อะดรีนาลีน (Adrenaline)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 4 เมษายน 2563
- Tweet
- บทนำ
- อะดรีนาลีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้อะดรีนาลีนอย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาอะดรีนาลีนอย่างไร?
- อะดรีนาลีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- แอแนฟิแล็กซิส: ปฏิกิริยาภูมิแพ้รุนแรงเฉียบพลัน (Anaphylaxis)
- ภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะหัวใจวาย (Heart failure)
- โรคหืด (Asthma)
- โรคภูมิแพ้ (Allergy)
- ความดันตาสูง(Ocular hypertension)
บทนำ
ยาอะดรีนาลีน (Adrenaline) หรือเรียกอีกชื่อว่า อิพิเนฟริน (Epinephrine) จัดเป็นฮอร์โมนและสารสื่อประสาทที่ร่างกายสังเคราะห์มาจากสารนอร์อิพิเนฟริน (Norepinephrine, ฮอร์โมนและสารสื่อประสาทชนิดหนึ่งที่ทำงานเกี่ยวข้องกับระบบประสาทอัตโนมัติ) ปกติร่างกายจะหลั่งอะดรีนาลีนจากต่อมอะดรีนัล/ต่อมหมวกไต (Adrenal gland)
นักวิทยาศาสตร์ได้สังเคราะห์สารอะดรีนาลีนและนำมาผลิตเป็นยาช่วยชีวิต เช่น ช่วยกู้ชีพในผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจหยุดเต้น (Cardiac arrest), อาการแพ้อย่างรุนแรง (Anaphylaxis), โรคหืด (Asthma) ระยะที่มีอาการรุนแรง, รักษาอาการตีบแคบของช่องทางเดินหายใจซึ่งเกิดจากการอักเสบของกล่องเสียงและหลอดลม (Croup), และใช้ผสมกับยาชาเพื่อทำหัตถการต่างๆทางการแพทย์
อะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน เป็นยาอีกหนึ่งตัวที่ถูกบรรจุลงในบัญชียาหลักแห่งชาติของไทย โดยระบุเป็นยารักษาอาการหัวใจล้มเหลว รวมถึงใช้เป็นส่วนผสมของยาชาและใช้ในหัตถการด้านทันตกรรม
รูปแบบของยาอะดรีนาลีน /อิพิเนฟริน จะเป็นลักษณะของยาฉีด ยาพ่น และยาหยอดตา สำหรับประเทศไทยเรามักพบเห็นการใช้ยาอะดรีนาลีนในรูปแบบของยาฉีดเสียเป็นส่วนมาก และมีใช้ตามสถาน พยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนโดยทั่วไป
อะดรีนาลีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
อะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)/ข้อบ่งใช้ เช่น
- ใช้เป็นยาช่วยกู้ชีวิตกรณีหัวใจหยุดทำงานฉุกเฉิน
- ใช้รักษาโรคหืด (Asthma) ช่วงมีอาการรุนแรง
- ใช้รักษาอาการแพ้อย่างรุนแรง (Anaphylactic shock หรือ Anaphylaxis)
- ใช้รักษาภาวะมีความดันสูงในลูกตา / ความดันตาสูง (Ocular hypertension เช่น ในโรคต้อหิน, สายตาสั้นมากๆ, โรคเบาหวาน, ผู้สูงอายุ)
- ใช้รักษาอาการต้อหินประเภท Open-angle glaucoma
- เป็นยาผสมร่วมกับยาชาเช่น ยา Lidocaine
อะดรีนาลีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
อะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน จัดเป็นยาในกลุ่มซิมพาโทมิเมติค (Sympathomimetic) มีกลไกการออกฤทธิ์ที่ตัวรับชื่อ แอดริเนอจิก ทั้งแอลฟาและเบต้า (Alpha and Beta adrenergic receptors; ตัวรับที่ทำ งานเกี่ยวข้องกับระบบประสาทอัตโนมัติ) ส่งผลให้เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบที่หลอดลม, กระตุ้นการทำงานของหัวใจ, รวมถึงทำให้หลอดเลือดบริเวณกล้ามเนื้อลายคลายตัว, จากกลไกดัง กล่าวจึงทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษา
สำหรับการใช้อะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน ผสมในยาชา จะทำให้ลดการดูดซึมยาชาจากบริเวณอวัยวะที่ใช้ยาชานั้น ทำให้ยาชาออกฤทธิ์ได้นานและมีประสิทธิภาพของการออกฤทธิ์ได้ดีขึ้น
อะดรีนาลีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาอะดรีนาลีน/อิพิเนฟริน มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
ก. ยาฉีด ขนาดความแรง 1 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
ข. ยาฉีด ที่บรรจุตัวยา 0.3 และ 0.15 มิลลิกรัม
ค. ยาฉีดที่ผสมร่วมกับยาชาลิโดเคน (Lidocaine):
- Lidocaine HCl 10 mg/mL + adrenaline 1:200,000 (5 mcg/mL) และ
- Lidocaine HCl 20 mg/mL + adrenaline 1:200,000 (5 mcg/mL)
อะดรีนาลีนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
อะดรีนาลีน/อิพิเนฟริน มีขนาดการบริหารยา/การใช้ยา เช่น
ก. สำหรับภาวะหัวใจหยุดเต้น / ภาวะหัวใจล้มเหลว (Advanced cardiac life support): เช่น
- ผู้ใหญ่: ให้เจือจางยาขนาด 1 มิลลิกรัม/มิลลิลิตรกับน้ำเกลือ Sodium chloride 0.9% จำนวน 9 มิลลิลิตร จะได้สารละลาย 10 มิลลิลิตร ฉีดเข้าหลอดเลือดดำ 10 มิลลิลิตร หากจำเป็นอาจต้องให้ยาซ้ำทุกๆ 2 - 3 นาที
- เด็ก: ขนาดเริ่มต้นโดยให้ยาเข้าหลอดเลือดดำ 10 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม อาจให้ซ้ำทุกๆ 2 - 3 นาที (ต้องเจือจางยาเหมือนของผู้ใหญ่)
ข. สำหรับ การแพ้ขั้นรุนแรง (Anaphylactic shock/Anaphylaxis): เช่น
- ผู้ใหญ่: ให้เจือจางยาขนาด 1 มิลลิกรัม/มิลลิลิตรกับน้ำเกลือ Sodium chloride 0.9% จำนวน 9 มิลลิลิตร จะได้สารละลาย 10 มิลลิลิตร ฉีดเข้าหลอดเลือดดำ 5 มิลลิลิตร โดยฉีดในอัตราช้าๆขนาด 100 ไมโครกรัม/นาที และหยุดการให้ยาเมื่ออาการดีขึ้น
- เด็ก: ขนาดเริ่มต้นโดยให้ยาเข้าหลอดเลือดดำ 10 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม หากเด็กมีน้ำหนักตัวมากกว่า 30 กิโลกรัม ให้ใช้ยาขนาด 300 ไมโครกรัม (ต้องเจือจางยาเหมือนของผู้ใหญ่)
ค.สำหรับโรคหืด (Asthma) ที่อาการรุนแรง: เช่น
- ผู้ใหญ่: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือใต้ผิวหนัง 300 - 500 ไมโครกรัม
- เด็ก: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือใต้ผิวหนังขนาด 10 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ขนาดสูงสุดในเด็กไม่ควรเกิน 500 ไมโครกรัม
*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาอะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอะดรีนาลีนอาจส่งผลให้อาการของโรครุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
อะดรีนาลีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาอะดรีนาลีน/อิพิเนฟริน สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น
- รู้สึกไม่สบายในกระเพาะอาหารและลำไส้
- ปัสสาวะขัด
- อาหารไม่ย่อย
- น้ำตาลในเลือดสูงเพิ่มขึ้น
- เหงื่อออกมาก
- น้ำลายออกมาก
- อ่อนเพลีย
- มีอาการตัวสั่น
- เกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (อาการอ่อน เพลีย กล้ามเนื้อเป็นตะคริว หัวใจเต้นผิดปกติ)
- ตาพร่ามัว
- ตากลัวแสง
- ตัวบวม
มีข้อควรระวังการใช้อะดรีนาลีนอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ ยาอะดรีนาลีน/ อิพิเนฟริน เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่อยู่ในภาวะความดันโลหิตสูง
- ห้ามใช้รักษาต้อหินประเภท Angle-closure glaucoma
- ห้ามใช้กับผู้ที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือ หัวใจเต้นเร็ว
- ห้ามใช้ร่วมกับยาชาและฉีดเข้าบริเวณนิ้วมือ นิ้วเท้า หู จมูก และอวัยวะเพศ
- ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดหัวใจ ผู้ป่วยด้วยไทรอยด์ฮอร์โมนสูง (ต่อมไทรอยด์เป็นพิษ/ ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน) ผู้ป่วยโรคเบาหวาน ผู้ป่วยโรคพาร์กินสัน
- ระวังการใช้ยาในสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และผู้สูงอายุ การให้ยาในผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องได้รับคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาอะดรีนาลีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
อะดรีนาลีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาอะดรีนาลีน/อิพิเนฟริน มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ยาอะดรีนาลีนร่วมกับยากลุ่ม TCAs อาจกระตุ้นทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูง และ หัวใจเต้นผิดจังหวะ ควรเลี่ยงการใช้ร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมกับคนไข้เป็นรายบุคคลไป
- การใช้อะดรีนาลีนร่วมกับยา Methyldopa, Guanethidine, อาจเป็นเหตุให้เกิดความดันโลหิตสูง การใช้ยาร่วมกันต้องเฝ้าระวังความดันโลหิตให้เป็นปกติเสมอ หรือแพทย์ปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมกับคนไข้เป็นกรณีไป
- การใช้ยาอะดรีนาลีนร่วมกับยาลดน้ำตาลในเลือด (ยาเบาหวาน) เช่นยา Alogliptin และ Metformin อาจทำให้ประสิทธิภาพของยาลดน้ำตาลในเลือดด้อยลงไป หากจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
ควรเก็บรักษาอะดรีนาลีนอย่างไร?
ควรเก็บยาอะดรีนาลีน/อิพิเนฟริน เช่น
- เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
- ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด และความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
อะดรีนาลีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาอะดรีนาลีน / อิพิเนฟริน มียาชื่อการค้า และบริษัทผ้ผลิตเช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Adrenaline Atlantic (อะดรีนาลีน แอตแลนติก) | Atlantic Lab |
Adrenaline GPO (อะดรีนาลีน จีพีโอ) | GPO |
Chalocaine with Adrenaline (ชาโลเคน วิท อะดรีนาลีน) | SR Pharma |
EpiPen (อีพิเพ็น) | Merck |
Lidocation (ลิโดเคชั่น) | Weimer |
Scandonest (สแกนโดเนสท์) | Septodont |
Septanest 4% SP Injection (เซ็พทาเนสท์ 4% เอสพี อินเจ็กชั่น) | Septodont |
Xylocaine (ไซโลเคน) | AstraZeneca |
บรรณานุกรม
1 https://en.wikipedia.org/wiki/Adrenaline[2020,March28]
2 http://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fUSA%2fdrug%2finfo%2fepinephrine%2f%3ftype%3dfull%26mtype%3dgeneric [2020,March28]
3 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=adrenaline [2020,March28]
4 http://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fThailand%2fdrug%2finfo%2fXylocaine%2fxylocaine-xylocaine%2520with%2520adrenaline[2020,March28]
5 https://www.drugs.com/drug-interactions/epinephrine-index.html?filter=2#G[2020,March28]
6 https://www.drugs.com/dosage/epinephrine.html#Usual_Adult_Dose_for_Asthma___Acut [2020,March28]e [2020,March28]
7 https://www.drugs.com/ppa/epinephrine-systemic.html[2020,March28]
8 https://www.pharmacy.mahidol.ac.th/dic/qa_full.php?id=3495[2020,March28]