article detail

เอสตร้าไดออล (Estradiol)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 7 พฤศจิกายน 2557
• Tweet

• บทนำ
• เอสตร้าไดออลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้เอสตร้าไดออลอย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาเอสตร้าไดออลอย่างไร?
• เอสตร้าไดออลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• การตั้งครรภ์ (Pregnancy)
• ประจำเดือน (Menstruation)
• ยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill)
• ยาคุมกำเนิดชนิดแปะผิวหนัง (Birth control patch or contraceptive patch)
• การวางแผนครอบครัว (Family planning)
• การคุมกำเนิด (Contraception)
• ยาเบาหวาน หรือ ยารักษาโรคเบาหวาน (Antidiabetic agents)
• ยากันชัก ยาต้านชัก (Anticonvulsant drugs)

บทนำ

ยาเอสตร้าไดออล (Estradiol) จัดเป็นสารประเภทฮอร์โมนเพศของมนุษย์ โดยมีโครงสร้าง เคมีเหมือนสารสเตียรอยด์ที่เป็นฮอร์โมนเพศหญิงของร่างกาย ที่จำเป็นในการพัฒนาโครงสร้างและ ในการเจริญเติบโตของร่างกาย โดยเฉพาะในกลุ่มเนื้อเยื่อระบบสืบพันธุ์ทั้งในเพศหญิงและในเพศ ชาย นอกจากนี้เอสตร้าดออลยังมีผลต่อการทำงานของระบบอื่นในร่างกายได้อีก เช่น การเจริญเติบ โตของกระดูก การทำงานของตับ การกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนจากต่อมพิทูอิทารี (Pituitary gland, ต่อมใต้สมอง) การทำงานของหลอดเลือด เป็นต้น

อนึ่ง เพศหญิงมีฮอร์โมนเอสตร้าไดออลสูงกว่าเพศชายมาก ทางการแพทย์จัดฮอร์โมนชนิดนี้ เป็นฮอร์โมนเพศหญิง โดยเป็นชนิดหนึ่งที่อยู่ในกลุ่มฮอร์โมนเอสโตรเจน

ในด้านยา วงการเภสัชกรรมได้ผลิตเอสตร้าไดออลมาเป็นรูปแบบ ยาเม็ดคุมกำเนิด มากกว่ารูปแบบผลิตภัณฑ์อื่นอย่างเช่น ยาประเภททาเฉพาะที่ ยาฉีด เป็นต้น

เอสตร้าไดออล เป็นฮอร์โมนที่มีฤทธิ์ต่อระบบการทำงานของร่างกายหลายระบบ การจะนำมา ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น รับประทานเพื่อวัตถุประสงค์ของการคุมกำเนิดหรือใช้รักษาโรค จะต้องถูกคัดกรองด้วยการตรวจสุขภาพร่างกายก่อน การได้รับคำแนะนำที่เหมาะสมถึงความปลอดภัย ข้อควรระวังระหว่างการใช้ยา รวมไปถึงข้อห้ามใช้ ซึ่งจะช่วยในการตัดสินใจการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ของเอสตร้าไดออลได้อย่างถูกต้อง ประชาชนทั่วไปสามารถขอคำปรึกษาการใช้ยาเอสตร้าไดออลได้จากแพทย์หรือเภสัชกรร้านขายยา และไม่สมควรเลือกซื้อหาผลิตภัณฑ์มาใช้เองโดยไม่ได้ขอคำปรึกษาจากผู้เชี่ยว ชาญเหล่านั้นเลย

เอสตร้าไดออลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

เอสตร้าไดออลมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

• เป็นยาคุมกำเนิด ใช้ป้องกันการตั้งครรภ์
• ใช้เป็นฮอร์โมนทดแทนในหญิงที่หมดประจำเดือน เช่น จากการผ่าตัดรังไข่ทั้ง 2 ข้าง (ก่อนถึงวัยหมดประจำเดือน) หรือในวัยหมดประจำเดือน
• ใช้หลังผ่าตัดแปลงเพศจากชายไปเป็นหญิง

เอสตร้าไดออลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของเอสตร้าไดออลในรูปฮอร์โมนสังเคราะห์นี้ จะยับยั้งการตกไข่และก่อให้ เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ปากมดลูก ทำให้เกิดการสร้างเมือก/สารคัดหลั่งที่ขัดขวางการเดินทางของตัวอสุจิให้เข้าไปในโพรงมดลูก พร้อมกับกระตุ้นให้โพรงมดลูกมีผนังบางลง ทำให้ไม่เหมาะกับการฝังตัวของไข่ (ในเพศหญิง) ส่งผลให้เกิดฤทธิ์ป้องกันการตั้งครรภ์ตามสรรพคุณ

เอสตร้าไดออลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

เอสตร้าไดออลมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

• ยาเม็ดคุมกำเนิด ชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 1 มิลลิกรัม/เม็ด บรรจุแผง 28 เม็ด
• ยาเม็ดคุมกำเนิด ชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 30 ไมโครกรัม/เม็ด บรรจุแผง 21 และ 28 เม็ด
• ยาเม็ดคุมกำเนิด ชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 35 ไมโครกรัม/เม็ด บรรจุแผง 21 เม็ด
• ยาเม็ดคุมกำเนิด ชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 20 ไมโครกรัม/เม็ด บรรจุแผง 21 และ 28 เม็ด
• ยาเม็ด ชนิดฮอร์โมนทดแทนในหญิงวัยหมดประจำเดือน ขนาด 1 และ 2 มิลลิกรัม/เม็ด บรรจุแผง 28 เม็ด
• ยาเม็ดเพื่อป้องกันภาวะกระดูกพรุนขนาด 1 มิลลิกรัม/เม็ด บรรจุแผง 30 เม็ด
• ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 30 ไมโครกรัม 16 เม็ด บรรจุรวมกับขนาด 40 ไมโครกรัม 5 เม็ด ในแผงเดียวกัน
• ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 40 ไมโครกรัม 7 เม็ด บรรจุรวมกับขนาด 30 ไมโคร กรัม 15 เม็ด และยาที่ปราศจากฮอร์โมน 6 เม็ดในแผงเดียวกัน
• ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนผสม 15 ไมโครกรัม/เม็ด บรรจุแผง 28 เม็ด
• แผ่นปิด/แผ่นแปะผิวหนังชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 600 ไมโครกรัม/แผ่น
• ยาเจลทาผิวหนังขนาดความแรง 0.06%
• ยาเจลทาผิวหนังขนาดความแรง 1 มิลลิกรัม/น้ำหนักยาเจล 1 กรัม
• ยาฉีดชนิดฮอร์โมนทดแทนขนาด 5 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
• ยาฉีดสำหรับการแปลงเพศของบุรุษชนิดฮอร์โมนผสมขนาด 3 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

*****หมายเหตุ:

• ฮอร์โมนผสมหมายถึง เอสตร้าไดออล ผสมกับฮอร์โมนเพศหญิงตัวอื่น
• แนะนำอ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ‘ยาเม็ดคุมกำเนิด’ และเรื่อง ‘ยาคุมกำเนิดชนิดแปะผิวหนัง’

เอสตร้าไดออลมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ด้วยยาในกลุ่มเอสตร้าไดออลมีหลายรายการ ขนาดรับประทานจึงขึ้นกับการพิจารณาของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลประวัติทางการแพทย์ของตัวผู้ป่วย รวมกับเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยมากที่สุด ดังนั้นการรับประทานจึงต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ ผู้รักษาเท่านั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเอสตร้าไดออล ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเอสตร้าไดออล อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเอสตร้าไดออลสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ โดยสามารถหาข้อมูล เพิ่มเติมได้จากเว็บไซท์ หาหมอ.com เรื่องยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill)

เอสตร้าไดออลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเอสตร้าไดออล อาจก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• มีภาวะเลือดออกจากช่องคลอด
• มีอาการปวดประจำเดือน
• ช่องคลอดอักเสบเนื่องจากการติดเชื้อแคนดิดา (เชื้อราในช่องคลอด)
• อาจเสี่ยงต่อการเกิด มะเร็งรังไข่ มะเร็งเต้านม หรือ มะเร็งปากมดลูก
• มีน้ำนมไหล
• เจ็บเต้านม
• เกิดภาวะลิ่มเลือดตามหลอดเลือดง่าย (ภาวะลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ)
• อาจทำให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเนื่องจากเกิดการตีบตันของหลอดเลือดหัวใจ
• ความดันโลหิตสูง
• คลื่นไส้-อาเจียน
• ปวดเกร็งที่ท้อง
• ท้องเสีย
• อาหารไม่ย่อย
• ปัสสาวะขัด
• กระเพาะอาหารอักเสบ
• เพิ่มโอกาสเกิดนิ่วในถุงน้ำดี
• ตับอ่อนอักเสบ
• เสี่ยงกับภาวะตับโต
• ผื่นคันตามผิวหนัง
• เกิดลิ่มเลือดบริเวณหลอดเลือดที่เลี้ยงบริเวณลูกตา
• เกิดไมเกรน
• ดีซ่าน
• วิงเวียน
• อารมณ์หงุดหงิดง่าย
• วิตกกังวล
• น้ำหนักตัวเพิ่ม
• บวมน้ำ
• ขาเป็นตะคริว
• เกิดริดสีดวงทวาร
• ลมพิษขึ้นคล้ายกับอาการแพ้ยา
• มีแคลเซียมในเลือดต่ำ
• หอบหืด
• ไขมันไตรกลีเซอไรด์ในเลือดสูง

จะพบว่า เอสตร้าไดออล อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้มากมายหากใช้ยานี้โดยไม่ระมัดระวัง และขาดการตรวจสอบร่างกายระหว่างการใช้ฮอร์โมนนี้อย่างสม่ำเสมอ ซึ่งอาจพบความเสี่ยงโดยเฉพาะโรคมะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก และมะเร็งที่รังไข่ ด้วยเอสตร้าไดออลสามารถกระตุ้นการเปลี่ยนแปลงของสารพันธุกรรมหรือดีเอ็นเอของเนื้อเยื่อที่อวัยวะดังกล่าวจนพัฒนาไปเป็นเนื้อร้ายได้

มีข้อควรระวังการใช้เอสตร้าไดออลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้เอสตร้าไดออล เช่น

• ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
• ห้ามใช้เอสตร้าไดออลเพื่อรักษาภาวะประจำเดือนมามากโดยมิได้ตรวจหาสาเหตุที่แท้จริงก่อน
• ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีประวัติมะเร็งเต้านม
• ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีภาวะหลอดเลือดดำขอด ผู้ป่วยที่มีประวัติลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด (ภาวะลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ) ผู้ป่วยด้วยโรคหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยโรคตับ
• ห้ามใช้กับ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ระหว่างการรับประทานยาคุมกำเนิดที่มีส่วนประกอบของฮอร์โมนเอสตร้าไดออล ควรตรวจคลำเต้านมเพื่อตรวจสอบความผิดปกติ เช่น มีก้อนเนื้อเกิดขึ้นหรือไม่
• หากพบอาการผิดปกติใดๆของร่างกายในระหว่างการใช้ฮอร์โมนเอสตร้าไดออล เช่น ปวดหัวรุนแรง เจ็บหน้าอก อารมณ์เปลี่ยนแปลงเร็ว เป็นตะคริว ฯลฯ ให้รีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล เพื่อขอคำปรึกษาและปรับเปลี่ยนการรักษาให้ถูกต้อง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเอสตร้าไดออลด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพร ต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณ และให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

เอสตร้าไดออลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

เอสตร้าไดออลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาเอสตร้าไดออลร่วมกับยาสเตียรอยด์ฮอร์โมน เช่นยา Hydrocortisone อาจทำให้ผู้ป่วยได้รับผลข้างเคียงจาก ยาสเตีรอยด์ดังกล่าว หากจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยาเอสตร้าไดออลร่วมกับยากันชัก เช่นยา Phenobarbital อาจทำให้ลดระดับของยาเอสตร้าไดออลในกระแสเลือด ส่งผลให้ผู้ป่วยมีภาวะเลือดออกทางช่องคลอดผิดปกติ หรือส่งผลให้เกิดการตั้งครรภ์โดยมิได้ตั้งใจ หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป
• การใช้ยาเอสตร้าไดออลร่วมกับยาขยายหลอดลม เช่นยา Aminophylline สามารถทำให้ระดับของยา Aminophylline ในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้น ควรให้แพทย์ผู้รักษาปรับขนาดการรับประทานให้เหมาะสม
• การใช้ยาเอสตร้าไดออลร่วมกับยารักษาโรคเบาหวาน เช่น ยาInsulin อาจทำให้ยารักษาเบาหวานด้อยประสิทธิภาพลง แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษาเอสตร้าไดออลอย่างไร?

สามารถเก็บยาเอสตร้าไดออล เช่น

• สามารถเก็บยาได้ที่อุณหภูมิห้อง
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และ
• ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

เอสตร้าไดออลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเอสตร้าไดออล มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Estradiol [2020,Oct31]
2 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=estradiol&page=0[2020,Oct31]
3 https://www.drugs.com/drug-interactions/estradiol.html [2020,Oct31]
4 https://www.drugs.com/estradiol.html[2020,Oct31]
6 http://www.webmd.com/drugs/2/drug-5186/estradiol-oral/details/list-contraindications[2020,Oct31]
7 http://www.drugs.com/breastfeeding/ethinyl-estradiol.html [2020,Oct31]