ควิโนน (Quinone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 17 พฤษภาคม 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาควิโนน(Quinone) เป็นกลุ่มของสารประกอบอินทรีย์ซึ่งมีโครงสร้างเคมีที่เรียกว่า อะโรมาติก(Aromatic) ประเภทเบนซีน(Benzene) หรือแนปทาลีน (Napthalene) ในทางเคมีการจัดเรียงตำแหน่งของธาตุหรือการเพิ่มธาตุคาร์บอน(C) ไฮโดรเจน(H) ออกซิเจน(O) คลอไรด์(Cl) ไนโตรเจน(N) ลงในโมเลกุลของควิโนนจะทำให้ได้อนุพันธ์หรืออาจกล่าวว่าเป็นลูกหลานของสารควิโนนอีกมากมายหลายชนิดและบางครั้งอาจทำให้เกิดความสับสนด้วยชื่อซ้ำกัน เช่น ไฮโดรควิโนน(Hydroquinone) เป็นสารอินทรีย์จำพวกฟีนอล (Phenol) ซึ่งเป็นคนละตัวกับควิโนนแต่มีคำลงท้ายว่า“ควิโนน”เหมือนกัน โดยในบทความนี้จะขอกล่าวถึงสารประกอบควิโนนที่มีความสำคัญในด้านการรักษาโรคหรือใช้เป็นยาเท่านั้น

สารประกอบควิโนนที่นำมาใช้ทางยามีอะไรบ้าง?

ควิโนน

สารประกอบควิโนนที่มีความสำคัญและนำมาใช้เป็นยารักษาโรคมีดังนี้

1. Anthraquinone เป็นกลุ่มยาควิโนนที่มีอนุพันธ์นำมาใช้เป็นยาระบาย เช่นDantron , Emodin , Aloe emodin และสารประกอบบางตัวของ Senna glycosides หรือใช้เป็นยารักษาโรคมะเร็ง เช่น Mitoxantrone , Pixantrone, และ Anthracyclines

2. Atovaquone ประโยชน์ทางคลินิก นำมาใช้รักษาอาการปอดอักเสบที่มีสาเหตุจากเชื้อ Pneumocystis Carinii(เชื้อราที่เป็นเชื้อฉวยโอกาส), โรคติดเชื้อ ทอกโซพลาสโมซิส(Toxoplasmosis), โรคมาลาเรีย และผู้ที่ติดเชื้อ Babesia (โรคติดเชื้อสัตว์เซลล์เดียวใน เม็ดเลือดแดง)

อนึ่ง ยานี้มีข้อห้ามใช้กับผู้ที่อยู่ในภาวะโลหิตจาง ผู้ป่วยด้วยโรคตับอักเสบ ตับวาย โดยยานี้มีจำหน่ายภายใต้ยาชื่อการค้าว่า “Mepron”

3. Phytomenadione หรือ Phylloquinone หรือที่รู้จักกันในชื่อ Vitamin K1 เป็นอนุพันธ์ควิโนนที่มีความสำคัญต่อกระบวนการจับตัวของเกล็ดเลือดในร่างกายที่ใช้ป้องกันการสูญเสียเลือด รูปแบบเภสัชภัณฑ์มีทั้งยารับประทานและยาฉีด ในประเทศไทยมีจำหน่ายอยู่หลายชื่อการค้า ทั้งในรูปแบบวิตามินรวม และยาเดี่ยว อย่างเช่น Vitamin K1TP

4. Tanshinone เป็นสาระสำคัญที่พบในพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Salvia miltiorrhiza พืชชนิดนี้ได้รับการพัฒนาเป็นยาประเภทสมุนไพรที่นำมาใช้รักษาโรคหัวใจและโรคหลอดเลือดสมอง พบเห็นการใช้ในประเทศ จีน ญี่ปุ่น อเมริกา และประเทศในแถบยุโรป

5. Mitomycin เป็นตัวยาที่แยกได้จากเชื้อแบคทีเรียที่ชื่อว่า Streptomyces caespitosus หรือ Streptomyces lavendulae ทางคลินิก ใช้เป็นยาเคมีบำบัดสำหรับ รักษาโรคมะเร็งที่เกิดกับอวัยวะในร่างกายได้หลายชนิด เช่น มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งตับอ่อน มะเร็งทวารหนัก มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก มะเร็งลำไส้ใหญ่ ยาชื่อการค้าที่พบเห็นในประเทศไทย เช่น Mitocin , Mitomycin-C , Kyowa, และ Vesimycin

6. Coenzyme Q10 หรือ CoQ10 เป็นสารชีวโมเลกุลที่สังเคราะห์ขึ้นได้ในร่างกาย พบมากที่สารสำคัญในเซลล์ที่เรียกว่า Mitochondria ที่มีหน้าที่สร้างพลังงานให้กับเซลล์ต่างๆ ซึ่ง CoQ10ถูกนำมาผลิตเป็นยาแผนปัจจุบันเพื่อรักษาอาการของโรคหัวใจล้มเหลว โรคไมเกรน บำบัดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)จากการใช้ยากลุ่มStatin ซึ่งยาCoQ10 มีจำหน่ายในประเทศไทยภายใต้ชื่อการค้ามากมายที่สอบถามได้จากเภสัชกรโดยทั่วไป

7. Idebenone เป็นยาที่พัฒนาขึ้นโดยบริษัท Takeda Pharmaceutical ใช้รักษาโรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease) และโรคกล้ามเนื้อเสียการประสานงานแบบเฟรดริก(Friedreich’s ataxia, โรคทางพันธุกรรมที่มีความผิดปกติในการทำงานของระบบประสาทที่ส่งผลต่อการทำงานของกล้ามเนื้อ จัดเป็นโรคพบยาก) ในต่างประเทศมีจำหน่ายภายใต้ยาชื่อการค้าว่า Catena, Raxone และ Sovrima

8. Seratrodast หรือ Thromboxane A2 receptor antagonist ถูกพัฒนาให้เป็นยารักษาและป้องกันอาการโรคหืด ในญี่ปุ่นจะใช้ชื่อการค้าว่า Bronica , ชื่อ Quan Kang Nuo ในจีน, และชื่อ Seradair ในอินเดีย

มีวิธีการเลือกใช้ยาควิโนนอย่างไร?

การใช้ยาชนิดใดรักษาโรคที่รวมถึงยาควิโนนขึ้นอยู่กับคุณสมบัติของยาแต่ละตัวที่สอดคล้องต่อการตอบสนองของโรคนั้นๆ นอกจากนี้ยังต้องพิจารณาปัจจัยอื่นๆร่วมด้วย เช่น โรคประจำตัว เพศ อายุ น้ำหนักตัว ตลอดจนกระทั่งอาการข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้ แพทย์เท่านั้นจึงจะเป็นผู้สั่งจ่ายยากลุ่มควิโนน ได้อย่างถูกต้องและเหมาะสมที่สุด

เพื่อความปลอดภัยของตัวผู้บริโภคเอง ควรหลีกเลี่ยงการซื้อหายากลุ่มควิโนนมาใช้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาหรือรับการตรวจร่างกายจากแพทย์ก่อน ทั้งนี้ ผู้ป่วย/ผู้บริโภคสามารถสอบถามรายละเอียดของยากลุ่มควิโนนได้จากเภสัชกรตามร้านขายยาได้ทั่วไป

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Quinone [2018,April28]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Senna_glycoside [2018,April28]
  3. https://www.gsksource.com/pharma/content/dam/GlaxoSmithKline/US/en/Prescribing_Information/Mepron/pdf/MEPRON.PDF [2018,April28]
  4. https://en.wikipedia.org/wiki/Atovaquone [2018,April28]
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Salvia_miltiorrhiza [2018,April28]
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Idebenone [2018,April28]