สเปคทิโนมัยซิน (Spectinomycin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 16 มกราคม 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาสเปคทิโนมัยซิน (Spectinomycin หรือ Spectinomycin hydrochloride) เป็นยาปฏิชีวนะในกลุ่มอะมิโนไกลโคไซด์(Aminoglycosides) ผลิตได้จากแบคทีเรียที่มีชื่อว่า Streptomyces spectabilis ทางคลินิกใช้เป็นยาสำหรับการรักษาโรคหนองใน(Gonorrhoea)

ผลข้างเคียงที่พบบ่อยของยาสเปคทิโนมัยซิน ได้แก่ มีอาการปวดบริเวณที่ฉีดยา เกิดผื่น คลื่นไส้ มีไข้ และทำให้นอนหลับยาก สำหรับผู้ที่แพ้ยาสเปคทิโนมัยซิน อาจมีอาการอย่างรุนแรง

โดยทั่วไปยาสเปคทิโนมัยซิน จัดว่าปลอดภัยที่จะใช้กับสตรีมีครรภ์ นอกจากนี้ ยังเหมาะกับผู้ที่แพ้ยา เพนิซิลลิน และเซฟาโลสปอริน

สเปคทิโนมัยซินมีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยาฉีดเข้ากล้ามเนื้อ การใช้ยาในขนาดที่เหมาะสมกับร่างกายก็สามารถรักษา โรคหนองใน ที่มีต้นเหตุจากเชื้อ Neisseria gonorrhoeae ให้หายขาดได้แล้ว ตัวยาจะทำหน้าที่ยับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนของเชื้อแบคทีเรียทำให้แบคทีเรียขาดแคลนปัจจัยสำคัญในการขยายพันธุ์ และเพื่อเป็นการป้องกันการดื้อยาของเชื้อโรคนี้ แพทย์จะใช้ยาชนิดนี้กับเชื้อแบคทีเรียที่ตอบสนองต่อยาสเปคทิโนมัยซินเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม ตัวยาสเปคทิโนมัยซินไม่สามารถนำมาใช้รักษาโรคซิฟิลิส (Syphilis) ซึ่งมีสาเหตุจากเชื้อ Treponema pallidum ผู้ที่มีการติดเชื้อในระบบสืบพันธุ์จึงต้องได้รับการตรวจร่างกายโดยแพทย์เท่านั้นเพื่อยืนยันสาเหตุของโรคที่แท้จริง และสามารถรักษาโดยใช้ยาที่ตรงกับโรค

องค์การอนามัยโลกได้กำหนดให้ยาสเปคทิโนมัยซินเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถานพยาบาลควรมีสำรองไว้ให้บริการกับผู้ป่วย และในประเทศไทยมีการใช้ยานี้/ ชนิดนี้เช่นกันซึ่งเราจะพบเห็นแต่ในสถานพยาบาลภายใต้ชื่อการค้าว่า ‘Trobicin’

สเปคทิโนมัยซินมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

สเปคทิโนมัยซิน

ยาสเปคทิโนมัยซินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ใช้รักษาโรคหนองใน (Gonorrhoea) สามารถใช้ยาได้ทั้งใน บุรุษ สตรี และเด็ก

สเปคทิโนมัยซินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาสเปคทิโนมัยซินมีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะเข้าจับไรโนโซมของแบคทีเรียตรงตำแหน่ง 30s subunit เป็นผลให้ปิดกั้นมิให้แบคทีเรีย(เชื้อหนองใน) ไม่สามารถสังเคราะห์สารโปรตีนซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการขยายพันธุ์ และเป็นเหตุให้แบคทีเรีย หยุดการเจริญเติบโตและตายลงในที่สุด

สเปคทิโนมัยซินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาสเปคทิโนมัยซิน มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาฉีดแบบผงปราศจากเชื้อ ที่ประกอบด้วยตัวยา Spectinomycin hydrochloride ขนาด 2 กรัม/ขวด (Vial)

สเปคทิโนมัยซินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาสเปคทิโนมัยซินมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อขนาด 2 กรัม ครั้งเดียว ซึ่งแพทย์อาจให้ยา 4 กรัมโดยแบ่งการฉีดยาออกเป็น 2 ครั้ง
  • เด็ก: ฉีดยา 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ครั้งเดียว ขนาดการให้ยาสูงสุดไม่เกิน 2 กรัม

อนึ่ง:

  • การเตรียมยานี้เพื่อฉีดเข้ากล้ามเนื้อให้ใช้น้ำกลั่นปราศจากเชื้อ ปริมาณ 3.2 มิลลิลิตร เจือจางตัวยา 2 กรัม เขย่าให้เข้ากันดี

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่ เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิด รวมยาสเปคทิโนมัยซิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้ เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคไต โรคตับ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาสเปคทิโนมัยซินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิด ปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

สเปคทิโนมัยซินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาสเปคทิโนมัยซินสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน มีไข้ หนาวสั่น
  • ผลต่อสภาพทางจิตใจ: เช่น นอนไม่หลับ
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดบริเวณที่ฉีดยา
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น ระดับ Hematocrit ลดลง
  • ผลต่อตับ: เช่น ตับทำงานผิดปกติ/ ตับอักเสบ
  • ผลต่อไต: เช่น ไตทำงานผิดปกติ/ ไตอักเสบ
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น มีอาการผื่นคัน ลมพิษ

มีข้อควรระวังการใช้สเปคทิโนมัยซินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้สเปคทิโนมัยซิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้รักษาโรคซิฟิลิส
  • ระวังการใช้ยากับ สตรีมีครรภ์ และสตรีในภาวะให้นมบุตร
  • ปฏิบัติตามคำแนะนำการใช้ยาของแพทย์อย่างเคร่งครัด และควรมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดหมายทุกครั้ง
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาสเปคทิโนมัยซินด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

สเปคทิโนมัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาสเปคทิโนมัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาสเปคทิโนมัยซินร่วมกับยา Lithium ด้วยจะก่อให้เกิดพิษต่อร่างกายผู้ป่วย
  • การใช้ยาสเปคทิโนมัยซินร่วมกับ ยา Atracurium จะทำให้เกิดการปิดกั้นระบบ การทำงานของระบบกล้ามเนื้อของร่างกายได้ยาวนานขึ้น หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • ห้ามใช้ยาสเปคทิโนมัยซินร่วมกับยา Pancuronium ด้วยเสี่ยงต่อภาวะหายใจไม่ออกและเกิดภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรงตามมา
  • ห้ามใช้ยาสเปคทิโนมัยซินร่วมกับ วัคซีนป้องกันโรคอหิวาตกโรค ด้วยทำให้ลดประสิทธิผลการกระตุ้นภูมิคุ้มกันของวัคซีนดังกล่าว สามารถใช้วัคซีนฯกระตุ้นภูมิต้านทานโรคหลังจากการใช้ยาสเปคทิโนมัยซินไปแล้ว 14 วันเป็นอย่างต่ำ

ควรเก็บรักษาสเปคทิโนมัยซินอย่างไร?

สามารถเก็บยาสเปคทิโนมัยซิน ดังนี้ เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 20-25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น
  • ตัวยาที่เจือจางด้วยน้ำกลั่นแล้วต้องใช้ภายใน 24 ชั่วโมง
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาที่หมดอายุ
  • ไม่ทิ้งยาลงในแม่น้ำคูคลองตามธรรมชาติ

สเปคทิโนมัยซินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาสเปคทิโนมัยซิน มียาชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Trobicin (โทรไบซิน)Pfizer

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/thailand/drug/info/spectinomycin/?type=brief&mtype=generic[2018,Dec29]
  2. https://www.drugs.com/pro/trobicin.html[2018,Dec29]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Spectinomycin[2018,Dec29]
  4. https://www.drugbank.ca/drugs/DB00919[2018,Dec29]
  5. https://www.healthline.com/health/std/syphilis[2018,Dec29]