ออกแซมนิควีน (Oxamniquine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 1 เมษายน 2560
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาออกแซมนิควีน(Oxamniquine) เป็นยารักษาโรคพยาธิใบไม้ในเลือด (Schistosomiasis) โดยมีสาเหตุจากเชื้อพยาธิที่มีชื่อเรียกว่า Schistosoma mansoni สำหรับรูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาออกแซมนิควีน จะเป็นยาชนิดรับประทาน สามารถถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายจากระบบทางเดินอาหารได้เป็นอย่างดี จึงใช้เป็นยารักษาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ในเลือดได้ ในร่างกาย การทำลายตัวยานี้จะเกิดที่ตับ โดยร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 1–2.5 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือด แล้วผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

สำหรับประสิทธิภาพของการรักษาโรคพยาธิใบไม้ในเลือดโดยยาออกแซมนิควีนจัดว่าอยู่ในเกณฑ์ที่ดี และมีความปลอดภัยเมื่อใช้ยาตรงตามคำสั่งแพทย์ องค์การอนามัยโลก(WHO) ได้ระบุให้ยาออกแซมนิควีนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถาน พยาบาลควรมีสำรองไว้เพื่อประชาชนก็จริง แต่ยาออกแซมนิควีนกลับไม่ค่อยได้รับความนิยมจากประเทศแถบตะวันตก ด้วยมีราคาค่อนข้างแพง ประกอบกับมียา Praziquantel เป็นทางเลือกสำรองด้วยมีราคาต้นทุนที่ต่ำกว่า

สำหรับกลไกการออกฤทธิ์ของยาออกแซมนิควีนคือ ตัวยาจะส่งผลยังยั้งกระบวน การทำงานของสารพันธุกรรมในตัวพยาธิ ส่งผลให้พยาธิไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้

ผู้ที่ได้รับยาออกแซมนิควีน จะมีอาการวิงเวียน และอาจมีความรู้สึกง่วงนอนหรือไม่ก็ได้ แต่ข้อดีประการหนึ่งของยาออกแซมนิควีน คือ การใช้ยากับผู้ป่วยเพียง 1–2 ครั้งก็สามารถกำจัดเชื้อพยาธิใบไม้ในเลือด (Schistosoma mansoni) ได้ผลเป็นอย่างดี

สำหรับสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรจัดเป็นกลุ่มเสี่ยงที่อาจจะเกิดผลข้างเคียงที่รุนแรงจากยานี้ จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ และด้วยตัวยาอาจส่งผลกระทบต่อทารกในครรภ์ได้

สำหรับประเทศไทยอาจไม่พบเห็นการใช้ยาออกแซมนิควีน แต่ในต่างประเทศมีการจัดจำหน่ายยานี้ภายใต้ชื่อการค้าว่ายา “Vansil”

ออกแซมนิควีนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ออกแซมนิควีน

ยาออกแซมนิควีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อ รักษาการติดเชื้อพยาธิใบไม้ เลือด โดยมีความจำเพาะต่อเชื้อพยาธิใบไม้เลือดชนิดย่อยที่มีชื่อว่า Schistosoma mansoni เท่านั้น

ออกแซมนิควีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาออกแซมนิควีนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์รบกวนการทำงาน/ เมตาบอลิซึม(Metabolism)ในสารพันธุกรรมของตัวพยาธิใบไม้ในเลือด (Schistosoma mansoni) ส่งผลให้สมดุลการเจริญเติบโตของมันหยุดชะงัก และทำให้พยาธินั้นตายลง

ออกแซมนิควีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาออกแซมนิควีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย ดังนี้ เช่น

  • ยาแคปซูลชนิดรับประทานที่ประกอบด้วย Oxamniquine ขนาด 250 มิลลิกรัม/แคปซูล
  • ยาน้ำชนิดรับประทานที่มีส่วนประกอบของ Oxamniquine ขนาด 250 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร
  • ยาเม็ดชนิดรับประทานที่มีส่วนประกอบของ Oxamniquine ขนาด 250 มิลลิกรัม/เม็ด

ออกแซมนิควีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาออกแซมนิควีนมีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 250 มิลลิกรัม ครั้งเดียว ก่อนหรือหลังอาหารก็ได้
  • เด็ก: การใช้ยานี้กับเด็กต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา

อนึ่ง:

  • หลังการใช้ยานี้ แพทย์อาจนัดตรวจอาการของผู้ป่วย กรณีที่พบว่ายังมี เชื้อพยาธิใบไม้ในเลือดอยู่ แพทย์อาจต้องให้ยานี้ซ้ำอีกครั้ง
  • ดูแลรักษาสุขอนามัยพื้นฐานเพื่อมิให้เกิดการติดเชื้อพยาธิซ้ำ
  • หลังรับประทานยานี้แล้วมีอาการวิงเวียน ควรหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะต่างๆ และ/หรือทำงานกับเครื่องจักร ด้วยจะเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาออกแซมนิควีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคไต โรคตับ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาออกแซมนิควีน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

กรณีลืมรับประทานยาออกแซมนิควีน ตามเวลาที่แพทย์ระบุ สามารถรับประทานยานี้ทันทีที่นึกขึ้นได้ ทั้งนี้โดยทั่วไป การรับประทานยาออกแซมนิควีนเพียงครั้งเดียวก็สามารถเห็นประสิทธิผลในการรักษาแล้ว

ออกแซมนิควีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาออกแซมนิควีนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น ปัสสาวะมีสีแดงซึ่งอาจเกิดจากกระบวนการทางเมตาโบลิซึมของร่างกายที่มีต่อตัวยาออกแซมนิควีน ซึ่งเมื่อหยุดใช้ยานี้แล้ว อาการนี้จะหายไปเอง
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น สึกไม่สบายในทางเดินอาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ปวดศีรษะ ง่วงนอน มีไข้ เกิดอาการชัก
  • ผลต่อตับ: เช่น ค่าเอนไซม์การทำงานของตับในเลือด สูงขึ้น
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น ผื่นคัน ลมพิษ

มีข้อควรระวังการใช้ออกแซมนิควีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาออกแซมนิควีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม เช่น เม็ดยาแตกหัก สีและ/หรือกลิ่นยาเปลี่ยนไป
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมกับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประ กอบด้วยจะเกิดผลข้างเคียงจากยาสูงขึ้น
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วย โรคไต โรคตับ
  • ระวังและดูแลสุขอนามัยส่วนบุคคล/สุขอนามัยพื้นฐาน เพื่อป้องกันการกลับมาติดเชื้อพยาธิซ้ำ เช่น รับประทานอาหารที่สุกสะอาด ล้างมือก่อนรับประทานอาหารและหลังเข้าห้องน้ำทุกครั้ง
  • รับประทานยานี้ตรงตามคำสั่งแพทย์
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง เพื่อรับการตรวจร่างกาย และดูความก้าวหน้าของการรักษาจากแพทย์
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาออกแซมนิควีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ออกแซมนิควีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาออกแซมนิควีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาออกแซมนิควีนร่วมกับยา Amodiaquine, Chloroquine อาจทำให้ ระดับยาออกแซมนิควีนในเลือดลดต่ำลงได้ จนอาจส่งผลต่อประสิทธิภาพการรักษา เพื่อเป็นการป้องกันภาวะดังกล่าว จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาออกแซมนิควีนร่วมกับยา Metoprolol อาจทำให้ระดับยา Metoprolol ในเลือดสูงขึ้นจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงที่รุนแรง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
  • การใช้ยาออกแซมนิควีนร่วมกับยา Fesoterodine(Antimuscarinic drug) อาจส่งผลให้กระบวนการเมตาโบไลท์(Metabolite/ทำลายยา)ของยา Fesoterodine เพิ่มขึ้น จนกระทบต่อประสิทธิภาพการรักษาของยา Fesoterodine หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาออกแซมนิควีนอย่างไร?

ควรเก็บยาออกแซมนิควีนภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ และ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น

ออกแซมนิควีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาออกแซมนิควีน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Vansil (แวนซิล)Pfizer

อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นของยานี้ เช่น Mansil

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Oxamniquine[2017,March11]
  2. https://www.drugs.com/mtm/oxamniquine.html[2017,March11]
  3. https://www.drugbank.ca/drugs/DB01096[2017,March11]
  4. http://www.rxwiki.com/oxamniquine[2017,March11]