เรียน คุณ 97470

ก่อนตอบคำถามของคุณนั้น ขอให้ข้อมูลเกียวกับการใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินว่าในทางการแพทย์นั้นมีใช้เพื่อ

1. ถูกข่มขืน ไม่ต้องการตั้งครรภ์ หรือ

2. เกิดข้อผิดพลาดจากการใช้ถุงยางอนามัย เกิดฉีกขาดหรือรั่วซึม (โดยทั่วไปเป็นไปได้อยากมาก ๆ น้อยกว่า 0.1 เปอร์เซ็นต์ ทั้งนี้หากเก็บรักษาอย่างถูกต้อง ไม่เก็บในที่ร้อนหรือชื้น (ไม่ใช่ในกระเป๋าสตางค์ ในรถ ในห้องน้ำ เป็นต้น) แกะห่ออย่างถูกต้อง ไม่ใช้ของมีคมหรือใช้ฟันกัดซอง สวมใส่อย่างถูกต้อง สวมขณะอวัยวะเพศแข็งตัว บีบตรงกระเปาะช่วงปลายที่เป็นที่เก็บน้ำอสุจินั้น เพื่อไม่ให้มีลมภายใน และสุดท้ายให้ถอดออกก่อนอวัยวะเพศจะอ่อนตัวลง โดยใช้กระดาษทิชชูรวบตรงช่วงโคนอวัยวะเพศ แล้วรูดออก)

ไม่ควรใช้ยานี้แทนยาคุมกำเนิดชนิดปกติ เนื่องจากมีปริมาณฮอร์โมนเพศค่อนข้างสูง (1500 ไมโครกรัม เทียบกับชนิดปกติ 50-75 ไมโครกรัม) และมีอัตราเสี่ยงในการตั้งครรภ์ค่อนข้างสูง (8-15 เปอร์เซ็นต์ เทียบกับชนิดปกติ คือ น้อยกว่า 1 เปอร์เซ็นต์)

การออกฤทธิ์ของยา ผ่านกลไกหลัก ๆ 3 ประการ คือ

1. ทำให้มูกที่ปากมดลูกข้นเหนียว อสุจิจึงผ่านเข้าไปพบกับไข่ได้ยากขึ้น

2. ทำให้ท่อนำไข่บีบตัวน้อยหรือช้าลง ลดโอกาสที่ไข่จะมาพบกับตัวอสุจิ

3. ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกไม่เหมาะสมกับการฝังตัวของตัวอ่อน หากเกิดการผสมของตัวอสุจิกับไข่

วิธีการรับประทานยาที่ถูกต้องอาจปฏิบัติได้ 2 วิธี คือ

- รับประทานยา 1 เม็ดภายใน 72 ชั่วโมงหลังการมีเพศสัมพันธ์ และอีก 1 เม็ดห่างจากเม็ดแรก 12 ชั่วโมง
วิธีนี้มีข้อดี คือระดับยาค่อย ๆสูงขึ้น จึงทำให้อาการคลื่นไส้ อาเจียน เวียนศีรษะน้อยกว่าอีกแบบ และหากมีเพศสัมพันธ์ก่อนซ้ำอีกก่อนรับประทานยาเม็ดที่สอง ก็ไม่ต้องรับประทานยาเพิ่ม แต่ข้อเสียคือมักลืมรับประทานยาเม็ดที่สอง จนเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ได้

- รับประทานยาพร้อมกัน 2 เม็ด ภายใน 72 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรก

วิธีที่ 2 นี้มีข้อดี คือ ไม่ต้องกังวลว่าจะลืมรับประทานยา แต่ข้อเสียคืออาการไม่พึงประสงค์มากกว่า เช่น เวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด เป็นต้น

ข้อจำกัด คือ ไม่ควรใช้ยานี้เกิน 2 กล่อง (4 เม็ด) ต่อเดือน เนื่องจากเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากการตกเลือดในช่องท้อง เหตุจากการตั้งครรภ์นอกมดลูก แต่จากข้อมูลการศึกษาวิจัย พบว่าสตรีที่ได้รับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน "มากเกินกว่า 2 กล่องตลอดชีวิต" จะมีอัตราเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งต่ออวัยวะมากกว่าสตรีที่ได้รับประทานยาคุมกำเนิดปกติหลายเท่า เช่น มะเร็งสมอง มะเร็งเต้านม มะเร็งมดลูก/รังไข่ หรือมะเร็งตับ เป็นต้น

กลับมาที่คำถามของคุณ การรับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉินเร็วกว่าตามที่แนะนำก็อาจทำให้อัตราการป้องกันลดลง แต่น่าจะยังได้ผลในการคุมกำเนิดอยู่ ทั้งนี้หลังจากการรับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉินประมาณ 5-7 วัน จะมีเลือดออกจากมดลูก ซึ่งไม่ใช่เลือดประจำเดือนตามปกติ เป็นเพียงแต่เยื่อบุโพรงมดลูกฉีกขาดเท่านั้น ส่วนหลังจากนั้นประมาณ 2 สัปดาห์ จึงจะมีประจำเดือนมาตามปกติ แต่หากเลยกำหนดที่ประจำเดือนจะมาเกิน 2 สัปดาห์ แนะนำให้ใช้อุปกรณ์ตรวจการตั้งครรภ์เบื้องต้นก่อนไปพบแพทย์ เพื่อทำการเจาะเลือดตรวจดูฮอร์โมนว่ามีการตั้งครรภ์หรือไม่

คำถามที่สอง ไม่แน่ใจว่าคุณจะหมายถึง 1 วัน หรือ 1 สัปดาห์ ขอเดาว่าเป็น 1 วันนะครับ ทั้งนี้ืต้องขึ้นกับว่าประจำเดือนคุณมากี่วัน โดยทั่วไปหลังมีประจำเดือนได้ 5 วัน ก็จะมีโอกาสเสี่ยงที่จะมีไข่ตกได้ครับ หากมีประจำเดือนมาแล้ว 5 วัน +1 วันที่เกินมา โอกาสเสี่ยงก็จะเพิ่มขึ้นครับ แต่หากเกินเป็น 1 สัปดาห์ อัตราเสี่ยงในการตั้งครรภ์ก็จะยิ่งเพิ่มขึ้นเท่ากับสตรีทั่วไปครับ

ขอแนะนำเพิ่มเติมนะครับ หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการใช้ยาเร่งด่วน สามารถสอบถามได้จากเภสัชกรประจำร้านยาทันที ไม่ควรอคำตอบจากทางหน้าเว็บ เนื่องจากอาจช้าไม่ทันการ เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยา "ยาตีกัน" หรือตอบไม่ตรงกับคำถามที่คุณคิดจะสอบถามได้ จนเกิดอันตรายต่อชีวิตได้

เภสัชกรประดิษฐ์ งามศิริผล

แนะนำบทความดี ๆจากกองบรรณาธิการของเราที่

ยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill) แพทย์หญิง กีรติ ลีละพงศ์วัฒนา สูตินรีแพทย์

ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน (Emergency contraceptive pill) รศ.ดร.นพ.บัณฑิต ชุมวรฐายี ภาควิชาสูติศาสตร์และนรีเวชวิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

ยาคุมฉุกเฉิน หลังเพลิดเพลินจนลืมตัว โดย ดร.วิทยา มานะวาณิชเจริญ