article detail

เอ็นอาร์ไอ (NRI: Norepinephrine reuptake inhibitor)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 8 กรกฎาคม 2564
• Tweet

• บทนำ: คือยาอะไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มเอ็นอาร์ไออย่างไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายากลุ่มเอ็นอาร์ไออย่างไร?
• ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคจิต (Psychosis)
• โรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder หรือ MDD)
• โรควิตกกังวล (Anxiety Disorder)
• โรคสมาธิสั้น (Attention Deficit Hyperactivity disorder: ADHD)
• โรคลมหลับ หรือ ภาวะง่วงเกิน (Narcolepsy)
• โรคอ้วน และ น้ำหนักตัวเกิน (Obesity and overweight)
• กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาเอ็นอาร์ไอ (NRI: Norepinephrine reuptake inhibitor หรือย่อได้อีกอย่างว่า NERI) คือ กลุ่มยารักษาอาการ โรคซึมเศร้า โรคสมาธิสั้น โรควิตกกังวล โรคแพนิค (Panic disorder) โรคลมหลับ หรือผู้ที่มีภาวะง่วงกลางวันเกินปกติ และใช้เป็นยาช่วยลดน้ำหนัก/ยาลดความอ้วนในโรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน

กลไกการทำงานหลักๆของยากลุ่มเอ็นอาร์ไอ จะเป็นการปิดกั้นหรือยับยั้งการดูดกลับของสารสื่อประสาทประเภท Norepinephrine และ Epinephrine ที่มีผลต่ออารมณ์ สมาธิ ความตื่นตัว หรือแม้แต่ความอยากอาหาร

จากประสิทธิภาพของการรักษาที่แตกต่างกันออกไปนั้นเป็นผลจากธรรมชาติของยาแต่ละตัวของกลุ่มเอ็นอาร์ไอที่มีความแตกต่างกันออกไปตามโครงสร้างทางเคมี ซึ่งสามารถแจกแจงออกเป็นรายชื่อยาย่อยๆได้ดังนี้

1. กลุ่มเอ็นอาร์ไอที่มีความจำเพาะ (Selective norepinephrine reuptake inhibitors) เช่นยา Atomoxetine, Reboxetine, Edivoxetine, Viloxazine, Maprotiline, Nisoxetine, Lorta lamine, Amedalin, Daledalin, Talopram, Talsupram, Tandamine, Esreboxetine

2. กลุ่มเอ็นอาร์ไอที่มีผลกับตัวรับอื่นๆ (NRIs with lesser activity at other sites) เช่นยา Mazindol, Bupropion, Ciclazindol, Manifaxine, Radafaxine, Tapentadol, Teniloxazine

อนึ่ง มียาหลายตัวของกลุ่มเอ็นอาร์ไอที่นำมาใช้ทางคลินิก แต่ในทางกลับกัน ยังมียาบางตัวที่ไม่มีการวางจำหน่าย ทั้งนี้อาจมาจากประสิทธิภาพการรักษาเป็นสำคัญ ซึ่งรูปแบบ ยาแผนปัจจุบันของยากลุ่มเอ็นอาร์ไอจะถูกพัฒนาเป็นชนิดยารับประทานเป็นส่วนมาก รองลงมาคือยาฉีด การเลือกใช้ยาตัวใดขึ้นกับความจำเพาะเจาะจงต่ออาการโรค มีเพียงแพทย์เท่านั้นจะเป็นผู้สั่งจ่ายยาได้เหมาะสมและปลอดภัย

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• บำบัดรักษาอาการซึมเศร้า
• บำบัดรักษาโรคสมาธิสั้น
• บำบัดรักษาโรคลมหลับหรือมีภาวะง่วงเกิน
• บำบัดรักษาอาการวิตกกังวล
• บำบัดรักษาอาการโรคแพนิค
• ใช้เป็นยาลดน้ำหนัก/ยาลดความอ้วนในผู้ป่วยโรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยากลุ่มเอ็นอาร์ไอคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์กับตัวขนส่ง (Transporter) ของสารสื่อประสาท ทำให้ปริมาณของสารสื่อประสาท 2 ตัวคือ Norepinephrine และ Epinephrine ที่บริเวณรอบๆเซลล์ประสาทมีความเข้มข้นสูงขึ้นและเกิดสมดุลใหม่ของสารเคมีต่างๆตาม มาจนเป็นเหตุให้เกิดฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาชนิดรับประทาน: ยาเม็ด, ยาแคปซูล และ
• ยาฉีด

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ขนาดการรับประทานยา/ขนาดการใช้ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอจะขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ ด้วยมีความแตกต่างของปัจจัยต่างๆ เช่น ชนิดของโรค, อาการของผู้ป่วย, อายุ, โรคประจำตัว, การตอบสนองต่อการรักษา, และสภาพร่างกายของผู้ป่วยในขณะนั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเอ็นอาร์ไอ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก / หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเอ็นอาร์ไออาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเอ็นอาร์ไอ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอ มีผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น

• คลื่นไส้-อาเจียน
• ปากคอแห้ง
• เบื่ออาหาร
• นอนไม่หลับ
• อ่อนแรง
• ปวดหัว
• ไอ
• ท้องผูก
• วิงเวียน
• สมรรถภาพทางเพศถดถอย
• ปวดท้อง
• หัวใจเต้นผิดจังหวะ
• หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ
• ความดันโลหิตสูง หรือ ความดันโลหิตต่ำ
• เส้นเลือดขยายตัว
• ฝันร้าย
• อาเจียน
• ร้อนวูบวาบ
• ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน
• ปัสสาวะขัด
• ประจำเดือนผิดปกติ
• น้ำหนักตัวลด
• มีอาการซึมเศร้า
• อารมณ์แปรปรวน
• รูม่านตาขยาย
• เกิดต้อหิน
• บางคนอาจเกิดความคิดอยากฆ่าตัวตาย
• ประสาทหลอน
• ก้าวร้าวขึ้น
• หนาวสั่น
• ปลายมือ-เท้าเย็น
• ชัก
• กระวนกระวาย/กระสับกระส่าย
• ปวดหัวไมเกรน
• ขาบวม
• ชีพจรเต้นผิดปกติ
• มีผื่นคัน
• อาจเกิดภาวะแพ้ยา
• เมื่อตรวจเลือดอาจพบ:
  • มีภาวะเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ
  • มีเอนไซม์การทำงานของตับผิดปกติ

มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มเอ็นอาร์ไออย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอ ดังนี้เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูงตั้งแต่ระดับกลางจนถึงระดับรุนแรง
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคต้อหิน (Narrow angle glaucoma)
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะตับทำงานผิดปกติ
• ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามใช้ยานี้บางตัวกับเด็กที่อายุต่ำกว่า 6 ปีด้วยยังขาดข้อมูลทางคลินิกสนับสนุน
• ควรหยุดการใช้ยานี้ทันทีหากพบมีอาการดีซ่าน (ตา/ตัวเหลือง) ปัสสาวะมีสีเข้มหรือเกิดภาวะแพ้ยา
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มเอ็นอาร์ไอด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้เช่น

• หลีกเลี่ยง/ห้ามการใช้ยา Mazindol ร่วมกับยา Phenylpropanolamine ด้วยจะทำให้เกิดความเสี่ยงของการทำงานผิดปกติของหัวใจ อาจพบอาการหายใจสั่นรัว/ใจสั่นมากจนเต้นรัว เจ็บหน้าอก วิงเวียน เป็นลม ขา - เข่า - เท้าเกิดอาการบวม
• การใช้ยา Maprotiline ร่วมกับยา Tryptophan อาจเสี่ยงกับการเกิดอาการที่เรียกว่า กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome) โดยจะพบอาการ สับสน ประสาทหลอน ชัก ความดันโลหิตผิดปกติ หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• ห้ามใช้ยาอะโทม็อกซีทีน ร่วมกับยา Methylene blue ด้วยเสี่ยงกับการเกิดภาวะความดันโลหิตสูง จนอาจถึงขั้นตายได้ ต้องเว้นระยะเวลาหลังจากการใช้ Methylene blue ไปแล้วประมาณ 14 วันจึงจะปลอดภัยกับการใช้ยาอะโทม็อกซีทีน
• การใช้ยา Bupropion ร่วมกับ ยาสเตียรอยด์ เช่นยา Prednisolone สามารถทำให้เกิดอาการชักติดตามมาได้ การจะใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษายากลุ่มเอ็นอาร์ไออย่างไร?

ควรเก็บยาเอ็นอาร์ไอ:

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิที่เย็น
• ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ยากลุ่มเอ็นอาร์ไอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเอ็นอาร์ไอ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Norepinephrine_reuptake_inhibitor [2021,July3]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Monoamine_reuptake_inhibitor [2021,July3]
3. https://www.drugs.com/drug-interactions/acetaminophen-caffeine-phenylpropanolamine-salicylamide-with-mazindol-31-0-1530-0.html [2021,July3]
4. https://www.drugs.com/drug-interactions/atomoxetine-index.html?filter=3&generic_only= [2021,July3]
5. https://www.drugs.com/drug-interactions/bupropion-with-prednicot-440-0-1936-3684.html [2021,July3]
6. https://www.drugs.com/drug-interactions/maprotiline-index.html?filter=3&generic_only= [2021,July3]
7. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Edronax/ [2021,July3]