article detail

อะเซตาโซลาไมด์ (Acetazolamide)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 1 เมษายน 2564
• Tweet

• บทนำ : คือยาอะไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้อะเซตาโซลาไมด์อย่างไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาอะเซตาโซลาไมด์อย่างไร?
• อะเซตาโซลาไมด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยา(Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ต้อหิน (Glaucoma)
• โรคจากขึ้นที่สูง(Altitude sickness)
• โรคหัวใจล้มเหลว(Heart failure)
• โรคลมชัก(Epilepsy)
• ยาขับปัสสาวะ (Diuretics Drugs)

บทนำ : คือยาอะไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์ (Acetazolamide) คือ ยาในกลุ่มยา คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (Carbonic anhydrase inhibitor) ประโยชน์ที่วงการแพทย์นำมาใช้ในการรักษาผู้ป่วย เช่น รักษา โรคต้อหิน, โรคลมชัก, โรคจากขึ้นที่สูง, ภาวะหัวใจล้มเหลว, ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ, รูปแบบของยานี้ที่เป็นยาแผนปัจจุบันมีทั้งยาชนิดรับประทานและยาฉีด

ยาอะเซตาโซลาไมด์สามารถดูดซึมได้เร็วพอประมาณจากทางเดินอาหารของมนุษย์ และมีระยะ เวลาในการออกฤทธิ์ประมาณ 8 - 12 ชั่วโมง หากเป็นยาฉีดระยะเวลาของการออกฤทธิ์จะลดลงมาเป็นประมาณ 4 - 5 ชั่วโมง ตัวยาจะแทรกซึมอยู่ในเม็ดเลือดแดง ในไต และยังเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนได้มาก นอกจากนี้ตัวยายังสามารถผ่านเข้าไปในน้ำนมมารดาได้อีกด้วย ซึ่งร่างกายต้องใช้เวลาประ มาณ 3 - 6 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

องค์การอนามัยโลกได้จัดให้ยาอะเซตาโซลาไมด์เป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของระดับชุมชน คณะ กรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยานี้ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยระบุวัตถุประสงค์ใช้เป็นยารักษาโรคต้อหิน ผู้ป่วยจะได้รับยานี้ต่อเมื่อมีคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น สิ่งที่พึงปฏิบัติคือ การรับประ ทานยาอย่างเคร่งครัดไม่หยุดหรือปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง

อะเซตาโซลาไมด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์มีสรรพคุณรักษา/ข้อบ่งใช้:

• รักษาโรคต้อหินและช่วยบำบัดอาการโรคต้อหินก่อนเข้ารับการผ่าตัด
• รักษาโรคลมชัก
• รักษาภาวะหัวใจล้มเหลว
• ป้องกันอาการโรคจากขึ้นที่สูง
• ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ

อะเซตาโซลาไมด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาอะเซตาโซลาไมด์คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอน ไซม์คาร์บอนิก แอนไฮเดรส (Carbonic anhydrase) ซึ่งมีหน้าที่เป็นตัวกลางสำคัญของกระบวนการรวมตัวของแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ในกระแสเลือดกับน้ำ ตลอดจนถึงกระบวนการเอาน้ำออกจากกรดคาร์บอนิก (Carbonic acid, สารเคมีที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการแลกเปลี่ยนคาร์บอนไดออกไซด์ของปอด) ที่อยู่ในกระแสเลือด จากกลไกเหล่านี้ทำให้มีการขับสารไบคาร์บอเนต (Bicarbonate, สภาพเป็นเกลือของกรดคาร์บอนิก) รวมถึงเกลือโซเดียมและเกลือโพแทสเซียมออกจากร่างกาย ซึ่งจากกลไกทั้งหมดเหล่านี้ทำให้ยาอะเซตาโซลาไมด์มีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

อะเซตาโซลาไมด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 250 มิลลิกรัม/แคปซูล
• ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 250 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาฉีด ขนาด 500 มิลลิกรัม/ขวด

อะเซตาโซลาไมด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์นำมาใช้รักษาโรคได้หลากหลายโรค ซึ่งจะมีวิธีและขนาดการใช้ยาที่แตกต่างกันในแต่ละโรค ในที่นี้ขอยกตัวอย่างเฉพาะยารับประทานในโรคต้อหิน เช่น

• สำหรับโรคต้อหิน (Open-angle glaucoma):
  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 250 – 1,000 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทาน 2 ครั้ง/วัน
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก)อายุ 1 เดือน - 12 ปี: รับประทาน 10 - 20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 150 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทาน 2 - 4 ครั้ง/วัน
  • เด็กอายุมากกว่า 12 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับในผู้ใหญ่
  • เด็กอายุต่ำกว่า 1 เดือน: ยังไม่มีข้อมูลการใช้ยานี้ในเด็กกลุ่มอายุนี้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาอะเซตาโซลาไมด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาลและ เภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอะเซตาโซลาไมด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาอะเซตาโซลาไมด์สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียง กับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อะเซตาโซลาไมด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• มีอาการง่วงนอน
• ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน
• วิงเวียน
• กระหายน้ำ
• ปวดศีรษะ
• รู้สึกสับสน
• ซึมเศร้า
• ปวดเกร็ง/ปวดบีบในทางเดินอาหาร
• ปัสสาวะบ่อย
• มีภาวะกรดยูริคในกระแสเลือดสูง
• เกิดนิ่วในไต
• อาจเกิดพิษกับไตและตับส่งผลให้ทำงานผิดปกติ
• มีบ้างที่ก่อให้เกิดผื่นคันในผู้ป่วยบางราย

*อนึ่ง: อาการของผู้ที่ได้รับยาอะเซตาโซลาไมด์เกินขนาด เช่น มีภาวะเสียสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในเลือด และเกิดการเปลี่ยนแปลงความเป็นกรด-ด่างในเลือด การบำบัดรักษาคือ แพทย์ต้องให้การดูแลสมดุลของสารเกลือแร่และควบคุมภาวะของความเป็นกรด-ด่างในกระแสเลือดให้กลับมาเป็นปกติ

มีข้อควรระวังการใช้อะเซตาโซลาไมด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้ และ แพ้ยากลุ่ม Sulphonamides
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่ร่างกายขาดเกลือโซเดียมและ/หรือขาดเกลือโพแทสเซียม
• ห้ามใช้ยานี้กับ ผู้ที่มีอวัยวะตับทำงานผิดปกติหรือเป็นโรคตับแข็ง, ผู้ป่วยโรคต้อหินชนิด Chronic noncongestive angle-closure glaucoma} ผู้ป่วยโรคไตระยะรุนแรง, ผู้ป่วยโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (โรคซีโอพีดี)
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะเลือดเป็นกรด (Hyperchloraemic acidosis อาการ เช่น หอบ สับสน)
• ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• การได้รับยานี้แพทย์อาจพิจารณาให้เกลือแร่โพแทสเซียมเสริมให้กับผู้ป่วยซึ่งต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
• ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีตับและ/หรือไตทำงานผิดปกติ ผู้ป่วยโรคเบาหวาน
• ระหว่างการใช้ยานี้ผู้ป่วยจะได้รับการตรวจสมดุลของเกลือแร่ในเลือดด้วยการตรวจเลือดอย่างสม่ำเสมอ
• หากเป็นยาฉีดไม่แนะนำการฉีดยานี้เข้ากล้ามเนื้อให้ฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำ
• ระหว่างใช้ยานี้ต้องระวังการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานกับเครื่องจักรด้วยผล ข้างเคียงของยาที่อาจทำให้มีอาการง่วงนอนหรือวิงเวียนศีรษะจนเป็นเหตุให้เกิดอุบัติเหตุได้ง่าย
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาอะเซตาโซลาไมด์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

อะเซตาโซลาไมด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาอะเซตาโซลาไมด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ ร่วมกับ ยาบางกลุ่ม เช่น Quinidine, Epridrine, Amphetamines, อาจทำให้ไตขับยาเหล่านั้นออกจากร่างกายได้น้อยลงและส่งผลเสียต่อผู้ป่วยโดยตรง หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ ร่วมกับ ยาแก้ปวด เช่นยา Aspirin สามารถเกิดผลข้างเคียงติดตามมาดังนี้ เช่น มีเสียงกังวานในหู, ปวดหัว, คลื่นไส้-อาเจียน, วิงเวียน, สับสน, มีไข้, ประสาทหลอน, อาจมีอาการชัก, หายใจเร็วขึ้น, จนถึงขั้นโคม่า, หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานเป็นกรณีๆไป
• การใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ ร่วมกับ ยา Salicylate อาจก่อให้เกิดพิษจาก Salicylate เพิ่มมากยิ่งขึ้นจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ ร่วมกับ ยา Corticosteroids และยาขับปัสสาวะประเภท Potassium - wasting diuretics อาจทำให้ร่างกายของผู้ป่วยสูญเสียเกลือโพแทสเซียมได้มากยิ่งขึ้น หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
• การใช้ยาอะเซตาโซลาไมด์ ร่วมกับ ยากันชักตัวอื่นๆอาจทำให้เกิดความผิดปกติของกระดูกที่เรียกว่า โรคกระดูกน่วม-กระดูกอ่อน(Osteomalacia) การใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกันจะต้องอยู่ในดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น

ควรเก็บรักษาอะเซตาโซลาไมด์อย่างไร?

ทั้งยาอะเซตาโซลาไมด์ชนิดรับประทานและชนิดยาฉีด:

• สามารถเก็บในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

อะเซตาโซลาไมด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาอะเซตาโซลาไมด์ มียาชื่อการค้าอื่น และ บริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Carbonic_anhydrase_inhibitor#Natural_sources [2021, March27]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Acetazolamide [2021, March27]
3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/diamox [2021, March27]
4. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/acetazolamide?mtype=generic [2021, March27]
5. https://www.rxlist.com/acetazolamide-injection-drug.htm [2021, March27]
6. http://www.medindia.net/drug-price/acetazolamide.htm [2021, March27]
7. https://www.drugs.com/drug-interactions/acetazolamide-index.html?filter=3&generic_only= [2021, March27]