กระดูกตาย หรือ การตายของกระดูก (Osteonecrosis)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 10 มกราคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือโรคอะไร?พบบ่อยไหม?

กระดูกตาย หรือ การตายของกระดูก หรือ กระดูกขาดเลือด(Osteonecrosis) คือ ภาวะที่เซลล์กระดูก/เนื้อเยื่อกระดูกขาดเลือดจนส่งผลให้เซลล์กระดูกเจริญเติบโต,ทำงาน,และมีชีวิตอยู่ไม่ได้ จึงเกิดการตายของกระดูกตามมาในที่สุด

กระดูกตาย/การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด เป็นภาวะ ไม่ใช่โรค(โรค-อาการ-ภาวะ) แต่หลายคนก็เรียกว่าโรค พบเกิดได้กับกระดูกทุกชิ้นของร่างกาย โดยเกิดได้กับกระดูกเพียงชิ้นเดียว หรือ กับกระดูกหลายชิ้นพร้อมกันก็ได้ทั้งนี้ขึ้นกับสาเหตุ แต่ที่พบบ่อย คือ เกิดที่ส่วนหัวของกระดูกขาท่อนบน, รองลงไปคือที่กระดูกข้อเท้า(Talus) และกระดูกข้อมือ (Scaphoid)

กระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด เป็นภาวะพบน้อย พบทุกเพศ และทุกวัย แต่มักพบสูงในช่วงวัย 30-50 ปี ปัจจุบันยังไม่มีการศึกษาสถิติเกิดรวมทุกสาเหตุของโรค/ภาวะกระดูกตาย อย่างไรก็ตาม ในสหรัฐอมริกามีรายงานพบภาวะ/โรคนี้ที่เกิดกับส่วนหัวของกระดูกขาท่อนบนในแต่ละปีประมาณ 10,000-20,000 ราย

อนึ่ง:ชื่ออื่นของ กระดูกตาย คือ

  • Bone infarction
  • Aseptic bone necrosis
  • Ischemic necrosis of bone
  • Avascular necrosis/ย่อว่า AVN(เอวีเอน)

อะไรเป็นสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงเกิดการตายของกระดูก?

กระดูกตาย

สาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงเกิดกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือดมีหลากหลาย ที่พบบ่อย คือ

  • เป็นผลข้างเคียงจาก กระดูกหัก หรือ ข้อกระดูกเคลื่อน
  • ติดสุรา เนื่องจากเครื่องดื่มแอลกอฮอล์มีผลต่อการทำงานของวิตามินดีและต่อแคลเซียมซึ่งจำเป็นต่อการเจริญของกระดูก จึงเป็นสาเหตุให้เกิดกระดูกพรุน และเป็นผลต่อเนื่องถึงกระดูกตายได้
  • สูบบุหรี่ที่รวมถึงสูบบุหรี่มือสอง เพราะสารพิษในบุหรี่เป็นสาเหตุของโรคหลอดเลือดแดงแข็ง/หลอดเลือดแดงตีบ กระดูกจึงขาดเลือดได้ง่าย
  • ยาบางชนิดที่มีผลต่อการทำงานของแคลเซียม จึงส่งผลให้เกิด กระดูกพรุน และกระดูกตายได้สูง เช่น ยากลุ่มสเตียรอยด์
  • ยาบางชนิดที่มีผลต่อเซลล์กระดูกโดยตรง เช่น ยาเคมีบำบัด
  • ผลข้างเคียงจากยาบางชนิด เช่น ยากลุ่มBisphosphonate ที่ผลข้างเคียงจากยา กลุ่มนี้ สามารถทำให้เกิดการตายของกระดูกโดยเฉพาะกระดูกกราม
  • โรคบางชนิดที่มีผลทำให้เกิดโรคหลอดเลือดหรือหลอดเลือดตีบแคบลงหรือหลอดเลือดอุดตัน เช่น โรคไขมันในเลือดสูง, โรคออโตอิมมูน/ โรคภูมิต้านตนเอง, โรคระบบต่อมไร้ท่อ, โรคเลือดบางชนิด เช่น โรคเม็ดเลือดแดงรูปเคียว, และภาวะเกิดฟองอากาศในเลือด(Caisson disease)ที่ฟองอากาศจะอุดตันหลอดเลือดจนเกิดภาวะกระดูกขาดเลือดได้
  • ผลข้างเคียงจากการอักเสบบางชนิด เช่นใน โรคตับอ่อนอักเสบ โรคเอชไอวี
  • บางครั้งแพทย์หาสาเหตุไม่พบ เช่น ในโรคกระดูกที่เรียกว่า Legg-Calve-Perthes disease( LCPD) หรือ Perthes disease ที่พบเกิดในเด็ก แต่พบน้อยมาก และไม่ใช่โรคถ่ายทอดทางพันธุกรรม มักพบในช่วงอายุ 4-10ปี พบได้ทั้งเด็กชายและเด็กหญิง โดยเป็นการขาดเลือดไปเลี้ยงกระดูกสะโพก/กระดูกส่วนหัวของกระดูกต้นขา ซึ่ง 10%-15%เกิดกับทั้ง2ข้างกระดูกสะโพก

การตายของกระดูกมีอาการอย่างไร?

ไม่มีอาการเฉพาะของ กระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด แต่เป็นอาการเหมือน โรคกล้ามเนื้อ, โรคข้อ, และ/หรือโรคกระดูก ทั่วไป

อาการที่พบบ่อยคือ

  • อาการปวดข้อหรือปวดรอบๆข้อของกระดูกชิ้นที่มีการตาย
  • โดยอาการปวดจะเรื้อรังและจะค่อยๆรุนแรงขึ้นช้าๆ
  • อาการปวดจะเพิ่มมากขึ้นเมื่อมีการใช้ข้อนั้นๆหรือมีการเพิ่มน้ำหนักลงบนข้อนั้นๆ เช่น ปวดข้อสะโพกมากขึ้นเมื่อยกของหนักกรณีมีกระดูกส่วนหัวของกระดูกต้นขาขาดเลือด เป็นต้น ซึ่งอาการปวดอาจมากจนทำกิจกรรมนั้นๆไม่ได้

*อนึ่งในส่วน การตายของกระดูกกราม อาจมีการอักเสบติดเชื้อของเหงือก(เหงือกอักเสบ)ส่วนที่ปกคลุมกระดูกกรามร่วมด้วย และมักเป็นการอักเสบติดเชื้อเรื้อรังที่ทำให้เกิดหนองจนอาจเห็นกระดูกกรามโผล่ออกมานอกเหงือก

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์?

เมื่อมีอาการดังกล่าวใน’หัวข้อ อาการฯ’ ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล โดยเฉพาะในกลุ่มผู้มีปัจจัยเสี่ยงดังกล่าวใน ‘หัวข้อ สาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงฯ

แพทย์วินิจฉัยภาวะการตายของกระดูกได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยภาวะกระดูกตาย(การตายของกระดูก) ได้จาก

  • การซักถามประวัติทางการแพทย์ต่างๆของผู้ป่วย ที่สำคัญ เช่น ประวัติอาการ โรคประจำตัว การใช้ยาต่างๆ การสูบบุหรี่ ดื่มสุรา งาน/อาชีพ การกีฬา การดำน้ำ
  • การตรวจร่างกาย
  • เอกซเรย์ และ/หรือ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (ซีทีสแกน) และ/หรือ เอมอาร์ไอ ข้อหรือกระดูกที่มีอาการ
  • การตรวจอื่นๆเพื่อการสืบค้นเพิ่มเติมตามดุลพินิจของแพทย์ เช่น การตรวจภาพกระดูกทั้งตัวทางเวชศาสตร์นิวเคลียร์ที่เรียกว่า การสะแกนกระดูก/ Bone scan/ Bone scintigraphy

รักษาภาวะกระดูกตายอย่างไร?

แนวทางการรักษาภาวะกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/ กระดูกขาดเลือด จะขึ้นกับว่า โรคเกิดกับกระดูกชิ้นใด, กระดูกเสียหายมากหรือน้อย, อะไรเป็นสาเหตุ, รวมถึงอายุและสุขภาพโดยรวมของผู้ป่วย, ซึ่งทั่วไปการรักษา ได้แก่

ก. รักษาสาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะ/โรคนี้: เช่น

  • หยุดยาที่เป็นสาเหตุ
  • หยุดสูบบุหรี่
  • หยุดดื่มสุรา
  • ให้ยาลดไขมันในเลือด

ข. การรักษาเพื่อให้กระดูก/ข้อยังคงทำงานได้ใกล้เคียงปกติ: เช่น

  • ปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต
  • ควบคุมน้ำหนักตัว
  • ปรับอาชีพการงาน
  • ทำกายภาพบำบัด/กายภาพฟื้นฟู

ค. รักษาข้อ/กระดูกตายซึ่งจะขึ้นกับความเสียหายของกระดูกและเนื้อเยื่อรอบกระดูก: เช่น

  • ผ่าตัดเอากระดูกที่ตายออกแล้วเสริมกระดูกใหม่(Bone graft)
  • ใส่ข้อกระดูกเทียม
  • รักษาแผลที่เหงือกกรณีกระดูกกรามตายซึ่งอาจต้อง ถอนฟัน, ตัดกระดูกส่วนที่ตายออก, ตัดเนื้อเยื่อกรามที่ตายออก, ร่วมกับการใช้ยาปฏิชีวนะ

ง. การรักษาตามอาการ: เช่น

  • ใช้ยาแก้ปวดกรณีมีอาการปวด
  • ใช้น้ำยาบ้วนปากกรณีกระดูกกรามตาย
  • ควบคุมน้ำหนักตัวกรณีเป็นกระดูกตายของขา/สะโพก

การตายของกระดูกมีผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียงจากกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด คือ ถ้าต้อง รักษาด้วยการผ่าตัดกระดูกบางส่วนออก อาจเป็นสาเหตุให้เกิดข้อจำกัดการใช้งานของกระดูก/ข้อกระดูกนั้นๆไปตลอดชีวิต

การตายของกระดูกมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคในโรค/ภาวะกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด จะขึ้นกับความรุนแรงของโรค, และตำแหน่งของกระดูกที่ตาย

ทั่วไป เป็นโรค/ภาวะที่ รักษาควบคุมได้ แต่ถ้ากระดูกเสียหายมาก ภายหลังการรักษาหายแล้ว ผู้ป่วยอาจยังมีข้อจำกัดในการใช้ข้อ/ใช้กระดูกนั้นๆตลอดไป

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อมีภาวะกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด ได้แก่

  • ปฏิบัติตาม แพทย์ พยาบาล นักกายภาพบำบัด แนะนำ
  • กินยา/ใช้ยาต่างๆที่แพทย์สั่งให้ครบถ้วน ไม่หยุดยาเอง
  • รักษา ควบคุม โรคต่างๆที่เป็นสาเหตุให้ได้ดี
  • งดบุหรี่
  • งดสุรา
  • กินอาหารมีประโยชน์ห้าหมู่ให้ครบถ้วนในทุกวัน, ลด/จำกัดอาหารไขมัน, และควบคุมน้ำหนักตัวไม่ให้มีโรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน
  • กรณีกระดูกกรามตาย ต้องรักษาความสะอาดของช่องปากและฟันตลอดไปตามทันตแพทย์แนะนำ
  • ไม่กินยา/ใช้ยาพร่ำเพื่อ และปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
  • พบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดเสมอ

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์ก่อนนัด?

เมื่อมีภาวะกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/กระดูกขาดเลือด ควรพบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัด เมื่อ

  • อาการต่างๆเลวลง เช่น ปวดกระดูกมากขึ้น
  • มีอาการใหม่ที่ไม่เคยมีมาก่อน เช่น กระดูกส่วนที่มีอาการเกิดผิดรูป
  • มีผลข้างเคียงอย่างต่อเนื่องจากยาที่แพทย์สั่งจนกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น ปวดท้องมาก ท้องผูก หรือ ท้องเสีย ต่อเนื่อง วิงเวียนศีรษะมาก
  • เมื่อกังวลในอาการ

ป้องกันการตายของกระดูกได้อย่างไร?

ป้องกันภาวะกระดูกตาย/ การตายของกระดูก/ กระดูกขาดเลือดได้จาก การป้องกันสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยง เช่น

  • ไม่สูบบุหรี่, เลิกบุหรี่
  • ไม่ดื่มสุรา, เลิกสุรา
  • กินอาหารไขมันต่ำ
  • ต้องรู้จักปฏิบัติตนตามกฎ/ข้อแนะนำของแต่ละสถาบัน เมื่อมีอาชีพ การงาน กีฬา ที่เสี่ยงต่อการเกิดโรค Caisson disease
  • ไม่ใช้ยาพร่ำเพื่อ, และปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาทุกครั้งก่อนซื้อยาใช้เอง

บรรณานุกรม

  1. https://www.rheumatology.org/I-Am-A/Patient-Caregiver/Diseases-Conditions/Osteonecrosis [2021,Jan9]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Avascular_necrosis [2021,Jan9]
  3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14205-osteonecrosis-on[2021,Jan9]
  4. https://emedicine.medscape.com/article/333364-overview#showall[2021,Jan9]