โคลมิพรามีน (Clomipramine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 25 มกราคม 2559
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาโคลมิพรามีน (Clomipramine) เป็นยารักษาโรคประเภท Tricyclic antidepressants (TCAs) รุ่นที่หนึ่ง ทางคลินิกนำมาใช้รักษาอาการย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive compulsive disorder) รวมถึงอาการทางจิตประสาทแบบอื่นเช่น ภาวะซึมเศร้า กลไกการออกฤทธิ์ของยานี้จะเกิดที่สมอง โดยทำให้สมดุลของสารสื่อประสาทมีระดับเข้าใกล้ปกติ

ลักษณะธรรมชาติของยาโคลมิพรามีนจะเป็นผงผลึกสีออกขาว ละลายน้ำได้ดีแต่ไม่ละลายในแอลกอฮอล์ รูปแบบของผลิตภัณฑ์ที่พบเห็นได้จะเป็นยารับประทาน โดยตัวยามีการดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารและเข้าสู่ร่างกายได้ประมาณ 50% ของยาที่รับประทานเข้าไป โคลมิพรามีนในกระแสเลือดสามารถจับกับพลาสมาโปรตีนได้ประมาณ 97 - 98% ตับจะมีหน้าที่เปลี่ยนแปลงโครงสร้างโมเลกุลของยาโคลมิพรามีนอย่างต่อเนื่อง ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 32 ชั่วโมงขึ้นไปเพื่อกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะและอุจจาระ

มีข้อควรระวังการใช้ยาลมิพรามีนกับสตรีตั้งครรภ์ด้วยตัวยาอาจทำให้การเต้นของหัวใจทารกในครรภ์ผิดปกติไป นอกจากนี้ยาโคลมิพรามีนยังสามารถซึมผ่านออกมากับน้ำนมของมารดาและสามารถเข้าสู่ทารกที่ดื่มนมของมารดาได้ หรือการใช้กับผู้ป่วยเด็กรวมถึงวัยรุ่น ผู้ปกครองต้องเฝ้าระวังอาการหรือความรู้สึกอยากทำร้ายตัวเอง กรณีที่ผู้ป่วยมีการใช้ยากลุ่ม MAOIs อยู่ก่อนแล้ว แพทย์จะหลีกเลี่ยงการใช้ยาโคลมิพรามีนด้วยจะเกิดความเสี่ยงของการเกิดปฏิกิริยาระหว่างยาทั้ง 2 กลุ่มนั่นเอง หรือการใช้โคลมิพรามีนร่วมกับยารักษาโรคซึมเศร้ากลุ่ม Selective serotonin reuptake inhibitors ก็สามารถก่อให้เกิดภาวะ Serotonin syndrome ติดตามมาได้

ยังมีโรคประจำตัวต่างๆที่ถือเป็นข้อพึงระวัง/ข้อห้ามเมื่อจะใช้ยาโคลมิพรามีนเช่น ต้อหิน โรคลมชัก โรคหัวใจล้มเหลว ด้วยตัวยาอาจทำให้โรคเหล่านี้มีอาการรุนแรงมากขึ้น

ก่อนการสั่งจ่ายยาโคลมิพรามีนให้กับผู้ป่วย แพทย์จะซักถามประวัติและสถานภาพทางสุขภาพของผู้ป่วยอยู่หลายประการเช่น

  • ถ้าเป็นสตรีอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรืออยู่ในภาวะให้นมบุตรหรือไม่
  • หากเป็นเด็ก - วัยรุ่น เคยมีประวัติอยากฆ่าตัวตายหรือทำร้ายตัวเองหรือไม่
  • ติดสุราหรือดื่มสุราเป็นประจำหรือไม่
  • มีโรคประจำตัวอะไรบ้างรวมถึงอาการทางจิตประสาทอย่างอื่นเช่น มีอารมณ์แปรปรวนหรือ เป็นโรคไบโพลาร์/อารมณ์สองขั้วหรือไม่
  • มีกำหนดที่ต้องเข้ารับการผ่าตัดในเวลาอันใกล้นี้หรือไม่
  • ใช้ยาชนิดใดอยู่บ้าง ใช้เป็นประจำหรือใช้เฉพาะกิจ

หลังมีการสั่งจ่ายยาโคลมิพรามีน แพทย์อาจชี้แจงผลข้างเคียงจากการใช้ยานี้ซึ่งถือเป็นข้อมูลสำคัญที่จะช่วยให้ผู้ป่วยปรับตัวในระหว่างที่ได้รับยาโคลมิพรามีนได้ดีขึ้นเช่น

  • ยาโคลมิพรามีนอาจทำให้รู้สึกมึนงง ง่วงนอน ตาพร่า จึงควรหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะต่างๆรวมถึงการทำงานกับเครื่องจักร
  • หลีกเลี่ยงการอยู่ในที่ร้อนหรือที่ที่มีอุณหภูมิสูงๆด้วยยาโคลมิพรามีนอาจกระตุ้นให้เกิดอาการเป็นลมได้ง่ายยิ่งขึ้น
  • ระวังการเกิดภาวะ Serotonin syndrome ในระหว่างที่ใช้ยานี้
  • หากพบปัญหาเรื่องการมองเห็นหลังใช้ยานี้ ให้รีบนำผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • ยาโคลมิพรามีนยังกระตุ้นให้ผิวหนังของผู้ป่วยเกิดผิวแพ้แสงแดดได้ง่ายจึงควรหลีกเลี่ยงการออกแดดหรือเลี่ยงการอยู่ภายใต้แสงไฟเป็นเวลานานๆ

อนึ่งคณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาโคลมิพรามีนอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ ดังนั้นจึงสามารถพบเห็นการใช้ยานี้ได้ตามสถานพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนโดยทั่วไป

โคลมิพรามีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

โคลมิพรามีน

ยาโคลมิพรามีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อรักษาภาวะย้ำคิดย้ำทำ

โคลมิพรามีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโคลมิพรามีนมีกลไกการออกฤทธิ์โดยตัวยาจะยับยั้งการดูดกลับของสารสื่อประสาทประเภท Serotonin ในสมอง ทำให้ปริมาณของสารสื่อประสาทอยู่ในภาวะสมดุล มีผลทำให้อาการของผู้ป่วยกลับมาเป็นปกติหรือใกล้เคียงปกติ

โคลมิพรามีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโคลมิพรามีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 25 มิลลิกรัม/เม็ด

โคลมิพรามีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาโคลมิพรามีนมีขนาดรับประทานเช่น

  • ผู้ใหญ่อายุมากกว่า 17 ปี: รับประทานเริ่มต้น 25 มิลลิกรัมวันละครั้งก่อนนอน ขนาดที่ใช้คงระดับของการรักษาอยู่ที่ 100 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทาน และขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 250 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุ 10 - 17 ปี: รับประทานเริ่มต้น 25 มิลลิกรัมวันละครั้งก่อนนอน ขนาดที่ใช้คงระดับของการรักษาอยู่ที่ 100 มิลลิกรัม/วันหรือใช้ขนาดต่ำกว่านี้ ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 200 มิลลิ กรัม/วัน
  • เด็กอายุต่ำกว่า 10 ปี: ขนาดการใช้ยานี้แพทย์ผู้รักษาจะเป็นผู้พิจารณาเป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ:

  • ขนาดและระยะเวลาของการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิด ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาโคลมิพรามีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโคลมิพรามีนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาโคลมิพรามีนตรงเวลา

โคลมิพรามีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโคลมิพรามีนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น ปวดกระเพาะปัสสาวะ มีเลือดปนขณะปัสสาวะ/ปัสสาวะเป็นเลือด ปัสสาวะขัด ตาพร่า ปวดตามร่างกาย แสบคันบริเวณผิวหนัง รู้สึกสับสน วิงเวียน ง่วงนอนคล้ายจะเป็นลม กระสับกระส่าย รู้สึกซึมเศร้า การได้ยินเสียงเปลี่ยนไป ขาดสมาธิ หายใจสั้นๆ เหนื่อยง่าย อาจมีอาการจามหรือมีเสียงเปลี่ยนไป ผู้ป่วยบางรายอาจมีภาวะผิวแห้ง ท้องเสีย และแสบร้อนกลางอกร่วมด้วย

มีข้อควรระวังการใช้โคลมิพรามีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโคลมิพรามีนเช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยากลุ่มนี้ในสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามใช้ยาโคลมิพรามีนร่วมกับยากลุ่ม MAOIs
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่เพิ่งฟื้นสภาพจากภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามหยุดการใช้ยานี้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์ก่อน
  • ห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคต้อหิน โรคลมชัก ผู้ป่วยโรคต่อมไทรอยด์ โรคหัวใจ เป็นต้น
  • หลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะและการทำงานกับเครื่องจักรขณะใช้ยานี้
  • หากมีอาการแพ้ยานี้ให้หยุดการใช้ยานี้ทันที แล้วรีบพาผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็วทันที/ฉุกเฉิน
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโคลมิพรามีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โคลมิพรามีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโคลมิพรามีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

  • การใช้ยาโคลมิพรามีนร่วมกับยา 5-hydroxytryptophan อาจทำให้เกิดภาวะ Serotonin syndrome หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาโคลมิพรามีนร่วมกับยา Chlorpheniramine อาจทำให้ผู้ป่วยมีอาการง่วงนอน ตาพร่า ปากแห้ง เกิดภาวะเป็นลมแดดได้ง่าย หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาโคลมิพรามีนร่วมกับยา Epinephrine สามารถทำให้ความดันโลหิตของผู้ป่วยผิดปกติ จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาโคลมิพรามีนร่วมกับยา Phentermine อาจทำให้ความดันโลหิตของผู้ป่วยสูงขึ้น รวมถึงเกิดอาการไข้ ปวดศีรษะติดตามมา กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีบุคคลไป

ควรเก็บรักษาโคลมิพรามีนอย่างไร?

เก็บยาโคลมิพรามีนในช่วงอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius) ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

โคลมิพรามีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโคลมิพรามีนที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Anafranil (อะนาฟรานิล) Novartis
Clofranil (โคลฟรานิล) Sun Pharma

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Clomipramine [2016,Jan9]
  2. http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Anafranil/?type=brief [2016,Jan9]
  3. http://www.drugs.com/drug-interactions/clomipramine-index.html?filter=3&generic_only= [2016,Jan9]
  4. http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf [2016,Jan9]
  5. http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=Clomipramine [2016,Jan9]