สมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส (Post viral encephalitis)

  • โดย ศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า
  • 27 ธันวาคม 2556
  • Tweet
สารบัญ

บทนำ

สมองอักเสบ เป็นโรคที่อันตรายต่อสมอง และอาจส่งผลให้เสียชีวิตได้ ถ้าให้การรักษาไม่ทันเวลา สาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อไวรัสชนิดต่างๆ ซึ่งนอกจากการติดเชื้อไวรัสที่ก่อให้เกิดเนื้อเยื่อสมองอักเสบโดยตรง ผู้ป่วยบางราย ภายหลังจากที่มีการติดเชื้อไวรัสแล้ว เช่น ไข้หวัด ท้องเสียจากติดเชื้อไวรัส หรือหลังได้รับวัคซีน (เช่น วัคซีนไข้หวัดใหญ่ วัคซีนโรคหัด วัคซีนโรคคางทูม) ต่อมาเกิดอาการสมองอักเสบได้ เรียกโรคนี้ว่า “โรคสมองอักเสบหลังติดเชื้อไวรัส (Post viral encephalitis)” โรคนี้เกิดขึ้นได้อย่างไร จะรักษาหายหรือไม่ ลองติดตามบทความนี้ครับ

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสคืออะไร? เกิดได้อย่างไร?

สมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส คือโรคที่เกิดความผิดปกติของภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกาย ที่มีการตอบสนองต่อการติดเชื้อไวรัส หรือต่อการได้รับวัคซีน (พบได้น้อยมาก ๆ มีรายงานพบได้ประมาณ 0.8 รายจากผู้ได้รับวัคซีนทั้งหมด 100,000 คน) โดยเกิดการทำร้ายต่อเนื้อสมองและต่อไขสันหลัง (ในผู้ป่วยบางราย) ส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติของระบบประสาท ภายหลังหายจากการติดเชื้อไวรัส หรือการได้รับวัคซีนนั้นๆแล้วนานอย่างน้อยประ มาณ 1-3 สัปดาห์

อนึ่ง โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส เป็นโรคพบได้ไม่บ่อย แต่ไม่มีรายละเอียดที่แน่นอนว่า พบเป็นจำนวนเท่าไหร่ เนื่องจากเกณฑ์การวินิจฉัยโรคที่แตกต่างกันในแต่ละการศึก ษา และ/หรือในแต่ละรายงาน

ใครมีปัจจัยเสี่ยงต่อโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส?

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส ไม่มีปัจจัยเสี่ยงที่ชัดเจน ไม่มีความสัมพันธ์กับปัจ จัยอะไร เช่น โรคประจำตัว เพศ หรือเชื้อชาติ แต่พบบ่อยในเด็กมากกว่าในผู้ใหญ่ และพบได้น้อยในผู้สูงอายุ

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสต่างกับโรคไวรัสสมองอักเสบทั่วไปอย่างไร?

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส จะมีอาการคล้ายไวรัสสมองอักเสบทั่วไป แต่ที่แตกต่างจากไวรัสสมองอักเสบทั่วไป คือ โรคนี้มักจะพบความผิดปกติทางระบบประสาทอื่นๆร่วมด้วย (เช่น มีปัญหาทางการมองเห็น) และมักมีความผิดปกติของไขสันหลังร่วมด้วย (เช่น ขาอ่อนแรงทั้ง 2 ข้าง) ส่วนการตอบสนองต่อการรักษานั้น ผู้ป่วยโรคนี้มีการตอบสนองดีกว่าผู้ ป่วยไวรัสสมองอักเสบทั่วไป แต่ก็ขึ้นกับความรุนแรงของอาการ และการได้รับการรักษาเร็วหรือช้า เช่นเดียวกัน ทั้งนี้ อ่านเพิ่มเติมเรื่องของ ไวรัสสมองอักเสบได้ในเว็บ haamor.com ในบท ความเรื่อง โรคไวรัสสมองอักเสบ

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสมีอาการอย่างไร?

อาการของโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส คือ การมีอาการทางระบบประสาทที่เกิดภายหลังจากติดเชื้อไวรัส (และได้รักษาหายแล้ว) หรือหลังฉีดวัคซีนประมาณ 1-3 สัปดาห์ โดยอาการที่พบบ่อยได้แก่

  • แขนขาอ่อนแรง หรือ ขาอ่อนแรงทั้ง 2 ข้าง
  • มีพฤติกรรมผิดปกติ เช่น สับสน ควบคุมอารมณ์ไม่ได้ อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิด
  • ระดับความรู้สึกตัวลดลง ซึม โคม่า
  • ชัก
  • การมองเห็นผิดปกติ

ควรพบแพทย์เมื่อใด?

ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที เมื่อมีอาการผิดปกติอย่างหนึ่งอย่างใดดังกล่าวข้างต้นในหัวข้อ อาการ ไม่ต้องรอให้มีอาการมาก

ดังนั้น ภายหลังหายจากอาการติดเชื้อไวรัส หรือภายหลังได้รับวัคซีน ควรสังเกตว่าตน เองมีอาการผิดปกติหรือไม่ ถ้ามีอาการผิดปกติให้รีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันทีดังกล่าวได้แล้ว

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสวินิจฉัยได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสได้จาก ประวัติที่เคยติดเชื้อไวรัส หรือได้รับวัคซีน และต่อมาหลังจากนั้น 1-3 สัปดาห์ มีอาการผิดปกติดังกล่าวข้างต้นในหัวข้อ อาการ, จากการตรวจร่างกาย และแพทย์จะส่งตรวจเอกเซเรย์คอมพิวเตอร์ หรือเอมอาร์ไอสมอง ซึ่งจะพบความผิดปกติของเนื้อสมองทั่วไปทั้ง 2 ข้างของสมอง และของไขสันหลัง ซึ่งลักษณะที่พบ เป็นลักษณะเฉพาะสามารถช่วยให้การวินิจฉัยโรคนี้ได้

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสรักษาอย่างไร?

การรักษาโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส ประกอบด้วย การให้ยา สเตียรอยด์ขนาดสูง หรือยาอิมมูโนกลอบบลูลิน (Immunoglobulin) และการรักษาประคับประคองตามอาการ เช่น ให้ยากันชักกรณีที่มีอาการชัก และการทำกายภาพบำบัดเมื่อมีแขนขาอ่อนแรง

อนึ่ง โดยทั่วไป การรักษาในโรงพยาบาลจะประมาณ 1-2 สัปดาห์ หลังจากนั้นเป็นการทำกายภาพบำบัด ซึ่งจะแนะนำให้ผู้ป่วยทำต่อเนื่องที่บ้านด้วยตลอดไป

โรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสมีการพยากรณ์โรคอย่างไร? มีผลข้างเคียงอย่าง ไร?

การพยากรณ์โรคของโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส คือ ผู้ป่วยส่วนใหญ่ตอบ สนองต่อการรักษาดี แต่ก็อาจมีผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาทที่หลงเหลืออยู่บ้าง เช่น แขนขาอ่อนแรง อาการชัก พูดไม่ชัด และ/หรือความจำลดลง

ทั้งนี้ โรคนี้มีโอกาสเกิดเป็นซ้ำน้อยมากๆ และจากข้อมูลทางการแพทย์ในปัจจุบัน ยังไม่พบว่ามีปัจจัยเสี่ยงอะไร ที่จะบอกได้ว่าใครมีโอกาสเกิดเป็นซ้ำ

ผู้ป่วยควรดูแลตนเองอย่างไร? ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อใด?

การดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัส ที่สำคัญ คือควรหมั่นทำกายภาพบำบัด ฟื้นฟูร่างกายเมื่อมีความผิดปกติทางระบบประสาทหลงเหลืออยู่ ควรฝึกความจำ และควรดูแลตนเองให้มีสุขภาพแข็งแรง เพราะอาจมีโอกาสติดเชื้อต่างๆได้ง่าย ด้วยการรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ)

ควรพบแพทย์ก่อนนัด เมื่ออาการผิดปกติทางระบบประสาทที่หลงเหลืออยู่รุนแรงขึ้น ชักหรือชักบ่อยขึ้น มีพฤติกรรมต่างๆผิดปกติมากขึ้น หรือแพ้ยาที่แพทย์ให้ทาน

ป้องกันโรคสมองอักเสบเหตุหลังติดเชื้อไวรัสได้อย่างไร?

ปัจจุบัน โรคนี้ยังไม่สามารถป้องกันได้ แต่การรักษาสุขภาพให้แข็งแรงด้วยการรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) เพื่อลดโอกาสเกิดการติดเชื้อต่างๆ รวมทั้งจากเชื้อไวรัสที่มีความสัมพันธ์กับโรคนี้ ก็น่าจะลดโอกาสเกิดโรคนี้ลงได้

สรุป

ภูมิคุ้มกันต้านทานโรค ก็เหมือนคมของดาบที่มีสองด้าน มีทั้งคุณประโยชน์และโทษ จึงควรหมั่นดูแลรักษาสุขภาพให้แข็งแรง ลดโอกาสติดเชื้อไวรัส ซึ่งจะช่วยลดโอกาสเกิดโรคนี้ลงได้ครับ