จิตวิทยาผู้ใหญ่ ตอนที่ 256: วางเงื่อนไขแบบอื่นๆ (2)
- โดย ปานชนก แก้วจินดา
- 8 มีนาคม 2563
- Tweet
ถ้าคนรักของคาร์ล่าไม่ได้เปลี่ยนครีมโกนหนวดและเธอยังคงได้กลิ่นแบบนั้นไปเรื่อยๆ เธอจะเรียนรู้ว่ามันไม่ได้ทำให้นึกถึงความเจ็บปวดจากการทำฟันเลยและมันทำให้เธอค่อยรู้สึกกระวนกระวายน้อยลง ปรากฏการณ์นี้เรียกว่า การสูญเสียไป (Extinction)
ขั้นตอนนี้จะช่วยลดการเกิดตอบสนองที่ถูกวางเงื่อนไข ซึ่งถูกใช้ในการรักษาความกลัว (Fear) หรือโรคกลัว (Phobia) ยกตัวอย่างเช่น คนไข้ที่กลัวเข็ม (Needle) และต้องได้รับการฉีดยา (Injection) นั้น พยาบาลจะโชว์เข็มให้คนไข้ดูหลายๆครั้ง หลังจากนั้นในระยะเวลา 3 ชั่วโมงหลังจากได้สัมผัสหรือรับรู้เกี่ยวกับสิ่งเร้านั้น
การวิจัยดังกล่าวพบว่า 81% ของคนไข้นั้นมีอาการกลัวที่น้อยลงในการเข้ารับการฉีดยา สิ่งเหล่านี้เป็นการบำบัดด้วยการสัมผัส (Exposure Therapy) ซึ่งเป็นการทดลองที่ถูกนำมาใช้งานจริงของปัฟลอฟ (Pavlov)
หากสมมุติว่าความกระวนกระวายที่เกิดจากครีมหลังโกนหนวดถูกทำให้หายไปจากการได้กลิ่นครีมหลังโกนหนวดของคนรักของเธอไปซ้ำๆ กันหลายๆ ครั้ง ในบางครั้งหลังจากนั้น แต่เมื่อคาร์ล่าได้พบกับหมอฟันที่ซุปเปอร์มาร์เก็ต เธออาจจะแสดงการตอบสนองที่ถูกวางเงื่อนไข (Conditioned Response) และกลับมารู้สึกกระวนกระวาย (Anxiety) เมื่อได้กลิ่นครีมหลังโกนหนวดอีกครั้ง ปรากฏการณ์แบบนี้ถูกเรียกว่า การฟื้นคืนสภาพ (Spontaneous Recovery)
การฟื้นคืนสภาพของการตอบสนองจะไม่อยู่เป็นเวลานานและจะมีอาการน้อยกว่าการตอบสนองของต้นแบบ ถ้าสิ่งเร้าที่ถูกวางเงื่อนไข (Conditioned Stimulus) หรือก็คือกลิ่นของครีมหลังโกนหนวด ไม่ได้ถูกแสดงอีกครั้งพร้อมกับสิ่งเร้าที่ไม่ได้ถูกวางเงื่อนไข (Unconditioned Stimulus) หรือก็คือความเจ็บปวดจากการทำฟัน การฟื้นคืนสภาพนั้น จะค่อยๆ หายไป และไม่เกิดขึ้นอีก
ดังนั้น เมื่อคาร์ล่าได้เจอการวางเงื่อนไขแบบคลาสสิค (Classical Conditioning) เธออาจจะพบเจอกับเหตุการณ์หนึ่งในสี่ปรากฏการณ์นี้หรือมากกว่านั้นด้วยก็ได้ ตอนนี้เราก็คุ้นเคยกับปรากฏการณ์ทั้ง 4 รูปแบบตามที่ได้กล่าวมา นอกเหนือจากรูปแบบของการวางเงื่อนไขแบบคลาสสิค แล้ว เราจะมาดูเหตุการณ์ในโลกความจริงกันบ้าง
อีวาน ปัฟลอฟ (Ivan Pavlov) นักจิตวิทยาชาวรัสเชีย ที่มีชื่อเสียงโด่งดังไปทั่วโลกจากการเป็นผู้บุกเบิกการบำบัดพฤติกรรมสมัยใหม่ (Founder of Modern Behavioral Therapy) เชื่อว่าสัตว์และมนุษย์จะพัฒนา (Evolve) ความสามารถในการเกิดการวางเงื่อนไขแบบคลาสสิค เพราะมันมีผลลัพธ์ที่สามารถยืดหยุ่นได้ (Adaptive Value)
เรามาลองพิจารณาบางตัวอย่างกัน เช่นการเรียนรู้เพื่อหลีกเลี่ยง (Avoid) รสชาติบางรส (Taste), อาการน้ำลายไหล (Salivate) จากการมองเห็นอาหาร, และการหลีกเลี่ยงความเจ็บปวด ซึ่งสนับสนุนความคิดของปัฟลอฟว่าการวางเงื่อนไขแบบคลาสสิค (Classical Conditioned) นั้น สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้เพราะมันมีผลลัพธ์ที่สามารถยืดหยุ่นได้
แหล่งข้อมูล:
- Plotnik Rod. (2002). Introduction to Psychology (6th Ed). Pacific Grove, CA: Wadsworth -Thompson Learning.
- Conditioninghttps://www.britannica.com/science/conditioning [2020, March 7].
- Ivan Pavlov https://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_Pavlov [2020, March 7].
