โดยปกติแล้วผู้ที่ขาดเอนไซม์จี 6พีดี (G6PD) ส่วนใหญ่ไม่มีม้ามโต ยกเว้นบางคนซึ่งต้องนับว่าน้อยรายมากๆที่จะมีม้ามโตจากการแตกของเม็ดเลือดแดงเรื้อรัง

คนที่ขาดขาดเอนไซม์ G6PD อาจไม่มีอาการเลยตลอดชีวิต แต่ที่ทราบว่าขาดเอนไซม์นี้ เนื่องจากเมื่อแรกเกิดมีอาการตัวเหลืองแล้วหาสาเหตุจึงพบว่ามีภาวะขาดเอนไซม์ G6PD ทำให้มีการแตกของเม็ดเลือดแดงและมีตาเหลืองตัวเหลืองตามมา หรือคนไข้อาจมีอาการ ซีด ปัสสาวะสีโค้กหลังจากการเจ็บป่วยหรือการกินยาบางอย่างที่ทำให้ร่างกายเกิดภาวะเครียดที่เรียกว่าภาวะเครียดออกซิเดทิฟ (oxidative stress) บางคนอาจมีอาการซีดหลังจากกินถั่วบางชนิด เช่นถั่วปากอ้า เมื่อหายจากภาวะดังกล่าวเม็ดเลือดแดงหยุดแตกก็จะกลับคืนสู่ภาวะปกติ

เอนไซม์ G6PD เป็นเอนไซม์สำคัญที่ทำให้เม็ดเลือดแดงไม่แตกง่ายเมื่อเกิดภาวะเครียดดังกล่าว

การมีม้ามโตมีสาเหตุได้หลายอย่าง อาจเกิดจากการติดเชื้อชนิดใดชนิดหนึ่งทั้งกลุ่มแบคทีเรีย กลุ่มไวรัสและเชื้อโรคกลุ่มอื่น หรือม้ามโตจากโรคเลือดที่พบบ่อยในประเทศไทยคือธาลัสซีเมีย หรือโรคอื่นๆอีกหลายโรค

หมอพบผู้ป่วยที่เป็นโรคธาลัสซีเมียร่วมกับการขาดเอนไซม์ G6PD หลายราย อาการม้ามโตเป็นจากธาลัสซีเมีย ไม่ใช่จากขาดเอนไซม์ G6PD

หมอจึงอยากให้คุณคุยกับคุณหมอที่ดูแลคุณว่าม้ามโตจากสาเหตุใด ถ้าม้ามโตจากการติดเชื้อ หลังจากการติดเชื้อหายแล้ว ม้ามจะยุบลงจนคลำไม่พบ แต่เรายังมีม้ามอยู่ การที่แพทย์คลำม้ามได้ ม้ามจะโตขึ้น สองเท่าถึงสามเท่า ถ้าม้ามไม่โตหมอจะคลำม้ามไม่พบ

ถ้าหากม้ามโตจากโรคธาลัสซีเมียแพทย์อาจให้เลือดบ่อยขึ้นจะช่วยลดขนาดของม้ามได้ ถ้าม้ามไม่ได้โตมากเกินไป

หากเป็นโรคอื่นที่มีม้ามโตเมื่อคุณหมอรักษาโรคแล้ว หากมีการตอบสนองดีม้ามจะยุบลงค่ะ

มีบ่อยครั้งที่คนไข้ไม่กล้าถามคุณหมอว่าตัวเองป่วยเป็นโรคอะไร มีแผนการรักษาอย่างไร ต้องปฏิบัติตัวอย่างไรบ้าง ที่ไม่กล้าถามนี้อาจเกรงใจคุณหมอว่ามีคนไข้รอมาก คุณหมอไม่มีเวลาตอบ ความจริงคุณหมออยากอธิบายเหมือนกันแต่บางครั้งหมอพบผู้ป่วยเรื่องเดิมๆ อาจคิดว่าผู้ป่วยเข้าใจแล้ว และมีบ่อยครั้งที่ผู้ป่วยเองก็ไม่ทราบจะตั้งคำถามอย่างไร หมอแนะนำให้จดใส่กระดาษไว้ว่าจะถามคุณหมอหัวข้อใด เพื่อจะได้ถามตรงประเด็น ได้ใจความ หากเห็นว่าคุณหมอมีคนไข้รอมากก็เลือกหัวข้อที่ข้องใจมากที่สุดถามก่อน เพื่อจะได้เข้าใจดีขึ้นว่าโรคของเราเป็นอย่างไร เพราะหมอเชื่อว่าคุณหมอทุกคนอยากรักษาคนไข้ให้ได้ผลดีที่สุด หวังว่าคุณคงจะหายเครียดลงได้บ้างนะคะ

ศาสตราจารย์แพทย์หญิงอรุณี เจตศรีสุภาพ