นาตามัยซิน (Natamycin) หรือ ไพมาริซิน (Pimaricin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 22 ตุลาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

นาตามัยซิน (Natamycin หรือ Natacyn หรือ ไพมาริซิน/ Pimaricin) คือ ยาต้านเชื้อรา ที่ทางการแพทย์นำมาใช้ในรูปแบบยาหยอดตา และทางคลินิกนำมาบำบัดรักษาอาการโรคตาที่เกิดจากโรคเชื้อรา  เช่น เยื่อตาอักเสบ,  เปลือกตาอักเสบ, กระจกตาอักเสบ

นาตามัยซิน เป็นสารประกอบที่ผลิตจากกระบวนการหมักโดยเชื้อแบคทีเรียที่มีชื่อว่า ‘Streptomyces natalensis’  ประโยชน์ที่มนุษย์นำมาใช้คือ ในด้านอุตสาหกรรมอาหาร  โดยใช้ยานาตามัยซินช่วยป้องกันการเกิดเชื้อราในผลิตภัณฑ์นมและอาหาร   

แต่ทางคลินิก ยานี้ถูกนำมาใช้เป็นยาต้านเชื้อราชนิดต่างๆ อย่างเช่น เชื้อราชนิด  Candida,  Aspergillus, Cephalosporium,  Fusarium, และ Penicillium, โดยยานาตามัยซินที่นำมาใช้ทางคลินิกจะมีรูปแบบผลิตภัณฑ์เป็น ยาหยอดตา ยาทาผิวหนัง รวมไปถึงยาลูกอม, แต่ *ในบทความนี้จะกล่าวถึงเฉพาะกรณีที่ใช้เป็น 'ยาหยอดตา' เท่านั้น

 ธรรมชาติของยานาตามัยซินจะถูกดูดซึมได้ต่ำมากจากระบบทางเดินอาหาร (ประมาณ 2%) จึงเป็นเหตุผลที่ไม่สามารถใช้ยานาตามัยซินเป็นยารับประทานในการรักษาการติดเชื้อรากับอวัยวะต่างๆของร่างกาย,   การศึกษาภายในห้องทดลอง ยังพบอีกว่า ยานาตามัยซินไม่ก่อใหเกิดพิษเฉียบพลันต่อร่างกาย, และการใช้เป็นสารถนอมอาหารหรือรูปแบบยาลูกอม  ก็ไม่มีผลกระทบต่อแบคทีเรียตามธรรมชาติ (Normal intestinal flora, เชื้อประจำถิ่น) ที่อยู่ในระบบทางเดินอาหารแต่อย่างใด   

จากการศึกษาวิจัยกับมนุษย์ที่บริโภคยานาตามัยซินขนาด 500 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันเป็นเวลาหลายวันต่อเนื่อง อาจทำให้มีอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)อย่าง เช่น คลื่นไส้อาเจียน  และท้องเสียตามมา   

ทั้งนี้ผลิตภัณฑ์ยานาตามัยซินที่พบเห็นในประเทศไทย จะเป็นยาหยอดตาเพื่อรักษาและป้องกันการอักเสบหรือการติดเชื้อราในตา,  โดยต้องหยอดยาบ่อยครั้งในช่วงเริ่มต้น  จากนั้นจึงค่อยเว้นระยะห่างของการหยอดยาได้ยาวนานขึ้น, ระยะเวลาของการรักษา/การใช้ยานี้ประมาณ 2 – 3 สัปดาห์,  อย่างไรก็ตาม ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษา   

อนึ่ง: *ห้ามผู้ป่วยใช้ยาหยอดตาชนิดอื่นร่วมกับยาหยอดตานาตามัยซินโดยมิได้ปรึกษาแพทย์ผู้รักษาก่อน, และห้ามการใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์  สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก),   ผู้ป่วยอาจรู้สึกระคายเคืองตาเล็กน้อยขณะที่ใช้ยานี้, หรืออาจไม่พบเห็นอาการข้างเคียงเลยก็ได้     

ยานาตามัยซิน เป็นยาหยอดตาที่ใช้กับการอักเสบของตาที่มีสาเหตุจากโรคเชื้อราเท่านั้น  ไม่สามารถใช้รักษาภาวะตาอักเสบจากการติดเชื้อแบคทีเรีย หรือโรคติดเชื้อไวรัส,  การใช้ยาหยอดตาชนิดนี้ จะต้องทำตามคำแนะนำของแพทย์/เภสัชกร เช่น  เขย่าขวดยาทุกครั้งก่อนหยอดตาทั้งนี้ ด้วยเป็นยาหยอดตาประเภทยาน้ำแขวนตะกอนนั่นเอง,  จากนั้นจึงปฏิบัติตามขั้นตอนของการหยอดตา เช่น  

  • ล้างมือก่อน และหลังหยอดตา
  • เมื่อจะหยอดยา ให้หงาย/เงยศีรษะไปด้านหลังเล็กน้อย, แล้วใช้ปลายนิ้วดึง หนังตาล่างลงเบาๆ
  • จากนั้นหยอดตาตามคำสั่งแพทย์ เช่น 1 หยด, โดยห้ามมิให้ปลายหลอดยาสัมผัสกับตา
  • หลังหยอดตา, ให้หลับตา แล้วใช้นิ้วกดคลึงที่มุมตาเพียงเบาๆ เพื่อให้ตัวยากระจายทั่วทั้งตา, และทิ้งเวลารอประมาณ 1 นาทีจึงลืมตา ทั้งนี้เพื่อป้องกันมิให้ยาไหลย้อนออกจากตา
  • กรณีหยอดยา 2 หยด, ให้หยอดยาหยดที่ 2 ตามขั้นตอนที่กล่าวมา แต่เว้นระยะห่างจากหยดแรกประมาณ 5 นาทีเป็นอย่างต่ำ, เพื่อป้องกันปริมาณยาไหลออกจากตามากเกินไป

นอกจากนี้ ก่อนการใช้ยาหยอดตานาตามัยซิน  ควรสังเกตว่า หากตัวผลิตภัณฑ์มีสีที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม หรือมีสิ่งแปลกปลอมเจือปน ให้หยุดการใช้ยาหยอดตาขวดนั้น,  และ*เมื่อใช้ยาหยอดตานี้ไปแล้วระยะเวลาหนึ่ง ตามที่แพทย์แนะนำ แล้วพบว่าอาการไม่ดีขึ้นเลย หรืออาการกลับแย่ลง,  *ควรต้องรีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับการรักษา 

ประการสุดท้าย หากผู้ป่วยมีการใช้ ยาฯนาตามัยซิน เกินขนาด ให้ล้างตาเพื่อล้างยานี้ออกด้วยน้ำสะอาดทันที 

ยาหยอดตา นาตามัยซิน มีจำหน่ายตามร้านขายยาตั้งแต่ขนาดกลางขึ้นไป  และหากผู้บริโภค/ผู้ป่วยต้องการทราบข้อมูลยานี้เพิ่มเติม  สามารถสอบถามได้จาก แพทย์ หรือจากเภสัชกรโดยทั่วไป

นาตามัยซินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

นาตามัยซิน

 

ยาหยอดตา นาตามัยซินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เพื่อบำบัดรักษาการอักเสบของเนื้อเยื่อตาที่เกิดจากโรคเชื้อรา เช่น

  • บำบัดอาการเยื่อตาอักเสบ
  • บำบัดอาการเปลือกตาอักเสบ/หนังตาอักเสบ
  • บำบัดอาการกระจกตาอักเสบ

นาตามัยซินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาหยอดตานาตามัยซิน สามารถต่อต้านเชื้อราชนิดต่างๆ อาทิ  Yeast,  Candida,  Aspergillus,  Cephalosporium,  Fusarium, โดยตัวยาฯจะเข้าจับเยื่อหุ้มเซลล์ของเชื้อราที่มีชื่อเรียกว่า ‘เออร์โกสเตอรอล (Ergosterol)’ ส่งผลให้เยื่อหุ้มเซลล์ของเชื้อราอ่อนแอ และเกิดการสูญเสียเกลือที่มีประจุไฟฟ้าอย่างโพแทสเซียม และโซเดียม  การเสียสมดุลของเกลือดังกล่าว ทำให้เป็นปัญหาต่อการดำรงชีวิตของเชื้อราจึงเป็นเหตุให้เชื้อราตายในที่สุด

นาตามัยซินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาหยอดตานาตามัยซิน มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เป็น

  • ยาหยอดตา ขนาดความเข้มข้น 5%

นาตามัยซินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาหยอดตา นาตามัยซิน มีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา: เช่น

  • ผู้ใหญ่: เริ่มต้นหยอดตา 1 หยด ทุก 1 – 2 ชั่วโมง, หลังจากนั้นอีก 3 – 4 วัน 

ให้หยอดตา 1 หยด ทุก 3 – 4 ชั่วโมง, หรือ 6 – 8 ครั้ง/วัน, หรือตามคำสั่งแพทย์, และ 

ระยะเวลาของการใช้ยาอยู่ที่ 2 – 3 สัปดาห์ หรือตามคำสั่งแพทย์เช่นกัน

  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ทางคลินิก ยังไม่มีข้อมูลด้านความปลอดภัยและขนาดยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็กจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป

อนึ่ง:

  • หยอดยานี้อย่างต่อเนื่องตามแพทย์สั่ง ไม่หยุดยาเองเมื่ออาการดีขึ้น และห้ามปรับขนาดการหยอดตา หรือปรับระยะเวลาของการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาหยอดตาชนิดอื่นร่วมกับยานี้โดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์ผู้รักษา
  • ห้ามหยอดตาขณะที่สวมใส่คอนแทคเลนส์

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้  การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยานาตามัยซิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น              

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก/ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น  โรคภูมิแพ้  รวมถึงกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่อย่างเช่น  ยาสเตียอยด์ เพราะยานาตามัยซินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน                                                                                        
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมหยอดตาควรทำอย่างไร?

หากลืมใช้ยาหยอดตานาตามัยซิน สามารถหยอดตาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการหยอดตาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

นาตามัยซินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยานาตามัยซินสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อการทำงานของระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย   เช่น

  • ผลต่อหัวใจ: เช่น  เจ็บหน้าอก
  • ผลต่อตา: เช่น  ระคายเคืองตา ตาพร่า น้ำตาไหล เกิดภาวะเลือดคั่ง/เลือดออกในลูกตา กระจกตาขุ่น ตาบวม 
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น มีความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน

อนึ่ง: อาการข้างเคียงดังกล่าว อาจเกิดหรือไม่เกิดขึ้นเลย ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับการตอบสนองต่อยานี้ของผู้ป่วยแต่ละบุคคลที่จะแตกต่างกัน

มีข้อควรระวังการใช้นาตามัยซินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยานาตามัยซิน: เช่น             

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์  สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร  และเด็ก โดยไม่มีคำสั่ง จากแพทย์  
  • ห้ามปรับขนาดการหยอดตาโดยไม่ได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์
  • ห้ามใช้หยอดตาที่อักเสบจากการติดเชื้อแบคทีเรีย หรือจากโรคติดเชื้อไวรัส
  • ห้ามรับประทานยานี้ และห้ามนำยานี้ไปใช้เป็น ยาหยอดหู หรือ ยาหยอดจมูก
  • ห้ามใช้ยานี้ที่มีสิ่งปนเปื้อน หรือยาที่มีสภาพสีสันแตกต่างไปจากเดิม
  • ห้ามมิให้ปลายหลอดยาสัมผัส เปลือกตา/หนังตา  ลูกตา  นิ้วมือ  ทั้งนี้เพื่อหลีกเลี่ยงไม่ให้ยามีการปนเปื้อนสิ่งสกปรก
  • ผู้ที่สวมใส่คอนแทคเลนส์ขณะที่มีการใช้ยานี้ ต้องหยุดใช้คอนแทคเลนส์จนกว่าจะเสร็จสิ้นคอร์ส(Course)ของการรักษา หรือตามคำสั่งแพทย์
  • *หลังใช้ยานี้ ถ้าอาการไม่ดีขึ้นภายใน 7 – 10 วัน หรือตามที่แพทย์แนะนำ หรือมีอาการแย่ลง,ให้รีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับการรักษา  
  • ต้องหยอดตาให้ครบเวลาตามคำสั่งแพทย์ ถึงแม้อาการของตาจะดีขึ้นแล้วก็ตาม
  • *หยุดการใช้ยานี้ทันที เมื่อพบอาการแพ้ยานี้ เช่น ปวดกระบอกตามาก ตาบวม ตาแดง คันตามาก  น้ำตาไหลตลอดเวลา  อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก, *แล้วรีบมาโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • เมื่อใช้ยานี้ครบคอร์ส และอาการหายดีเป็นปกติ, ไม่ควรเก็บยาไว้ใช้ในคราวต่อไป ถึงแม้ยายังไม่หมดอายุก็ตาม เพราะตัวยาอาจปนเปื้อนสิ่งสกปรก
  • ปฏิบัติตัวตามคำสั่ง แพทย์ พยาบาล เภสัชกร อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้  ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยานาตามัยซินด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด  อาหารเสริม    ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร   และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บhaamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ      

นาตามัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยานาตามัยซินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น: เช่น                                                          

  • ห้ามใช้ยาหยอดตา นาตามัยซิน ร่วมกับยาหยอดตาอื่นที่มีส่วนผสมของยา Corticosteroid  ด้วยจะทำให้เกิดการแพร่กระจายของเชื้อราภายในตา/ลูกตามากขึ้น

ควรเก็บรักษานาตามัยซินอย่างไร?

ควรเก็บยานาตามัยซิน: เช่น

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 2 – 24 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด/แสงสว่าง ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

นาตามัยซินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยานาตามัยซิน   มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Neosporin Eye Drops (นีโอสปอริน อาย ดรอป) Glaxo Smithkline Pharmaceuticals Ltd.

 

อนึ่ง: ยาชื่อการค้าของยานี้ในต่างประเทศ เช่น  Myconat eye, Nata aid, Natam, Natoptic, Pimafusin, Natamet, Natacin, Nata drop, Zonat, N-Mycin, Nicin

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/thailand/drug/info/natamycin/?type=brief&mtype=generic  [2022,Oct22]
  2. https://www.rxlist.com/natacyn-drug.htm [2022,Oct22]
  3. https://www.rxlist.com/natacyn-drug/patient-images-side-effects.htm [2022,Oct22]