article detail

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์/เอสดีอาร์ไอ Serotonin-dopamine reuptake inhibitor /SDRI

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 6 กันยายน 2559
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาเซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• เอสเอสอาร์ไอ (Selective serotonin reuptake inhibitors: SSRIs)
• ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และโรคซึมเศร้า (Stress, Depression and Depressive disorder)
• โรคซึมเศร้า (Depression): สัญญาณเตือนโรคซึมเศร้า
• โรควิตกกังวล (Anxiety Disorder)
• กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)

บทนำ

ยาเซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ (Serotonin-dopamine reuptake inhibitor หรือ ย่อว่า SDRI) เป็นหมวดยา/กลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ที่สมองโดยป้องกันการดูดเก็บกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทชนิด Serotonin และชนิด Dopamine ทำให้มีปริมาณสารสื่อประสาทดังกล่าวในสมองอย่างเพียงพอและได้สมดุล ประโยชน์ทางคลินิกของยาหมวดนี้คือ นำมาใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้า โดยผลข้างเคียงที่พบเห็นจากการใช้ยาหมวดนี้ เช่น นอนไม่หลับ เบื่ออาหาร วิตกกังวล อัตราการเต้นของหัวใจและความดันโลหิตผิดปกติ ตัวอย่างของยาหมวด SDRI เช่นยา Medifoxamine, Sertraline และยาอื่นๆที่ยังอยู่ในระหว่างการศึกษาวิจัย

การออกฤทธิ์ของยากลุ่มSDRI มีปัจจัยหลายอย่างที่เกี่ยวข้อง เช่น ขึ้นกับโครงสร้างทางเคมีของยาแต่ละตัวยาย่อย ความสามารถของการดูดซึมของตัวยา/ยาย่อยจากระบบทางเดินอาหาร การกระจายของตัวยาย่อยภายในกระแสเลือด รวมถึงอัตราการกำจัดตัวยาย่อยออกจากร่างกาย ซึ่งมีความเหมาะสมกับผู้ป่วยและอาการโรคอย่างจำเพาะเจาะจง และอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ของการใช้ยาเหล่านี้ยังเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ส่งผลต่อการรักษาทางคลินิก อย่างเช่นยา Medifoxamine ส่งผลข้างเคียงอย่างรุนแรงโดยเป็นพิษกับตับ ปัจจุบันจึงถูกเพิกถอนการจำหน่ายและไม่สามารถขึ้นทะเบียนเป็นตำรับยาได้

เพื่อความปลอดภัยของการใช้ยาหมวด SDRI ผู้ป่วยจะต้องเข้ารับการตรวจร่างกายจากแพทย์เพื่อหาแนวทางการรักษา และการบริหารยา/ใช้ยาในหมวดนี้ ยังมีแบบแผนที่อาจต้องปรับเปลี่ยนไปตามการตอบสนองต่อยาของผู้ป่วย ทั้งนี้ต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นสำคัญ

*หมายเหตุ: ยาบางตัวที่อยู่ในหมวดยา SDRI เช่น ยา Sertraline สามารถส่งผลช่วยเพิ่มสารสื่อประสาทชนิด Dopamine ได้ก็จริง แต่ไม่โดดเด่นเหมือนกับการเพิ่มสารสื่อประสาทชนิด Serotonin ดังนั้น บางบทความทางวิชาการจึงระบุถึงยาบางตัวเหล่านี้ในหมวดยา SDRI ว่า อยู่ในกลุ่มยา Selective serotonin reuptake inhibitor (SSRI)

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ยา SDRI มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

• บำบัดและรักษาอาการโรคซึมเศร้า
• บำบัดอาการย้ำคิดย้ำทำ
• บำบัดอาการตื่นตระหนก

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤธิ์ของยากลุ่ม SDRI คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดเก็บกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทประเภท Serotonin และ Dopamine ส่งผลให้ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงสมดุลของสารสื่อประสาทต่างๆในสมอง และมีการตอบสนองโดยเป็นไปตามธรรมชาติของแต่ละตัวยาในกลุ่ม SDRI ที่มากระตุ้น จนก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยา SDRI มีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็น ยาชนิดรับประทาน

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

การใช้ยาและขนาดยา/การบริหารยากลุ่ม SDRI กับผู้ป่วยแต่ละราย จะต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น โดยมีปัจจัยเรื่อง ลักษณะอาการโรค อายุ เพศ โรคประจำตัว รวมถึงยาอื่นๆที่ผู้ป่วยมีใช้อยู่ประจำ นำมาประกอบกันเพื่อที่แพทย์จะดำเนินการรักษาและสั่งจ่ายยาSDRIได้ถูกต้องเหมาะสม-ปลอดภัยที่สุดเป็นรายบุคคลไป ดังนั้นจึงไม่ขอกล่าวถึงขนาดการใช้ยา SDRI ในบทความนี้

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยา SDRI ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาSDRI อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

กรณีที่ลืมรับประทานยาSDRI ผู้ป่วยสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2เท่า ให้ข้ามมื้อยาที่ลืมรับประทาน และรับประทานยาในขนาดปกติ

*แต่โดยทั่วไป การรับประทานยา SDRI ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ ผู้ป่วยต้องรับประทานยานี้ตรงเวลา และไม่ควรปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง การหยุดรับประทานยานี้ทันทีอาจก่อให้เกิดภาวะถอนยา หรือมีอาการข้างเคียงอย่างรุนแรงเกิดขึ้น

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาSDRI สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

• ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น มีภาวะนอนไม่หลับ หรือเกิดภาวะซึมเศร้ามากขึ้น รวมถึงเกิดภาวะอยากทำร้ายตนเอง หรือคิดฆ่าตัวตาย
• ผลต่อระบบประสาท: เช่น ก่อให้เกิดอาการ วิงเวียน ง่วงนอน ปวดศีรษะ เกิดภาวะตัวสั่น เกิดลมชัก รู้สึกสับสน เกิดภาวะ Serotonin syndrome
• ผลต่อหัวใจ: เช่น เจ็บหน้าอก ชีพจรเต้นผิดปกติ มีอาการบวมตามมือ-เท้า ความดันโลหิตสูงหรือไม่ก็ต่ำ หัวใจเต้นเร็ว หัวใจเต้นผิดจังหวะ
• ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น เกิดอาการท้องเสียหรือไม่ก็ท้องผูก ปากแห้ง คลื่นไส้ ปวดท้อง เป็นแผลในกระเพาะอาหาร ลำไส้ใหญ่อักเสบ ลิ้นเป็นแผล เลือดออกในระบบทางเดินอาหาร
• ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น ระดับคอเลสเตอรอล(เฮชดีแอลคอเลสเตอรอล/HDL, แอลดีแอลคอเลสเตอรอล/LDL)ในเลือดเพิ่มสูงขึ้น
• ผลต่อระบบสืบพันธุ์: เช่น ทำให้สมรรถนะทางเพศของบุรุษถดถอย/นกเขาไม่ขัน
• ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดสิว ผื่นคัน เหงื่อออกมาก ลมพิษ
• ผลต่อระบบเลือด: เช่นเกิดภาวะเลือดจาง รวมถึง Leukopenia(เม็ดเลือดขาวต่ำ) Pancytopenia(เม็ดเลือดทุกชนิดต่ำ) และ/หรือ Thrombocytopenia(เกล็ดเลือดต่ำ)
• ผลต่ออวัยวะตับ: เช่น ทำให้เอนไซม์ทรานซามิเนส (Serum transaminase,เอนไซม์การทำงานของตับ)ในเลือดเพิ่มสูงขึ้น ตับทำงานผิดปกติ ตับอักเสบ
• ผลต่อระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค: เช่น มีรายงานว่าอาจทำให้ติดเชื้อเริม (Herpes simplex) ได้ง่าย
• ผลต่อการมองเห็น: เช่น การมองเห็นผิดปกติ เห็นภาพไม่ชัดเจน ปวดตา รูม่านตาขยาย
• ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น คอหอยอักเสบ คัดจมูก มีอาการหาวบ่อย

มีข้อควรระวังการใช้เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาSDRI เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่แพ้ยาในกลุ่ม SDRI
• ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
• ห้ามปรับขนาดการใช้ยานี้หรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
• ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เช่น เม็ดยาแตก สียาเปลี่ยน
• ห้ามไปซื้อหายานี้มาใช้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์
• กรณีพบอาการแพ้ยานี้ เช่น มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ตัวบวม ต้องหยุดใช้ยานี้ แล้วรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
• หากใช้ยานี้ตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำแล้วอาการไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยควรกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาล เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
• แจ้งแพทย์ถึงประวัติโรคประจำตัว การมียาชนิดใดที่ใช้อยู่บ้างโดยละเอียดทุกครั้งที่เข้ารับการรักษา
• ศึกษาเรื่องขนาดการรับประทานยานี้ ผลข้างเคียง ข้อห้าม ข้อควรระวังของการใช้ยานี้ด้วยความเข้าใจ
• ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่ม SDRI ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยา SDRI มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• ห้ามใช้ยากลุ่ม SDRI ร่วมกับการดื่มสุรา ด้วยจะทำให้ได้รับผลข้างเคียงต่างๆจากยาSDRI สูงขึ้นตามมา เช่น อัตราการเต้นของหัวใจและความดันโลหิตเปลี่ยนแปลง รวมถึงมีอาการ วิงเวียน ง่วงนอน และซึมเศร้าตามมา
• หลีกเลี่ยงการใช้ยา Sertraline ร่วมกับยา Phenylpropanolamine ด้วยจะทำให้ผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียงจากยา Phenylpropanolamine เพิ่มมากขึ้น เช่น มีอาการหงุดหงิด กระสับกระส่าย และวิตกกังวล เป็นต้น

ควรเก็บรักษาเซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

ควรเก็บยา SDRI ตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยาหรือตามคำแนะนำของแพทย์/เภสัชกร เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

เซโรโทนิน-โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยา SDRI ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้า	บริษัทผู้ผลิต
Selrotine (เซลโรทีน)	Siam Bheasach
Serlift	Ranbaxy
Serlin 50 (เซอร์ลิน 50)	Zydus Cadila
Sertra (เซอร์ทรา)	Medifive
Sertraline GPO (เซอร์ทราลีน จีพีโอ)	GPO
Sertraline Sandoz	Sandoz
Sisalon (ไซซาลอน)	Unison
Starin	Atlantic Lab
Zoloft	Pfizer

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin-dopamine_reuptake_inhibitor [2016,Aug20]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Medifoxamine [2016,Aug20]
3. http://mentalhealthdaily.com/2014/12/26/dopamine-reuptake-inhibitors-dris-list/ [2016,Aug20]
4. http://www.drugs.com/sertraline.html [2016,Aug20]
5. http://www.drugs.com/dosage/sertraline.html [2016,Aug20]
6. http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=Sertraline [2016,Aug20]