จิตวิทยาผู้ใหญ่ ตอนที่ 246: ทฤษฎีการวางเงื่อนไข (1)
- โดย ดร. วิทยา มานะวาณิชเจริญ
- 29 ธันวาคม 2562
- Tweet
นักศึกษาชื่อ คาร์ล่า (Carla) กล่าวว่า “ฉันมีปัญหาที่ไม่ธรรมดาซึ่งคิดว่าคุณจะช่วยอธิบายได้ มันเริ่มต้นที่หมอฟันบอกฉันว่า เขามีงานต้องทำมากมายในการจัดการฟันและเหงือกของฉัน ฉันจึงต้องใช้เวลาหลายเช้า นั่งอยู่บนเก้าอี้หมอฟัน แม้ว่า หมอฟันให้ยาโนโวเคน (Novocain) ฉันก็ยังรู้สึกเจ็บปวดและอึดอัด (Uncomfortable) แต่มีสิ่งหนึ่งที่ฉันรู้สึกประหลาดใจมาก . . .
. . . เมื่อไม่นานมานี้ ฉันได้ซื้อน้ำยาหลังโกนหนวด (After-shave) ให้เพื่อนชาย ซึ่งฉันรู้สึกว่า หมอฟันก็ใช้น้ำยาเดียวกัน เมื่อหมอฟันจัดการทำฟันและเหงือกของฉันอยู่ คุณอาจคิดว่าเป็นเรื่องโง่เขลา ที่ฉันรู้สึกเครียด (Tense) และกังวล (Anxious) เมื่อฉันได้กลิ่นน้ำยาดังกล่าว จากหมอฟัน . . .
. . . แม้ฟันและเหงือกของฉันเป็นปรกติแล้ว แต่ในที่สุด ฉันต้องขอให้เพื่อนชายของฉันหยุดการใช้น้ำยาหลังโกนหนวดที่ฉันซื้อให้ เพราะมันทำให้ฉันเครียดและกังวลทุกครั้งที่เราอยู่ใกล้ชิดกัน เขาไม่เข้าใจฉัน จนต้องมีปากมีเสียงกัน ในเรื่องที่ไม่เป็นเรื่อง”
ผมให้ความมั่นใจแก่คาร์ล่าว่า เธอมิได้โง่เขลา เพราะผู้คนจำนวนมากติดอยู่ในเงื่อนไข (Conditioned) เดียวกัน เมื่อนั่งอยู่ในเก้าอี้ทันตแพทย์ อันที่จริง คนไข้ผมจำนวนไม่ได้น้อย รายงานว่ารู้สึกกังวลเมื่อเดินเข้าคลินิกทันตแพทย์ด้วยซ้ำ โดยเฉพาะเมื่อได้กลิ่นน้ำยาฆ่าเชื้อ (Anti-septic order) หรือได้ยินเสียงกรอฟัน (Drill)
ผมอธิบายว่า เธออยู่ภายใต้เงื่อนไขโดยไม่รู้ตัว ให้รู้สึกกลัวทุกครั้งที่เธอได้กลิ่นน้ำยาหลังโกนหนวด จากทันตแพทย์ แล้วเงื่อนไขดังกล่าวได้ถ่ายโอน (Transfer) ไปยังเพื่อนชายของเธอ ก่อนที่จะถอนออกจากเงื่อนไข (Unconditioned) ผมได้เล่าถึงประสบการณ์ อันน่าสยดสยอง (Terrifying) ของผมก่อนติดอยู่ในเงื่อนไข (ในลักษณะนี้) เช่นกัน
เมื่อผมอายุประมาณ 8 ขวบ ผมต้องไปรับการฉีดยา (Injection) จากแพทย์ท้องถิ่น ซึ่งผมชอบพอกับหมอคนนี้มาก เขาเตือนผมด้วยความเมตตาว่า การฉีดยาอาจทำให้ผมเจ็บปวดเล็กน้อย แต่ผมก็ไม่กลัวจนกระทั่งผมเห็นเข็ม (Needle) บนกระบอกฉีดยา (Syringe) ที่ค่อนข้างยาว ผมพยายามทำใจให้กล้าไว้ โดยนึกถึงสุนัขตัวโปรด . . .
แต่ทันทีที่เข็มฉีดเข้าสะโพก (Butt) ของผม ทุกอย่างดูเหมือนจะเริ่มหมุน (Spin) ผมจำได้ว่า ค่อยๆ จมลงกับพื้น ทุกอย่างก็มืดมนลงทันที แล้วหมอก็บอกผมในภายหลังว่า ผมล้มตัวสลบ (Faint) ไป แม้หลายปีผ่านพ้นไป การเห็นเข็มฉีดยา ยังคงเป็นสิ่งที่น่าสะพรึงกลัว และเพื่อป้องกันการล้มตัวสลบไป ผมต้องนอนราบเมื่อมีการฉีดยาหรือให้เลือด แต่ผมมิได้เป็นคนเดียวที่กลัวเข็มและการฉีดยา ประมาณ 10 ถึง 20% ของประชากรโดยทั่วไป (General population) ที่รายงานความกลัวดังกล่าว นอกจากการเรียนรู้ความกลัวเข็มและเลือดแล้ว ผู้คนอาจรู้สึกป่วยและคลื่นเหียน (Nauseated) โดยไม่รู้ตัว เหมือนเรื่องต่อไปนี้
แหล่งข้อมูล:
- Plotnik Rod. (2002). Introduction to Psychology (6th Ed). Pacific Grove, CA: Wadsworth -Thompson Learning.
- Classical conditioning - https://en.wikipedia.org/wiki/Classical_conditioning [2019, December 29].
