สารส้ม (Alum)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 7 มิถุนายน 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

สารส้ม (Alum) เป็นสารประกอบที่เกิดจากการรวมตัวระหว่างธาตุอะลูมิเนียม(Aluminium, Al) สารเคมีหมู่ซัลเฟต(SO42-) ที่มีประจุไฟฟ้าเป็นลบ และโลหะที่มีประจุไฟฟ้าบวกหนึ่งหรือในทางเคมีคือ ธาตุหมู่ 1 หรือเป็นหมู่ไอออนที่มีประจุบวกหนึ่งก็ได้ เช่น แอมโมเนียมไอออน(NH4+) ในธรรมชาติสารส้มจะมีน้ำ 12 โมเลกุลล้อมรอบอยู่ด้วย อาจทำให้เห็นภาพสูตรโมเลกุลของสารส้มให้ดูง่ายๆคือ XAl(SO4)2.12H2O โดยที่ X หมายถึง ธาตุหมู่หนึ่ง เช่น โซเดียม(Na) หรือ โปแตสเซียม(K) หรือ แอมโมเนียมไอออน(NH4+) ดังนั้นการเลือกใช้สารส้มได้ตรงกับวัตถุประสงค์ของการใช้งานจึงต้องอาศัยข้อมูลเชิงคุณภาพมาประกอบการพิจารณาด้วยเช่นกัน

อนึ่ง “สารส้ม” ตามความหมายจาก พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 คือ เกลือเคมีประเภทหนึ่ง ทั่วไปรู้จักกันชนิดที่ใช้ประโยชน์ ทำให้น้ำใสสะอาด ชนิดนี้มีสูตร K2SO4.AL2(SO4)3.24H2O ลักษณะเป็นก้อนแข็ง สีขาว มีรสเปรี้ยวฝาด

สารส้มมีคุณสมบัติอะไรบ้าง?

สารส้ม

จากโครงสร้างพื้นฐานของ สารส้ม พอสรุปคุณลักษณะต่างๆได้ดังนี้

  • เป็นของแข็ง ไม่มีสี มีลักษณะคล้ายผลึก
  • สามารถละลายน้ำและทำให้สารละลายมีฤทธิ์เป็นกรดอ่อนๆ
  • มีความหนาแน่นมากกว่าน้ำ
  • มีคุณสมบัติจับกลุ่มหรือเข้ารวมตัวกับสารแขวนลอยในของเหลวแขวนตะกอน และทำให้ตกตะกอน คนไทยจะคุ้นเคยการใช้สารส้มแกว่งกวนในน้ำเพื่อทำให้น้ำที่ขุ่นนั้นใสขึ้น

สารส้มมีกี่ประเภท อะไรบ้าง?

อาจแบ่งสารส้มตามองค์ประกอบได้ดังนี้

1. โปแตสเซียม อะลั่ม (Potassium alum) มีสูตรทางเคมีคือ KAl(SO4)2.12H2O

2. โซดา อะลั่ม (Soda alum) มีสูตรทางเคมีคือ NaAl(SO4)2.12H2O

3. แอมโมเนียม อะลั่ม (Ammonium alum) มีสูตรทางเคมีคือ NH4Al(SO4)2.12H2O

4. โครม อะลั่ม (Chrome alum) มีสูตรทางเคมีคือ KCr(SO4)2 ด้วยการเปลี่ยนแปลง ขององค์ประกอบจากธาตุอะลูมิเนียม(Al) ไปเป็นธาตุโครเมียม(Cr) จึงก่อให้เกิดสีม่วงในโครม อะลั่ม

ประโยชน์ของสารส้มมีอะไรบ้าง?

ประโยชน์ของสารส้ม ได้แก่

ก. โปแตสเซียม อะลั่ม (Potassium alum): ประโยชน์ เช่น

1. เป็นสารประกอบที่มีฤทธิ์ฝาดสมาน/ยาสมาน/ยาสมานแผล/ยาช่วยทำให้แผลหาย(Astringent) จึงนำมาใช้เป็นสารห้ามเลือด (Styptic pencil) ช่วยลดอาการเลือดออกจากบาดแผลที่เกิดจากของมีคม ใช้ห้ามเลือดที่ซึมจากจมูก และช่วยบรรเทาอาการเลือดออกจากริดสีดวงทวาร

2. ใช้ฝาดสมานหัวสิว และแผลร้อนในที่เกิดในปาก

3. ใช้ดับกลิ่นตัว/สารระงับกลิ่นกาย (Deodorant) ด้วยโปแตสเซียม อะลั่มสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตขอแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุหนึ่งของกลิ่นกาย

4. ใช้เป็นส่วนประกอบเพื่อช่วยสนับสนุนการทำงานของวัคซีนให้ดียิ่งขึ้น หรือที่เรียกว่า Adjuvant

5. ใช้เป็นองค์ประกอบใน ผงฟู(Baking powder)

6. ใช้เป็นสารชะลอการติดไฟในผลิตภัณฑ์จำพวกเสื้อผ้า ไม้และกระดาษ

7. ใช้ในอุตสาหกรรมฟอกหนัง

8. ใช้ในกระบวนการทำน้ำดื่ม โดยโปแตสเซียม อะลั่มจะทำให้สารแขวนตะกอน ในน้ำที่ใช้เป็นวัตถุดิบเกิดการตกตะกอน น้ำดิบจะใสขึ้น และถูกส่งต่อไปยังกระบวนการผลิตขั้นตอนถัดไป

ข. โซเดียม อะลั่ม (Sodium alum): ประโยชน์ เช่น

1. ใช้เป็นองค์ประกอบใน ผงฟู

2. ใช้ควบคุมสภาวะความเป็นกรดในผลิตภัณฑ์อาหารต่างๆ

ค. แอมโมเนียม อะลั่ม (Ammonium alum): ประโยชน์ เช่น

1. ใช้เป็นสารดับกลิ่นตัว(สารระงับกลิ่นกาย)

2. ใช้ในกระบวนการฟอกหนัง

3. ใช้เป็นผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดร่างกายสัตว์เลี้ยง

ง. โครม อะลั่ม (Chrome alum): ประโยชน์ เช่น

1. ใช้ในอุตสาหกรรมฟอกหนัง

2. ใช้เป็นองค์ประกอบช่วยทำให้ฟิล์มถ่ายภาพมีความแข็งแรงมากขึ้น

ข้อควรระวังเมื่อต้องใช้สารส้มมีอะไรบ้าง?

ด้วยสารส้มมีฤทธิ์เป็นกรดอ่อน และเป็นสารอนินทรีย์ จึงมีข้อจำกัดและข้อควรระวังดังต่อไปนี้

  • ห้ามรับประทาน ห้ามมิให้เข้าตา
  • หลีกเลี่ยงการสัมผัสสารส้มโดยตรง ควรสวมถุงมือก่อนหยิบจับสารส้มทุกครั้ง
  • ห้ามทิ้งลง แม่น้ำ คูคลองธรรมชาติ
  • ห้ามการนำไปฝังดิน
  • ไม่ใช้สารส้มที่หมดอายุหรือสารส้มที่มีสภาพทางกายภาพที่ดูผิดปกติ เช่น มีฝุ่นผงสิ่งสกปรกเจือปน
  • ก่อนใช้สารส้มควรศึกษาคู่มือหรือเอกสารที่ระบุคุณสมบัติของสารส้มเพื่อจะได้นำไปใช้งานได้ถูกต้อง

ควรเก็บรักษาสารส้มอย่างไร?

ควรเก็บสารส้มภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น และไม่จำเป็นต้องเก็บในตู้เย็น เก็บสารส้มในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นจากแสงแดด ความร้อน และความชื้น และ เก็บสารส้มให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Alum#Uses [2018,May19]
  2. https://www.thoughtco.com/what-is-alum-608508 [2018,May19]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Potassium_alum#Uses [2018,May19]