รังไข่ (Ovary)

  • โดย ศาสตราจารย์คลินิกเกียรติคุณ นายแพทย์ พนัส เฉลิมแสนยากร
  • 7 ธันวาคม 2556
  • Tweet

รังไข่ เป็นอวัยวะรูปร่างเป็นรูปไข่ แต่ค่อนข้างแบน อยู่ติดกับท่อนำไข่ โดยมีเนื้อเยื่อเกี่ยว พันพวกคอลลาเจนเป็นตัวยึดระหว่างท่อรังไข่และรังไข่ ขนาดปกติของรังไข่แต่ละข้างยาวประ มาณ 3 – 4 เซนติเมตร (ซม.) กว้างประมาณ 1.8 – 2.5 ซม. และหนาประมาณ 1 – 1.3 ซม.

รังไข่เป็นอวัยวะที่ไม่มีรูตรงกลาง ผิวนอกจะมีสีขาวปนเหลือง และมีลักษณะเป็นรอยย่นเล็กๆกระจายอยู่ทั่วไป ถ้าฝานหน้าตัดดู จะพบเนื้อเยื่อสีน้ำตาลปนแดง เนื่องจากมีหลอดเลือดมาเลี้ยงเป็นจำนวนมาก ในระยะวัยเจริญพันธุ์จะพบถุงน้ำผนังบางขนาดเล็กๆ (Cystic follicles) เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 0.5 ซม.เกิดจากการสะสมของ ของเหลวใสในเซลล์ที่อยู่รอบไข่ (Granulosa และ theca cells) ถุงน้ำนี้มักจะมีหลายถุง แต่จะหายไปเมื่อเข้าสู่ วัยหมดประจำ เดือน (Menopause)

นอกจากนั้น จะพบเนื้อเยื้อลักษณะเป็นสีเหลืองสดขนาดประมาณ 1 – 1.5 ซม. เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของเซลล์ที่อยู่รอบไข่ (Granulosa และ theca cells) หลังจากที่ไข่ฟองนั้นได้ตกไปแล้ว เนื้อเยื่อที่อยู่รอบไข่เหล่านี้จะมีขนาดใหญ่ขึ้น และมีสีเหลือง เพราะมีสารพวกไขมันอยู่ในเซลล์มาก เนื้อเยื่อสีเหลืองนี้เรียกว่า Corpus luteum ซึ่งเนื้อเยื่อนี้มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนเพศหญิง

หน้าที่ของรังไข่ คือ

  • เป็นที่เกิดของไข่ (Ovum) ซึ่งเป็นเซลล์สืบพันธุ์ของเพศหญิง โดยรูปร่างเซลล์เป็นรูปกลม มีโครโมโซม 23 ชิ้น ร่วมกับมีโครโมโซมเพศหญิง (Chromosome X)
  • ทำหน้าที่ตกไข่อย่างน้อย 1 เซลล์ (หรือ 1 ฟอง) ในหนึ่งรอบเดือนในช่วงวัยเจริญพันธุ์เพื่อพร้อมสำหรับการผสมกับอสุจิ
  • สร้างฮอร์โมนเพศหญิงเอสโตรเจน (Estrogen) จากเซลล์หลักคือ Granulosa cell และ จากTheca cell (เป็นส่วนน้อย) เมื่อเข้าสู่วัยรุ่นและเริ่มมีการตกไข่ ฮอร์โมนนี้ ทำให้เกิดลักษณะภายนอกของเพศหญิง เช่น การเกิดเต้านม ขนอวัยวะเพศ ไขมันใต้ผิวหนังบริเวณสะโพกและต้นขา และการเริ่มมีประจำเดือน เป็นต้น
  • สร้างฮอร์โมนโพรเจสเทอโรนหรือโปรเจสติน (Progesterone, Progestin) ทำหน้าที่ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของเยื่อบุโพรงมดลูก เพื่อให้พร้อมรับการฝังตัวของรกเมื่อตั้งครรภ์ หรือกลายเป็นเลือดประจำเดือนถ้าไม่เกิดการตั้งครรภ์ นอกจากนั้นยังเตรียมต่อมน้ำนมที่เต้านมให้พร้อมสร้างน้ำนมอีกด้วย เซลล์หลักที่สร้างฮอร์โมนนี้คือ Theca cell ซึ่งอยู่รอบๆไข่ด้านนอกถัดออกมาจาก Granulosa cell โดยเฉพาะหลังจากที่ไข่ตกไปแล้ว และ Granulosa-theca cells ได้เปลี่ยนเป็นเนื้อเยื่อสีเหลือง (Corpus luteum)

โรคของรังไข่ที่พบได้บ่อย คือ โรคช็อกโกแลตซีส (Chocolate cyst) ที่เกิดจากเซลล์เยื่อบุโพรงมดลูก เกิดการเจริญผิดที่ มาเกิดที่รังไข่ร่วมด้วย (โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่) โรคเนื้องอก และ/หรือถุงน้ำรังไข่ และโรคมะเร็งรังไข่