ครีอะตินีน (Creatinine ย่อว่า Cr) เป็นสารปลายทางที่ได้จากการสลายของสาร Creatine phosphate ที่เป็นสารเกี่ยวข้องกับการใช้พลังงานในการทำงานของกล้ามเนื้อ ซึ่งสาร Cr จะถูกกำจัดออกจากร่างกายทางปัสสาวะโดยการทำงานของไต ดังนั้นการทราบค่าสารนี้ในเลือดหรือในบางครั้งในปัสสาวะจึงใช้เป็นตัวบอกประสิทธิภาพในการทำงานของไต

อนึ่ง ในการตรวจประสิทธิภาพการทำงานของไตโดยทั่วไปจะใช้การตรวจดูค่า Cr จากการ ตรวจเลือด ส่วนการตรวจหา Cr ในปัสสาวะที่เป็นการตรวจที่ซับซ้อนยุ่งยาก ต้องตรวจจากการเก็บปัสสาวะทั้งหมดใน 24 ชัวโมง จะเป็นการตรวจเฉพาะกรณีเมื่อแพทย์ต้องการรายละเอียดที่เฉพาะ เจาะจงในการทำงานของไตเช่น การหาค่าการทำงานโดยละเอียดของไตที่เรียกว่า Creatinine clearance หรือ Creatinine clearance test

ค่าปกติของ Cr ในเลือดคือ 0.5 - 1.0 มิลลิกรัม/เดซิลิตร (mg/dL) สำหรับผู้หญิง และ 0.7 - 1.2 มิลลิกรัม/เดซิลิตร สำหรับผู้ชาย ซึ่งในผู้ชายค่า Cr จะสูงกว่าในผู้หญิงเนื่องจากผู้ชายมีมวลกล้ามเนื้อที่เป็นต้นกำเนิดของสาร Creatine phosphate มากกว่า

ค่า Cr ในเลือดที่สูงมากกว่าปกติ อาจเกิดได้จากหลายสาเหตุเช่น

ภาวะขาดน้ำ

โรคไต

โรคกล้ามเนื้อ

โรคระบบทางเดินปัสสาวะ

โรคความดันโลหิตสูง

กรณีค่า Cr ที่ต่ำกว่าปกติ อาจมีสาเหตุจากภาวะทุโภชนาที่ทำให้มวลกล้ามเนื้อลดลง/กล้ามเนื้อฝ่อลีบ หรือจากโรคกล้ามเนื้อ หรือโรคทางระบบประสาทที่มีผลให้มวลกล้ามเนื้อฝ่อลีบลง

ส่วนครีอะตินีนเคลียรานซ์ (Creatinine clearance ย่อว่า CrCl) เป็นค่าเปรียบเทียบสัดส่วน ระหว่างปริมาณ Cr ในปัสสาวะที่เก็บรวบรวมทั้งหมด 24ชั่วโมงกับปริมาณ Cr ในเลือด โดยมีสูตรที่คำนวณเฉพาะและมีหน่วยเป็น มิลลิลิตร/นาที (ml/min) ซึ่งการตรวจ CrCl จะมีเทคนิคการตรวจที่ยุ่งยากและมีค่าใช้จ่ายสูงกว่าการตรวจเลือดดูค่า Cr มาก และจะมีข้อบ่งชี้การตรวจเฉพาะกรณีที่แพทย์ต้องการวินิจฉัยประสิทธิภาพที่แน่ชัดในการทำงานของไตจากการตรวจเลือดแล้วพบมีค่า Cr สูงผิดปกติ

ค่าปกติของ CrCl ในผู้หญิงคือ 88 - 128 ml/min และในผู้ชาย คือ 97 - 137 ml/min

การมีค่า CrCl ต่ำกว่าปกติ จะเป็นตัวบอกว่าไตทำงานได้ต่ำกว่าปกติซึ่งอาจเกิดจากเซลล์ไตเสียหายจากโรคไตเฉียบพลัน โรคไตเรื้อรัง ไตวาย ไตขาดเลือดมาเลี้ยง มีการอุดตันในระบบ ทางเดินปัสสาวะเช่น เช่น นิ่วในไต หรือจากภาวะหัวใจวาย หรือจากภาวะขาดน้ำ

eGFR

การตรวจหาอัตราการกรองของไต หรืออัตราการกรองของเสียของไต (Estimated glomerular filtration rate : eGFR หรือเรียกย่อ ๆ ว่า “GFR”) คือ การตรวจหาค่าอัตราการไหลของเลือดผ่านตัวกรองไตในหนึ่งนาที โดยเป็นค่าที่ได้จากการคำนวณ Creatinine เพศ อายุ และเชื้อชาติของผู้รับการตรวจแต่ละคน (ค่า Creatinine ยิ่งสูง จะยิ่งทำให้ GFR มีค่าต่ำ) ในห้องแล็บที่ยังไม่ทันสมัยจะไม่รายงานผลของค่านี้ ถ้าอยากทราบก็สามารถเอาค่าของ Creatinine ที่ได้ไปค้นหา GFR calculator ตามเว็บไซต์ทั่วไปได้ครับ

ปัจจุบันนี้วงการโรคไตทั่วโรครวมทั้งสมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย ได้เปลี่ยนมาใช้ค่า GFR ในการบอกสถานะของโรคไตแทนค่า Creatinine แล้ว (ในคนปกตินั้นจะมีค่า GFR อยู่ที่ประมาณ 125 มล./นาที แต่ถ้าตรวจพบว่ามีค่าต่ำกว่า 90 ก็ถือว่าไตเริ่มเสื่อมแล้ว) เพราะค่านี้มีประโยชน์อย่างมากในแง่ที่ช่วยแบ่งระดับความรุนแรงของผู้ที่มีระดับ Creatinine ผิดปกติว่ามีความรุนแรงของโรคไตเรื้อรังอยู่ในระยะใด ใน 5 ระยะ กล่าวคือ

ระยะที่ 1 ค่า GFR ≥ 90 มล./นาที (หรือ ml/min/1.73 m2) เป็นระยะที่ตรวจพบพยาธิสภาพที่ไตแล้ว (เช่น มีนิ่ว กรวยไตอักเสบ ไตบวม) แต่ไตยังทำงานปกติ

ระยะที่ 2 ค่า GFR = 60 – 89 มล./นาที เป็นระยะที่ไตเริ่มทำงานผิดปกติเล็กน้อย

ระยะที่ 3 ค่า GFR = 30 – 59 มล./นาที เป็นระยะที่ไตทำงานผิดปกติปานกลาง

ระยะที่ 4 ค่า GFR = 15 – 29 มล./นาที เป็นระยะที่ไตทำงานผิดปกติอย่างมาก

ระยะที่ 5 ค่า GFR < 15 มล./นาที เป็นระยะสุดท้ายที่ถือว่าไตพังไปแล้วเรียบร้อย (ต้องใช้ไตเทียมล้างไตจึงจะมีชีวิตอยู่ได้)

การดูแลตนเองหาก GFR มีค่าต่ำ

ควบคุมโรคที่เป็นสาเหตุทำให้ไตเสื่อมให้ดี โดยเฉพาะโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง

รับประทานอาหารสุขภาพ และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอตามควรแก่สุขภาพ

ใช้ยาอย่างถูกต้อง เหมาะสม และภายใต้คำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกร

ปรึกษาแพทย์และตรวจติดตามค่า GFR เป็นระยะตามที่แพทย์สั่ง