เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ (Serotonin 5-HT2A receptor antagonist)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 25 กุมภาพันธ์ 2561
- Tweet
- บทนำ
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีขนาดบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์อย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์อย่างไร?
- เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ยาต้านเศร้า(Antidepressants)
- กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)
- ยาลดความดัน ยาลดความดันเลือดสูง ยาลดความดันโลหิตสูง (Antihypertensive drug)
- Serotonin 5-HT2A receptor agonist
- ปัญหาเด็กนอนหลับยากหรือนอนไม่หลับ (Sleep problems in children)
บทนำ
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ (Serotonin 5-HT2A receptor antagonist หรือ Serotonin 5 hydroxytryptamine-2A receptor antgonist) หรือจะเรียกให้สั้นลงว่า 5-HT2A receptor antagonist หรือ 5-HT-2A antagonist ก็ได้ เป็นกลุ่มยาที่มีการออกฤทธิ์กับตัวรับ(Receptor)ในสมองที่มีชื่อเรียกเฉพาะว่า ตัวรับ5-HT2A (Serotonin 5-HT2A receptor หรือ 5-HT2A receptor) จากกลไกการออกฤทธิ์ ยากลุ่มนี้สามารถส่งผลต่อ อาการทางจิตประสาท อารมณ์ ความวิตกกังวล การรับรู้ ความจำ การเรียนรู้ ความอยากอาหาร พฤติกรรมทางเพศ การนอนหลับ การควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย ตลอดจนกระทั่งการทำงานของหลอดเลือดในสมอง อย่างไรก็ตาม ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ อาจจะไม่ได้ออกฤทธิ์ที่ 5-HT2A receptor เพียงอย่างเดียว ยาหลายตัวในกลุ่มนี้สามารถออกฤทธิ์ต่อตัวรับชนิดอื่นๆในเวลาเดียวกันได้ จึงก่อให้เกิดสรรพคุณที่หลากหลาย
ซึ่งพอจะสรุปประโยชน์ทางคลินิกของยา เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ อาทิเช่น ใช้เป็นยาต้านอารมณ์ซึมเศร้า บำบัดอาการโรคจิตเภท บำบัดความผิดปกติทางการสื่อสารและอารมณ์ รักษาอาการนอนไม่หลับ ใช้เป็นยาลดความดันโลหิตสูง ตัวอย่างของยาในหมวดเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ที่สามารถพบเห็นในลักษณะยาแผนปัจจุบันมีอยู่หลายรายการ เช่น Clozapine, Olanzapine, Quetiapine, Risperidone, Ziprasidone, Aripiprazole, Asenapine, Amitriptyline, Clomipramine, Cyproheptadine, Eplivanserin, Etoperidone, Haloperidol, Hydroxyzine, Iloperidone, Ketanserin, Mianserin, Mirtazapine, Nefazodone, Pimavanserin, Pizotifen, Ritanserin(ยังไม่มีจำหน่ายในท้องตลาด), Trazodone, และ Yohimbine, ด้วยเหตุผลที่ว่า ยากลุ่มนี้ส่วนใหญ่จัดอยู่ในประเภทยาอันตราย โดยมีผลข้างเคียงมากน้อยแตกต่างกันแลวแต่ละชนิดของตัวยา ดังนั้นการเลือกใช้ยากลุ่มนี้ให้เหมาะสมต่ออาการโรค จึงต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์แต่ผู้เดียว
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- ใช้เป็นยาบำบัดอาการโรคจิตเภท โรคอารมณ์สองขั้ว เป็นยาต้านเศร้า รวมถึง อาการคลุ้มคลั่งเฉียบพลัน เช่นยา Clozapine , Olanzapine , Quetiapine, Risperidone ,Ziprasidone , Etoperidone , Haloperidol , Iloperidone
- ใช้บำบัดอาการวิตกกังวล อาการโรคสมาธิสั้น เช่นยา Amitriptyline , Hydroxyzine
- ใช้บรรเทาอาการปวดเรื้อรัง เช่นยา Clomipramine
- บำบัดภาวะ Serotonin syndrome เช่นยา Cyproheptadine
- ใช้รักษาอาการนอนไม่หลับ เช่น Eplivanserin
- ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง เช่น Ketanserin
- ใช้กระตุ้นให้อยากอาหาร เช่นยา Cyproheptadine , Mirtazapine
- บำบัดสรรถภาพทางเพศถดถอย เช่นยา Yohimbine
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ผ่าน ตัวรับ 5-HT2A ที่อยู่ในเซลล์ประสาทของสมองและตามเซลล์ประสาทของอวัยวะต่างๆของร่างกาย ทำให้มีการรบกวนการทำงานของตัวรับ 5-HT2A ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสมดุลของระดับสาร Serotonin ในสมองให้ใกล้เคียงกับภาวะปกติ จึงส่งผลบำบัดอาการทางจิตเภท อาการซึมเศร้า ช่วยให้นอนหลับ ช่วยปรับสภาพอารมณ์ให้มีความปกติ ไม่เกิดอาการเครียด หรือคลุ้มคลั่ง กรณีที่ยากลุ่มนี้ออกฤทธิ์ที่ผนังหลอดเลือดจะส่งผลทำให้หลอดเลือดลดการหดตัวจึงใช้เป็นยาลดความดันโลหิตสูงได้เช่นเดียวกัน
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาฉีด ทั้งแบบฉีดเข้าเส้นเลือดดำ/หลอดเลือดดำ และฉีดเข้ากล้ามเนื้อ
- ยารับประทาน ทั้งชนิดเม็ดและน้ำ
- ยาอมใต้ลิ้น
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีขนาดบริหารยาอย่างไร?
ด้วยคุณสมบัติของ กลุ่มยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ มีรูปแบบการจัดจำหน่ายที่มีความแตกต่างทางโครงสร้างเคมีที่หลากหลายในแต่ละตัวยา ซึ่งส่งผลต่อขนาดการใช้ยาที่ต่างกันออกไป และยังต้องระวังเรื่องผลข้างเคียงต่างๆอีกหลายประการ ดังนั้นการใช้ยากลุ่มนี้ได้อย่างปลอดภัยจึงต้องอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์แต่ผู้เดียว
เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้นหรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ได้ดังนี้ เช่น
- ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ ความดันโลหิตต่ำ
- ผลต่อระบบประสาท: เช่น ง่วงนอน หาวบ่อย มีอาการชัก วิงเวียน ปวดศีรษะ พูดไม่ชัด
- ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น เกิดภาวะหลอนประสาท/ประสาทหลอน ทำร้ายตัวเอง กระสับกระส่าย ฝันร้าย
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ปากแห้ง รู้สึกไม่สบายในท้อง ท้องผูก คลื่นไส้ กินจุ
- ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น เกิดอาการปัสสาวะขัด
- ผลต่อตา: เช่น ตาพร่า
มีข้อควรระวังการเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์อย่างไร?
สำหรับยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ ที่ใช้เป็นยารักษาโรค มีข้อควรระวังต่างๆดังนี้ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้
- ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
- ห้ามใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยาอื่นใดโดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์ทั้งนี้เพื่อป้องกันภาวะยาตีกัน/ปฏิกิริยาระหว่างยา
- การใช้ยานี้กับ สตรีมีครรภ์ สตรีในช่วงให้นมบุตร ผู้สูงอายุ และเด็ก ต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์เท่านั้น
- กรณีพบอาการแพ้ยา เช่น มีผื่นคัน ผิวหนังบวมแดง ผิวหนังลอก แน่นหน้าอก หายใจขัด ใบหน้า-ปาก-คอมีอาการบวม ที่เป็นลักษณะของอาการแพ้ยานี้ด้วย ต้องหยุดใช้ยานี้ทันที แล้วรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
- ใช้ยานี้ต่อเนื่องตามคำสั่งแพทย์ ห้ามหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดหมายทุกครั้ง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยากลุ่มเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์ฌสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ ร่วมกับ กลุ่มยา Serotonin 5-HT2A receptor agonist ด้วยจะทำให้เกิดฤทธิ์ต่อต้านการทำงานซึ่งกันและกัน
- การใช้ยาClozapine ร่วมกับยา Azithromycin อาจเพิ่มความเสี่ยงการเกิดภาวะ หัวใจเต้นผิดจังหวะที่ส่งผลรุนแรงต่อร่างกายผู้ป่วย หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยาKetanserin ร่วมกับยากลุ่ม TCAs อย่าง Maprotiline เพราะอาจทำให้ คลื่นไฟฟ้าหัวใจของผู้ป่วยผิดปกติ หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยา ร่วมกัน
- หลีกเลี่ยงการใช้ยา Risperidone ร่วมกับยากลุ่ม Dopamine และ Levodopa ด้วยมีฤทธิ์ต่อต้านซึ่งกันและกัน
ควรเก็บรักษาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์อย่างไร?
ควรเก็บยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
เซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาเซโรโทนิน 5-เอชที2เอ รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ มียาชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Clopaze (โคลแพซ) | Pharminar |
| Cloril (โคลริล) | Atlantic Lab |
| Clozamed (โคลซาเมด) | Medifive |
| Clozaril (โคลซาริล) | Novartis |
| Clozapin (โคลซาปิน) | Central Poly Trading |
| Sufrexal (ซูเฟรซอล) | Janssen |
| Ketensin (คีเทนซิน) | Janssen |
| Neuris (นูริส) | NeuPharma |
| Risperdal Consta (ริสเพอร์ดอล คอนสตา) | Janssen-Cilag |
| Risperdal/Risperdal Quicklet (ริสเพอร์ดอล/ริสเพอร์ดอล ควิกเลท) | Janssen-Cilag |
| Risperidone GPO (ริสเพอริโดน จีพีโอ) | GPO |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/5-HT_receptor [2018,Feb10]
- https://en.wikipedia.org/wiki/5-HT2_receptor [2018,Feb10]
- http://www.mims.com/singapore/drug/info/ketanserin?mtype=generic [2018,Feb10]
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC446220/ [2018,Feb10]
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1853/ [2018,Feb10]
- https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/5-ht2a-receptor [2018,Feb10]
