ตาบอดเหตุจากสมอง (Cortical blindness)

  • โดย ศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า
  • 19 มกราคม 2557
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

การมองเห็น เป็นความจำเป็นที่สุดอย่างหนึ่งในชีวิตเรา เมื่อมีปัญหาด้านสายตามองไม่ชัด มองเห็นภาพซ้อน ลานสายตาผิดปกติ หรือจนตาบอดมองไม่เห็นเลย ซึ่งส่วนใหญ่คนจะเข้า ใจว่า เกิดจากโรคทางตาแต่เพียงอย่างเดียว แต่ความจริงแล้ว อีกสาเหตุหนึ่งที่พบบ่อยคือ จากโรคทางสมอง หรือที่เรียกว่า “ภาวะตาบอดเหตุจากสมอง (Cortical blindness)”

ทำไมสมองจึงเป็นเหตุของการมองไม่เห็น/ตาบอดได้ ติดตามได้จากบทความนี้ครับ

ภาวะตาบอดเหตุจากสมองคืออะไร?

ตาบอดเหตุจากสมอง

ภาวะตาบอดเหตุจากสมอง คือภาวะที่มีรอยโรคของสมองเกิดตรงบริเวณส่วนที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับการมองเห็น และ/หรือเกิดอยู่ในเส้นทางในวงจรการมองเห็นของสมอง (Visual path way) ซึ่งเมื่อมีรอยโรคในสมองส่วนที่เกี่ยวข้องกับวงจรการมองเห็นดังกล่าว ก็จะส่งผลทำให้ผู้ ป่วยมีความผิดปกติด้านการมองเห็น โดยไม่ได้มีความผิดปกติใดๆที่เกิดกับตา

ภาวะตาบอดเหตุจากสมองเกิดขึ้นได้อย่างไร?

การมองเห็นนั้นจะต้องมีองค์ประกอบหลายประการ เช่น แสงสว่างที่เพียงพอ ขนาดของสิ่งนั้นๆที่ต้องมีขนาดที่โตเพียงพอกับการมองเห็นด้วยตาเปล่า ร่วมกับอวัยวะที่เกี่ยวข้อง ซึ่งได้ แก่

  • ลูกตา ที่ประกอบด้วยส่วนที่สำคัญ คือ เปลือกลูกตา กระจกตา แก้วตา วุ้นตา จอตา
  • เส้นประสาทตา (Optic nerve)
  • ทางเดินของเส้นใยประสาทตา (Optic tract) และ
  • สมองส่วนประมวลผลการมองเห็น คือ สมองใหญ่ ส่วนที่เรียกว่า กลีบหลัง/กลีบท้ายทอย (Occipital lobe)

ดังนั้น เมื่อมีความผิดปกติ/รอยโรคในสมองใหญ่ส่วนที่เกี่ยวข้องกับการมองเห็น ก็อาจส่งผลให้เกิดความผิดปกติต่ออวัยวะส่วนที่เป็นองค์ประกอบสำคัญของวงจรการมองเห็นในส่วนของเส้นประสาทตา จนถึงสมองใหญ่กลีบหลังได้ จึงส่งผลให้เกิดมีความผิดปกติด้านการมอง เห็น

สาเหตุของรอยโรคในสมองที่พบบ่อยคืออะไร?

สาเหตุของรอยโรคที่พบบ่อยในสมอง ที่เป็นสาเหตุให้เกิดภาวะตาบอดเหตุจากสมอง ได้ แก่

  • ภาวะสมองขาดเลือด/เนื้อสมองตายเหตุขาดเลือด (Cerebral infarction)
  • ภาวะเลือดออกในเนื้อสมอง (Intracerebral hemorrhage อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองชนิดขาดเลือดและชนิดเลือดออก)
  • เนื้องอกสมอง หรือ มะเร็งสมอง (Brain tumors)
  • ภาวะสมองขาดออกซิเจน (Cerebral hypoxia)
  • โรคสมองเหตุความดันโลหิตสูง (Hypertensive encephalophathy)
  • สมองอักเสบ เช่น Acute dissimilated encephalomyelitis, Multiple sclerosis (โรค ปลอกประสาทเสื่อมแข็ง)
  • อุบัติเหตุต่อสมองรุนแรง

ใครมีโอกาส/ปัจจัยเสี่ยงเกิดภาวะตาบอดเหตุจากสมอง?

ผู้ที่มีโอกาส/ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดภาวะตาบอดเหตุจากสมอง ได้แก่

  • ผู้ที่มีโรคประจำตัว ที่สำคัญ คือ โรคเบาหวาน โรคไขมันในเลือดสูง และโรคความดันโล หิตสูง
  • ผู้หญิงตั้งครรภ์ จากการมีภาวะครรภ์เป็นพิษ
  • ผู้ป่วยเปลี่ยนถ่ายอวัยวะ ผู้ป่วยได้ยากดภูมิคุ้มกันต้านทานโรค จากการเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อสมองอักเสบติดเชื้อรุนแรง และ
  • ผู้ประสบอุบัติเหตุรุนแรงที่ศีรษะ

ภาวะตาบอดเหตุจากสมองมีอาการอย่างไร? ควรพบแพทย์เมื่อไร?

อาการจากภาวะตาบอดเหตุจากสมอง ซึ่งอาจเกิดได้ทั้งสองตา หรือตาเดียว ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของการเกิดโรค ถ้าเป็นการเกิดรอยโรคทั่วทั้งสมอง เช่น ภาวะสมองขาดออกซิเจนจากหัวใจหยุดเต้น อาการก็เกิดทั้งสองตา แต่ถ้าเกิดจากโรคหลอดเลือดสมอง ส่วนใหญ่ความผิดปกติในการมองเห็นจะเกิดข้างเดียว คือจากข้างที่มีรอยโรคที่สมอง

อาการผิดปกติทางการมองเห็นจากภาวะตาบอดเหตุจากสมอง อาจเกิดได้หลายรูปแบบ ได้แก่

  • ลานสายตาผิดปกติ เช่น มองภาพด้านข้างไม่เห็น
  • ตาบอด
  • มองเห็นภาพ หรือสิ่งต่างๆ แต่บอกชื่อไม่ได้ (Visual agnosia)

***** อนึ่ง ถ้ามีอาการมองเห็นผิดปกติ ไม่ว่าจะเป็นความผิดปกติในลักษณะใด ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที

แพทย์วินิจฉัยภาวะตาบอดเหตุจากสมองได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยภาวะตาบอดเหตุจากสมองได้ โดยใช้ข้อมูลจากประวัติอาการ ประวัติการเจ็บป่วยในปัจจุบัน ประวัติการเจ็บป่วยในอดีตที่รวมถึงประวัติอุบัติเหตุ ร่วมกับผลจากการตรวจร่างกาย และจากการตรวจร่างกายทางระบบประสาท ซึ่งอาจพบความผิดปกติทางระบบประสาทอื่นๆร่วมด้วย ที่บ่งบอกว่าควรมีรอยโรคในสมอง และที่สำคัญคือ การตรวจด้านการมองเห็น (การตรวจตา) พบว่า การตรวจ แก้วตา วุ้นตา จอตา ปกติ และการตอบสนองต่อแสงของรูม่านตาก็ปกติ ดังนั้น จึงบ่งชี้ได้ว่า น่าจะมีรอยโรคในสมองที่เป็นสาเหตุให้เกิดปัญหาทางการมอง เห็น (ไม่ได้เกิดจากโรคทางตา) ซึ่งแพทย์จะยืนยันโดยการส่งตรวจสืบค้นเพิ่มเติมด้วย เอกซ เรย์คอมพิวเตอร์หรือเอมอาร์ไอสมอง เพื่อพิสูจน์ว่ามีรอยโรคในสมองจริง ซึ่งอาจบ่งบอกสาเหตุของความผิดปกติได้ เช่น จากเนื้องอกสมอง เป็นต้น

ภาวะตาบอดเหตุจากสมองรักษาอย่างไร?

การรักษาภาวะตาบอดเหตุจากสมอง ขึ้นกับสาเหตุที่ก่อให้เกิดรอยโรคในสมอง เช่น การควบคุมความดันโลหิตในผู้ป่วยที่เกิดจากความดันโลหิตสูงมาก, การใช้ยาต้านเกล็ดเลือด กรณีเกิดจากเนื้อสมองตายเหตุขาดเลือด, ผ่าตัดสมองกรณีมีก้อนเนื้อ/เนื้องอกสมอง เป็นต้น

ภาวะตาบอดเหตุจากสมองมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรค/ผลการรักษาภาวะตาบอดเหตุจากสมอง ขึ้นกับความรวดเร็วของการรัก ษา และสาเหตุที่แก้ไขได้หรือไม่ หายขาดหรือไม่ เช่น เมื่อเกิดจากสมองใหญ่กลีบหลังขาดเลือดทั้งสองข้างนั้น โอกาสหายจะยากมาก

ดูแลตนเองอย่างไรเมื่อมีภาวะตาบอดเหตุจากสมอง? ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อใด?

การดูแลตนเองที่บ้านเมื่อมีภาวะตาบอดเหตุจากสมองนั้น สิ่งสำคัญคือ การฝึกการใช้ชี วิตด้วยความสามารถด้านการมองเห็นที่มีจำกัด (ที่ยังคงเหลืออยู่) หมายความว่า เราต้องปรับ ตัวให้ได้ ต้องเรียนรู้วิธีการใช้ชีวิต การพบแพทย์ตามนัด และทานยาสม่ำเสมอ ถ้ามีสาเหตุหรือโรคที่ต้องรักษาต่อเนื่อง ไม่ย่อท้อ ไม่สิ้นหวัง เพราะถ้าผู้ป่วยสิ้นหวังก็จะเกิดภาวะซึมเศร้าตาม มา ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตที่ไม่ดี และ

เมื่อมีอาการผิดปกติด้านการมองเห็น หรืออาการผิดปกติอื่นๆที่ผิดไปจากเดิม หรือกังวลในอาการ ก็ควรพบแพทย์ก่อนนัด

ป้องกันภาวะตาบอดเหตุจากสมองได้อย่างไร?

การป้องกันภาวะตาบอดเหตุจากสมอง คือ การหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง (ที่หลีกเลี่ยงได้) ดัง ที่ได้กล่าวแล้วใน หัวข้อสาเหตุของรอยโรคในสมอง และหัวข้อ ปัจจัยเสี่ยง ซึ่งที่สำคัญคือ

  • การป้องกันอุบัติเหตุรุนแรงต่อสมอง เช่น การใช้หมวกนิรภัยเมื่อขับขี่จักรยานยนต์ หรือเมื่อทำงานที่เสี่ยงต่ออุบัติเหตุต่อสมอง
  • การรักษาสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) เพื่อลดโอกาสติดเชื้อต่างๆ รวมถึงการติดเชื้อของสมอง/สมองอักเสบติดเชื้อ
  • การป้องกัน ควบคุม รักษาโรคประจำตัวต่างๆที่เป็นปัจจัยเสี่ยง เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันในเลือดสูง

สรุป

ปัญหาด้านการมองเห็นนั้น เป็นสิ่งที่สำคัญต่อเรามาก ดังนั้นเพียงแค่ท่านมีความผิดปกติเพียงเล็กน้อยทางด้านการมองเห็นและไม่ดีขึ้นเลย ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที อย่าปล่อยให้อาการนั้นเป็นรุนแรงและเกิดอยู่นาน เพราะการรักษามักจะได้ผลที่ไม่ดี เมื่อเทียบกับการรักษาที่รวดเร็ว ทันเวลา