แอมเฟตามีน (Amphetamine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 21 มีนาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาแอมเฟตามีน (Amphetamine) คือ ยาที่ออกฤทธิ์ต่อประสาทส่วนกลางหรือสมอง ถูกนำมาใช้บำบัดโรคสมาธิสั้น (Attention deficit hyperactiviry disorder) และโรคลมหลับ (Narcolepsy) ยานี้ถูกค้นพบตั้งแต่ปี ค.ศ. 1887 (พ.ศ. 2430) และพัฒนาเป็นยาแผนปัจจุบันในเวลาต่อมา โดยมีรูปแบบเป็น ยารับประทาน ยาพ่นจมูก ยาเหน็บทวาร และยาฉีด

มีการนำยาแอมเฟตามีนมาใช้ผิดวัตถุประสงค์ เช่น ใช้กระตุ้นสมองให้ตื่นตัวและเพิ่มระยะเวลาทำงานได้ยาวนานขึ้น การใช้ยาดังกล่าวส่งผลเสียต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิต เกิดการติดยา กลายเป็นสาร/ยาเสพติด นอกจากนี้ยังแสดงฤทธิ์และส่งผลเสียต่อระบบประสาทเช่น มีอาการสับสน การตอบสนองต่อสิ่งเร้าผิดปกติ เกิดอาการชักกระตุก มีอาการปวดกล้ามเนื้อ

ไม่เพียงเท่านี้ ยาแอมเฟตามีนยังอาจส่งผลต่อระบบการทำงานของหัวใจ ทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ, ความดันโลหิตต่ำ หรือ ความดันโลหิตสูง, หัวใจเต้นเร็ว, ปัสสาวะขัด, ปวดเบ่งเวลาปัสสาวะ, ฯลฯ ปัจจุบันจึงมีการรณรงค์และออกกฎหมายเรื่องการใช้ยาแอมเฟตามีนอย่างผิดวัตถุประสงค์ ซึ่งผู้บริโภคต้องเรียนรู้ทำความเข้าใจไม่ทดลองหรือเชื่อคำแนะนำจากผู้ไม่ประสงค์ดีที่แนะ นำให้ใช้ยานี้

จากการศึกษาเรื่องการกระจายตัวของยานี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายพบว่า แอมเฟตามีนจะดูดซึมยาจากทางเดินอาหารได้ประมาณ 75 - 100% เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีน 15 - 40% และต้องใช้เวลาในการกำจัดยา 50% ออกจากร่างกายในประมาณ 9 - 14 ชั่วโมง โดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

ปัจจุบันแอมเฟตามีนถูกคณะกรรมการอาหารและยาของไทยระบุให้เป็นยาเสพติดให้โทษประ เภทที่ 1 ประเทศไทยจึงไม่มีการผลิตยานี้ แต่ในแถบอเมริกากำหนดให้ยาแอมเฟตามีนเป็นยาควบคุมพิเศษ ต้องมีใบสั่งจากแพทย์เท่านั้นจึงจะซื้อได้ ส่วนในแถบเอเชียมีบางประเทศที่ระงับการใช้ยานี้ แล้วเช่น ญี่ปุ่นและเกาหลีใต้

แอมเฟตามีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

แอมเฟตามีน

ทางการแพทย์ ยาแอมเฟตามีนมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาโรคสมาธิสั้น
  • รักษาโรคลมหลับ

แอมเฟตามีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาแอมเฟตามีนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาทโดยทำให้เกิดการหลั่งของสารสื่อประสาทบางตัวเช่น Norepinephrine และ Dopamine ที่กระตุ้นให้สมองตื่น ตัว อีกทั้งยังส่งผลต่อการทำงานของสารสื่อประสาท Monoamines ที่ช่วยในด้านการรับรู้ จากกลไกเหล่านี้จึงเชื่อว่าส่งผลให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาของยานี้

แอมเฟตามีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ในต่างประเทศยังมีการจำหน่ายยาแอมเฟตามีนโดยอยู่ภายใต้การควบคุมของกฎหมายและมีขนาดความแรง เช่น

  • ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 1.25, 1.875, 3.125, 3.75, 2.5, 5 และ 7.5 มิลลิกรัม/เม็ด

*อนึ่ง ประเทศไทยไม่มีการผลิตยานี้ ด้วยจัดอยู่ในหมวดสาร/ยาเสพติด

แอมเฟตามีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

เนื่องจากโรคลมหลับเป็นโรคพบยาก การรักษาจึงเป็นรายบุคคลไป ดังนั้นจึงขอยกตัวอย่างขนาดยาแอมเฟตามีนนี้เฉพาะในการรักษาโรคสมาธิสั้นเท่านั้น เช่น

  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก)อายุต่ำกว่า 3 ปี: การใช้ยานี้ต้องอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
  • เด็กอายุ 3 - 5 ปี: เริ่มต้นรับประทาน 2.5 มิลลิกรัม/วัน และแพทย์อาจปรับขนาดเพิ่มอีก 2.5 มิลลิกรัมในสัปดาห์ถัดมา โดยพิจารณาจากการตอบสนองของผู้ป่วย
  • เด็กอายุ 6 ปีขึ้นไป: เริ่มต้นรับประทาน 5 มิลลิกรัม/วัน สามารถรับประทานเพียงวันละครั้งหรือจะแบ่งรับประทานเป็น 2 ครั้ง/วันก็ได้ และแพทย์อาจปรับเพิ่มขนาดรับประทานอีก 5 มิลลิกรัมในสัปดาห์ถัดมา โดยพิจารณาจากการตอบสนองของผู้ป่วย
  • ผู้ใหญ่: ในช่วงเริ่มต้นรับประทานขนาดยาคือ 20 มิลลิกรัม/วัน จากนั้นแพทย์จะปรับเปลี่ยนไปใช้ยาอื่นแทนเพื่อหลีกเลี่ยงการติดยา

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแอมเฟตามีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และ เภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาแอมเฟตามีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแอมเฟตามีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แอมเฟตามีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาแอมเฟตามีนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะจนอาจตายทันทีได้
  • ความดันโลหิตสูง
  • ภาวะหัวใจล้มเหลว
  • กระสับกระส่าย
  • วิงเวียน
  • นอนไม่หลับ
  • มีอาการจิตหลอน/ประสาทหลอน
  • ซึมเศร้า
  • ตัวสั่น
  • ปวดหัว
  • ชัก
  • เกิดกลุ่มอาการทูเร็ตต์ (Tourette’s syndrome/ กลุ่มอาการทางระบบประสาทที่ทำให้เกิดการกระตุกของกล้ามเนื้อได้ทั้งตัว)
  • ปากคอแห้ง
  • การรับรสชาติผิดปกติไป
  • ท้องเสีย หรือ ท้องผูก
  • รู้สึกไม่สบายในช่องทางเดินอาหาร
  • เบื่ออาหาร
  • น้ำหนักตัวลด
  • ลมพิษ
  • ผื่นคันตามผิวหนัง
  • เกิดภาวะผิวเป็นจ้ำ ช้ำ และบวม

*****ส่วนอาการของผู้ที่ได้รับยานี้เกินขนาด เช่น มีอาการกระสับกระส่าย, หายใจเร็ว, รู้สึกสับสน, มีอาการประสาทหลอนจนถึงคลุ้มคลั่ง, ตัวสั่น, อ่อนแรง, และซึมเศร้า, ในเวลาต่อมา หัวใจเต้นผิดจังหวะ, ความดันโลหิตสูงหรือไม่ก็ต่ำ, ระบบการไหลเวียนเลือดล้มเหลว, นอกจากนี้ยังพบอาการคลื่นไส้-อาเจียน, ปวดท้องแบบปวดบีบ, มีอาการชักจนถึงเกิดภาวะโคม่า, ซึ่งเมื่อพบผู้ป่วยมีอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ดังกล่าวควรรีบนำส่งโรงพยาบาลทันที่/ฉุกเฉิน

มีข้อควรระวังการใช้แอมเฟตามีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้แอมเฟตามีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้มีประวัติติดยาเสพติด
  • ห้ามใช้ยานี้ในเด็กที่อายุต่ำกว่า 3 ขวบ
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยากลุ่ม MAOI หากจำเป็นต้องใช้ยาแอมเฟตามีน ผู้ป่วยต้องหยุดการใช้ยากลุ่ม MAOI เป็นเวลาอย่างน้อย 14 วันขึ้นไป
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มี ผู้ป่วยโรคหัวใจ ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่โรครุนแรงอยู่ในระยะปานกลาง - ระยะรุนแรง ผู้ป่วยโรคต้อหิน
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคความดันโลหิตทั้งต่ำและสูง หรือผู้ที่มีโรคเกี่ยวกับหัวใจ
  • ระวังการใช้ยานี้เป็นเวลานานกับเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) ด้วยยานี้สามารถกดการเจริญเติบโตของเด็กได้
  • ระวังการติดยาเนื่องจากใช้ยานี้ผิดวัตถุประสงค์
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาแอมเฟตามีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

แอมเฟตามีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแอมเฟตามีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาแอมเฟตามีน ร่วมกับยา Guanethidine, Reserpine หรือกับน้ำผลไม้ สามารถทำให้การดูดซึมยาแอมเฟตามีนน้อยลงจนอาจกระทบต่อผลของการรักษา
  • การใช้ยาแอมเฟตามีน ร่วมกับ ยากลุ่ม Adrenergic blocker (Alpha blocker และ Beta blocker) สามารถทำให้ฤทธิ์การรักษาของ Adrenergic blocker ด้อยประสิทธิภาพลงไปจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาแอมเฟตามีน ร่วมกับ ยารักษาอาการซึมเศร้ากลุ่ม MAOI จะกระตุ้นให้ยาแอมเฟตามีนออกฤทธิ์ได้ยาวนานขึ้นอาจทำให้ผู้ป่วยได้รับผลเสียตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • การใช้ยาแอมเฟตามีน ร่วมกับยา Antihistamine จะทำให้ผลข้างเคียงด้านสงบประสาท/ยาคลายเครียด หรือง่วงนอนของ Antihistamine ลดน้อยลงไป

ควรเก็บรักษาแอมเฟตามีนอย่างไร?

ควรเก็บยาแอมเฟตามีน:

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือ เด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

แอมเฟตามีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแอมเฟตามีนที่จำหน่ายในต่างประเทศ (ไม่มียาเหล่านี้จำหน่ายในประเทศไทย) มียาชื่อการค้าอื่น และ บริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Amphetamine aspartate (แอมเฟตามีน แอสปาร์เตท) Mallinckrodt Inc
Amphetamine sulfate (แอมเฟตามีน ซัลเฟท) Mallinckrodt Inc
Dextroamphetamine saccharate (เดคโทรแอมเฟตามีน แซคคาเรท) Mallinckrodt Inc
Dextroamphetamine sulfate (เดคโทรแอมเฟตามีน ซัลเฟท) Mallinckrodt Inc

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Amphetamine [2021,March20]
  2. https://www.mims.com/singapore/drug/info/dexamfetamine?mtype=generic [2021,March20]
  3. https://www.drugs.com/amphetamine.html [2021,March20]
  4. https://www.drugs.com/dosage/amphetamine-dextroamphetamine.html#Usual_Adult_Dose_for_Attention_Deficit_Disorde%20r% [2021,March20]
  5. https://go.drugbank.com/drugs/DB00182 [2021,March20]