง 8 สัปดาห์ ซึ่งอาจต้องรักษาต่ออีก 8 สัปดาห์หากอาการไม่ดีขึ้น
• รักษาภาวะกรดหลั่งออกมามาก: รับประทาน 40 มิลลิกรัมวันละ 2ครั้ง

จ. ราบีพราโซล (Rabeprazole): เช่น

• รักษาแผลที่ลำไส้เล็กส่วนต้น: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้งก่อนอาหารเช้า 4 สัปดาห์
• รักษากรดไหลย้อน: รับประทาน 20 มิลลิกรัมวันละครั้ง 4 - 8 สัปดาห์
• รักษาภาวะกรดหลั่งออกมามาก: รับประทาน 60 มิลลิกรัมวันละครั้ง อาจปรับขนาดรับประทานสูงสุดถึง 100 มิลลิกรัมวันละครั้ง หรือ 60 มิลลิกรัมวันละ 2 ครั้ง ตามความจำเป็น

อนึ่ง:

• การใช้ยา/ขนาดยา ดังกล่าว เป็นตัวอย่างการใช้ยาในผู้ใหญ่
• *การรับประทานยายับยั้งการหลั่งกรดกลุ่มนี้ มีทั้งรับประทานก่อนอาหาร พร้อมอาหาร หรือหลังอาหาร ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับชนิดของยาแต่ละตัว ก่อนใช้ยาจึงควรอ่านฉลากยาให้ถูกต้อง
• เด็ก: การใช้ยานี้ ขนาดยานี้ในเด็ก อยู่ในดุลพินิจของแพทย์เป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงกลุ่มยายับยั้งการหลั่งกรดฯ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยายับยั้งการหลั่งกรดอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยายับยั้งการหลั่งกรดฯ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียง กับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

กลุ่มยายับยั้งการหลั่งกรดฯ สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• ทำให้การย่อยอาหารกลุ่มโปรตีนน้อยลง จนอาจก่อให้เกิดการแพ้อาหารประเภทเนื้อสัตว์ที่รับประทานเข้าไปได้
• สามารถกระตุ้นให้ร่างกายมีอาการแพ้ยาต่างๆได้
• การใช้ยากลุ่มนี้กับหญิงตั้งครรภ์: อาจก่อให้เกิด
  • โรคหืดในทารกที่เกิด
  • และทำให้ร่างกายผู้ใช้ยานี้ขาดสารอาหาร เช่น วิตามินบี12, ธาตุแมกนีเซียม, ธาตุแคลเซียม และธาตุเหล็ก เป็นต้น
• ผลข้างเคียงในระยะสั้นอื่นๆ เช่น
  • คลื่นไส้-อาเจียน
  • ปวดท้อง
  • อ่อนเพลีย
  • วิงเวียน
  • ผื่นคัน
  • ท้องอืด
  • ท้องผูก
  • วิตกกังวล
  • ซึมเศร้า
• ส่วนผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นได้ในระยะยาว เช่น
  • ภาวะไตอักเสบเฉียบพลัน จนถึงไตอักเสบเรื้อรัง และอาจเป็นโรคไตเรื้อรังในที่สุด
  • นอกจากนี้ยังพบว่า การใช้ยานี้ต่อเนื่องเกิน 1 ปีขึ้นไป อาจก่อให้เกิดภาวะ/โรคกระดูกพรุนได้อีกด้วย

มีข้อควรระวังการใช้ยายับยั้งการหลั่งกรดอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยายับยั้งการหลั่งกรดฯ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มยายับยั้งการหลั่งกรด
• ระวังการใช้ยากลุ่มนี้กับผู้ป่วยด้วยโรคตับระยะรุนแรง
• การใช้ยากลุ่มนี้กับสตรีตั้งครรภ์ต้องอยู่ในดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น ด้วยยาในกลุ่มนี้มีทั้งตัวยาที่ไม่เหมาะสมกับสตรีตั้งครรภ์ และบางตัวอยู่ในฐานะที่ใช้ได้ในระยะสั้นๆ
• ไม่แนะนำให้ใช้ยากลุ่มนี้ในสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยายับยั้งการหลั่งกรดประเภท Proton pump inhibitors ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยายับยั้งการหลั่งกรดฯมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยาต้านเชื้อรา เช่นยา Griseofulvin , Ketoconazole, Itraconazole จะทำให้การดูดซึมของยาต้านเชื้อราลดลง หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยากลุ่มวิตามินและเกลือแร่ เช่น วิตามินบี12 ,ยาเสริมธาตุเหล็ก, จะทำให้การดูดซึมวิตามินและแร่ธาตุดังกล่าวลดลง ควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกัน
• การใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยากันชักยาต้านชัก เช่นยา Carbamazepine หรือยาบรรเทาอาการวิตกกังวล/ยาคลายเครียด เช่นยา Diazepam จะทำให้ระดับยาทั้ง 2 กลุ่มอยู่ในร่างกายผู้ป่วยได้ยาวนานขึ้น แพทย์จะปรับขนาดการรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษายายับยั้งการหลั่งกรดอย่างไร?

ควรเก็บยายับยั้งการหลั่งกรดฯ เช่น

• เก็บยาที่อุณหภูมิ 15 – 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยายับยั้งการหลั่งกรดมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยายับยั้งการหลั่งกรดฯ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Proton-pump_inhibitor [2020,April18]
2 http://en.wikipedia.org/wiki/Discovery_and_development_of_proton_pump_inhibitors [2020,April18]
3 http://www.medicinenet.com/proton-pump_inhibitors/article.htm#tocc [2020,April18]
4 http://www.globalrph.com/proton_pump_inhibitors.htm [2020,April18]
5 http://www.medscape.com/viewarticle/804146_2 [2020,April18]
6 http://www.medicinenet.com/proton-pump_inhibitors/article.htm [2020,April18]
7 http://www.aafp.org/afp/2002/0715/p273.html [2020,April18]
8 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=omeprazole [2020,April18]
9 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=pantoprazole [2020,April18]
10 http://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fThailand%2fdrug%2finfo%2fprevacid%2520fdt-iv%2f%3ftype%3dbrief [2020,April18]
11 http://www.medicinenet.com/pantoprazole/article.htm [2020,April18]
12 http://www.medicinenet.com/omeprazole/article.htm [2020,April18]
13 http://www.medicinenet.com/esomeprazole/article.htm [2020,April18]