จิตวิทยาผู้ใหญ่ ตอนที่ 279: การวางเงื่อนไขการกระทำ (4)
- โดย ภู ภักดิ์วิไลเกียรติ
- 16 สิงหาคม 2563
- Tweet
เพื่อให้หนูสัมผัสแถบราว สกินเนอร์ (Skinner) ตัดสินใจที่จะเสริมแรง (Reinforce) หนู แค่ตอนมันขยับตัวมาข้างหน้าแถบราว เขารอจังหวะหนูหันหน้ามาข้างหน้าแถบราว และเดินเข้าไปหาแถบราว เขาก็จะปล่อยเม็ดอาหารที่ 3 ให้หนูกิน
หลังจากนั้น หนูก็จะเดินไปรอบๆ และกลับมาที่แถบราวแล้วดมมัน ทันใดนั้นเม็ดอาหารที่ 4 ก็ตกลงมาในถ้วย และหนูก็กินมัน เมื่อหนูเอาอุ้งเท้าข้างหนึ่งมาวางที่แถบราว เม็ดอาหารที่ 5 ก็ตกลงมาในถ้วย สังเกตว่าเขาทำให้หนูมาอยู่ข้างแถบราวตลอดเวลา
ทันทีที่หนูวางอุ้งเท้า (Paws) บนแถบราว สกินเนอร์ (Skinner) จะปล่อยเม็ดอาหาร (Food pellet) ลงมา หลังจากที่หนูกินเม็ดอาหารแล้ว มันจะเอาอุ้งเท้าวางกลับไปไว้ที่แถบราวเดิม แล้วได้เม็ดอาหารอีก กล่าวคือ สกินเนอร์จะรอคอยเพื่อให้หนูเอาอุ้งเท้ากลับไปวางไว้ที่แถบราว แล้วเขาก็จะปล่อยเม็ดอาหารต่อไปลงมาทันที
หนูกดแถบราวไปเรื่อยๆ เพื่อได้เม็ดอาหารที่มันต้องการ สังเกตว่า สกินเนอร์เสริมแรง (Reinforce) พฤติกรรมของหนูอันนำมาสู่ หรือใกล้เคียง (Approximated) กับพฤติกรรมที่ต้องการ กล่าวคือการกดแถบราว
ขึ้นอยู่กับหนูและประสบการณ์ (Experience) ของผู้ฝึกสอนอาจใช้เวลาไม่กี่นาทีจนถึงชั่วโมง เพื่อก่อร้างพฤติกรรมให้หนูกดแถบราว สกินเนอร์อธิบายว่าในการก่อร่างพฤติกรรม เม็ดอาหารหรือสิ่งเสริมแรง (Reinforcer) ต้องตามมาทันทีหลังจากเกิดพฤติกรรมที่ต้องการ
สิ่งเสริมแรงมีความเกี่ยวโยงกับพฤติกรรมที่ต้องการให้เกิด แต่ไม่เกี่ยวกับพฤติกรรมอื่นๆ ที่พึ่งเกิดขึ้น ถ้าสิ่งเสริมแรงมาช้าไป สัตว์จะถูกสนับสนุนให้เกิดพฤติกรรมที่เราไม่พึงประสงค์ หรือ พฤติกรรมที่งมงาย (Superstitious)
พฤติกรรมที่งมงาย คือพฤติกรรมใดๆ ที่เพิ่มความถี่ (Frequency) ในการเกิดขึ้น เนื่องจาก การเกิดขึ้น (Occurrence) ดังกล่าวไปจับคู่ (Paired) โดยบังเอิญกับการเกิดขึ้น (Delivery) ของสิ่งเสริมแรง
ตอนที่สกินเนอร์เป็นนักศึกษาปริญญาโท เขาวางเงื่อนไขการกระทำกับความเชื่อผิดๆ ของพฤติกรรมของหนู เช่น ทำให้พวกมันหมุนเป็นวงกลม (Circle) ทำให้พวกมันยืนขึ้นสองขาแทนที่จะเป็นการกดแถบราว ความตั้งใจของสกินเนอร์ไม่สมหวัง เมื่อเขาให้สิ่งเสริมแรงหนู ทันทีหลังจากที่มันทำพฤติกรรมที่ผิด
ในบางคน โดยเฉพาะนักกีฬาเบสบอล (Baseball player) มีรายงานว่า มีพฤติกรรมงมงายหลากหลายที่เสริมแรง โดยบังเอิญหลังจากที่ตีลูกบอลได้ ยกตัวอย่างเช่น นักกีฬาที่ได้ชัยชนะเบสบอล 5 สมัย กินไก่ทุกวันที่เขาเล่นเบสบอล, ไม่ให้ใครมาจับไม้เบสบอลของเขา, และเชื่อว่าไม้แต่ละอันมีจำนวนจำกัดในการตีถูกลูก
เมื่อไรก็ตาม ที่มีการเสริมแรงโดยเฉพาะการเสริมแรงที่ทรงพลัง (Powerful) เช่นการแข่งขันเกมหลักยอดนิยม (Major league hit) พฤติกรรมที่งมงาย ซึ่งแสดงออกโดยผู้เป็น “ดาวยอดนิยม” ก็อาจเป็นสิ่งที่ยากมากที่จะกำจัดออกไป (Eliminate) เราเองก็คงมี (Probably) พฤติกรรมงมงายของเราเองบ้าง
แหล่งข้อมูล:
- Plotnik Rod. (2002). Introduction to Psychology (6th Ed). Pacific Grove, CA: Wadsworth -Thompson Learning.
- Operant conditioninghttps://en.wikipedia.org/wiki/Operant_conditioning[2020, August 14].
- B. F. Skinner - https://en.wikipedia.org/wiki/B._F._Skinner[2020, August 14].
