กรดฟูซิดิก (Fusidic acid)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 2 กรกฎาคม 2560
- Tweet
- บทนำ
- กรดฟูซิดิกมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีขนาดรับประทานและการบริหารยาอย่างไร?
- แพทย์วินิจฉัยโรคเอมจีได้อย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้กรดฟูซิดิกอย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษากรดฟูซิดิกอย่างไร?
- กรดฟูซิดิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- แบคทีเรีย: โรคจากแบคทีเรีย (Bacterial infection)
- ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics)
- ปอดบวม ปอดอักเสบ (Pneumonia)
- ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ (Sepsis) ภาวะติดเชื้อในกระแสเลือด (Septicemia)
- ยาฆ่าเชื้อ (Antimicrobial drug) ยาแก้อักเสบ (Anti inflammatory drug)
- โรคติดเชื้อ ภาวะติดเชื้อ (Infectious disease)
บทนำ
ยากรดฟูซิดิก (Fusidic acid) หรือยาในรูปแบบเกลือโซเดียมที่เรียกว่า Sodium fusidate จัดเป็นยาปฏิชีวนะที่ใช้ต่อต้านแบคทีเรียชนิดแกรมบวกเช่น Staphylococcus, Streptococcus และ Corynebacterium เป็นต้น นักวิทยาศาสตร์สกัดกรดฟูซิดิกจากเชื้อราที่มีชื่อว่า Fusidium cocineum บริษัทยาผู้ถือลิขสิทธิ์ได้วางจำหน่ายผลิตภัณฑ์ของกรดฟูซิดิกในปี ค.ศ. 1960 (พ.ศ. 2503) โดยมีชื่อการค้าที่รู้จักกันเช่น Fucidin และ Fucithalmic ผลิตภัณฑ์ที่พบและมีจำหน่ายส่วนมากในบ้านเราจะเป็นยาใช้ภายนอก (ทั้งชนิดครีม ขี้ผึ้ง ยาหยอดตา) และยาเม็ดรับประทาน
จากการศึกษาข้อมูลด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic, การศึกษาความเป็นไปของยาเมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย) ของยาตัวนี้พบว่า การดูดซึมจากทางเดินอาหารมีถึงประมาณ 91% เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีน 97 - 99% และร่างกายต้องใช้เวลา 5 - 6 ชั่ว โมงในการกำจัดยานี้ 50% ออกจากร่างกาย
คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยานี้ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติทั้งในรูปแบบของยาครีมสำหรับทาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย และยาหยอดตาสำหรับหนังตาอักเสบ (Blepharitis) กรณีที่การใช้ยา Chloramphenical หรือ Gentamicin แล้วเกิดอาการแพ้หรือไม่ได้ผล
การเลือกใช้เภสัชภัณฑ์ใดๆของกรดฟูซิดิกได้อย่างมีประสิทธิภาพและปลอดภัย ประกอบกับเกิดประโยชน์สูงสุดต่อผู้บริโภค ควรต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษา ผู้บริโภค/ผู้ป่วยต้องใช้ยาตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด
กรดฟูซิดิกมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกมีสรรพคุณดังนี้เช่น
- รักษาอาการติดเชื้อทางผิวหนังที่มีสาเหตุจากเชื้อแบคทีเรีย Straphylococcus และ Streptococcus
- รักษาภาวะติดเชื้อแบคทีเรียในกระแสเลือด/ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ (Septicemia)
- รักษาและป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียจากบาดแผลทั้วไปหรือแผลจากการผ่าตัด
- รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรียในกระดูก (Osteomyelitis)
- รักษาโรคปอดบวม (Pneumonia)
- รักษาการติดเชื้อแบคทีเรียที่ตา
- ป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียก่อนผ่าตัดตา
กรดฟูซิดิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกมีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนพร้อมกับรบกวนกลไกการทำงานของสารพันธุกรรม (Ribosome) ในเซลล์ของแบคทีเรีย ส่งผลให้แบคทีเรียหยุดการเจริญเติบโตและตายลงในที่สุด
กรดฟูซิดิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายดังนี้เช่น
- ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 250 มิลลิกรัม/เม็ด
- ยาครีม ขนาดความแรง 2 มิลลิกรัม/เนื้อครีม 100 มิลลิกรัม
- ยาขี้ผึ้ง ขนาดความแรง 2 มิลลิกรัม/เนื้อครีม 100 มิลลิกรัม
- ยาครีมที่ผสมเสตียรอยด์เช่น Fusidic acid 20 มิลลิกรัม + Hydrocortisone acetate 10 มิลลิกรัมต่อยาครีม 1 กรัม, Fusidic acid 20 มิลลิกรัม + Betamethasone valerate 1 มิลลิ กรัมต่อยาครีม 1 กรัม, Fusidic acid 2 มิลลิกรัม + Betamethasone dipropionate 0.064 มิล ลิกรัมต่อยาครีม 100 มิลลิกรัม
- ยาขี้ผึ้งที่ผสมเสตียรอยด์เช่น Fusidic acid 2 มิลลิกรัม + Betamethasone dipropio nate 0.064 มิลลิกรัมต่อยาขี้ผึ้ง 100 มิลลิกรัม
- ยาหยอดตา ขนาดความเข้มข้น 1 มิลลิกรัม/100 มิลลิลิตร
กรดฟูซิดิกมีขนาดรับประทานและการบริหารยาอย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกมีขนาดรับประทานและการบริหารยาดังนี้เช่น
ก. สำหรับรักษาอาการติดเชื้อแบคทีเรียทางผิวหนังที่มีสาเหตุจากเชื้อ Straphylococcus และ Streptococcus: ทายาวันละ 2 ครั้งเช้า - เย็น
ข. สำหรับรักษาภาวะติดเชื้อแบคทีเรียในกระแสเลือด/ภาวะพิษเหตุติดเชื้อ (Septicemia), รักษาและป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียจากบาดแผลหรือแผลจากการผ่าตัด, รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรียในกระดูก (Osteomyelitis), รักษาโรคปอดบวม (Pneumonia):
- ผู้ใหญ่และเด็กอายุมากกว่า 12 ปี: รับประทาน 500 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งหลังอาหาร
- เด็กอายุน้อยกว่า 1 ปี: รับประทาน 15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมวันละ 3 ครั้งหลังอาหาร
- เด็กอายุ 1 - 5 ปี: รับประทาน 250 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งหลังอาหาร
- เด็กอายุ 5 - 12 ปี: รับประทาน 500 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งหลังอาหาร
ค. สำหรับรักษาการติดเชื้อแบคทีเรียที่ตา: หยอดตา 1 หยดทุก 12 ชั่วโมงติดต่อกัน 2 - 3 วัน หรือตามแพทย์แนะนำ (ในวันแรกของการหยอดตาอาจหยอดตา 1 หยดทุก 4 ชั่วโมงก็ได้)
ง.สำหรับใช้ป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียก่อนผ่าตัดตา: หยอดตา 1 หยดทุก 12 ชั่วโมงก่อนเข้ารับการผ่าตัดตา 24 - 48 ชั่วโมง
*****หมายเหตุ:
- ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยากรดฟูซิดิก ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยากรดฟูซิดิกอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยา/ใช้ยาสามารถรับประทาน/ใช้ยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยา/ใช้ยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
กรดฟูซิดิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น
- สำหรับยารับประทาน: อาจทำให้ตัวเหลือง ตับทำงานผิดปกติ/ตับอักเสบ ระคายเคืองในช่องทางเดินอาหาร
- สำหรับยาทาภายนอก: อาจก่อให้เกิดผื่นคันและระคายเคืองบริเวณผิวหนังที่ทายา
- สำหรับยาหยอดตา: อาจเกิดการระคายเคืองหรือคันในตา อาจทำให้การมองเห็นภาพไม่ชัด
มีข้อควรระวังการใช้กรดฟูซิดิกอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้กรดฟูซิดิกดังนี้เช่น
- ห้ามใช้ในผู้ที่แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยากรดฟูซิดิกที่เป็นยาทาภายนอกที่มีส่วนผสมของสเตียรอยด์กับการติดเชื้อของผิวหนังที่มีสาเหตุจากเชื้อไวรัส เชื้อวัณโรค เชื้อรา หรือแผลเรื้อรัง เพราะการติดเชื้อจะลุก ลามมากขึ้น
- ห้ามใช้ยากรดฟูซิดิกชนิดยาหยอดตาขณะใส่คอนแทคเลนส์
- ระวังการใช้ยานี้กับเด็กทารก หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร การใช้ยากับผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องได้รับความเห็นชอบและเป็นคำสั่งจากแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับโดยเฉพาะในยารับประทาน
- หากใช้ยานี้แล้วมีอาการแพ้ยา ระคายเคืองมากต่ออวัยวะที่สัมผัสยา ให้หยุดยาทันทีแล้วรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล
- การใช้ยากรดฟูซิดิกอาจไปกระตุ้นเชื้อแบคทีเรียที่ดื้อต่อยานี้ให้กำเริบขึ้นมาได้
- ไม่ควรทายากรดฟูซิดิกใกล้ตา
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากรดฟูซิดิกด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
กรดฟูซิดิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยากรดฟูซิดิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นดังนี้เช่น
- การใช้ยากรดฟูซิดิกร่วมกับยาปฏิชีวนะกลุ่มเพนิซิลิน (Antistaphylococcal penicillin) จะเกิดการเสริมฤทธิ์ในการต่อต้านเชื้อแบคทีเรีย การใช้ยา 2 ตัวนี้ร่วมกันต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น
- การใช้ยากรดฟูซิดิกร่วมกับยาปฏิชีวนะบางตัวเช่น Ciprofloxacin จะเกิดการต้านฤทธิ์ของการรักษาซึ่งกันและกัน หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 ตัวร่วมกัน
ควรเก็บรักษากรดฟูซิดิกอย่างไร?
ควรเก็บรักษายากรดฟูซิดิกดังนี้
- ยาหยอดตา เก็บที่อุณหภูมิ 2 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
- ยารับประทาน เก็บที่อุณหภูมิต่ำกว่า 25 องศาเซลเซียส
- ยาทาภายนอก เก็บที่อุณหภูมิต่ำกว่า 25 องศาเซลเซียส
*****หมายเหตุ:
- ห้ามเก็บยาเหล่านี้ในช่องแช่แข็งของตู้เย็น ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
กรดฟูซิดิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยากรดฟูซิดิกที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Difusin (ไดฟูซิน) | Zyg Pharma |
| Foban (โฟแบน) | HOE Pharmaceuticals |
| Fobancort (โฟแบนคอท) | HOE Pharmaceuticals |
| Fucicort (ฟูซิคอท) | LEO Pharma |
| Fucidin Cream (ฟูซิดิน ครีม) | LEO Pharma |
| Fucidin H (ฟูซิดิน เฮช) | LEO Pharma |
| Fucidin Ointment (ฟูซิดิน ออยเม้น) | LEO Pharma |
| Fucidin Tablet (ฟูซิดิน แท็ปเบลท) | LEO Pharma |
| Fucithalmic (ฟูซิทาลมิก) | LEO Pharma |
| Fusid (ฟูซิด) | Chew Brothers |
บรรณานุกรม
- http://drug.fda.moph.go.th:81/nlem.in.th/medicine/essential/list/159#item-8922[2017,June10]
- http://en.wikipedia.org/wiki/Fusidic_acid[2017,June10]
- http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Fucidin%20Tablet/?type=brief[2017,June10]
- http://www.mims.com/USA/drug/info/fusidic%20acid/?type=full[2017,June10]
- http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Fucidin%20Tablet/?type=brief[2017,June10]
- http://www.patient.co.uk/medicine/fusidic-acid-eye-drops-fucithalmic[2017,June10]
Updated 2017,June10
