น้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลัง (Cerebrospinal fluid: CSF/ซีเอสเอฟ) มีหน้าที่พยุงเนื้อสมอง/สมอง และลดแรงสะเทือนต่อสมอง ให้อยู่ในกะโหลกศีรษะอย่างปลอดภัย มิฉะนั้นสมองจะได้รับอันตรายจากแรงกระแทกและการเคลื่อนไหวได้ง่าย จากที่สมองอยู่ภายในกะ โหลกศีรษะที่แข็ง

ปกติแล้ว CSF จะไหลหมุนเวียนอยู่ในโพรงสมอง, รอบๆสมอง, และรอบๆไขสันหลัง แต่ในบางกรณีก็มีเหตุให้ CSF มีการรั่วออกมานอกระบบการไหลเวียนดังกล่าว ที่เรียกว่า “ภาวะน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลังรั่ว (Cerebrospinal fluid leak หรือ CSF leak)”

ภาวะน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลังรั่ว คือภาวะที่กระดูกของกะโหลกศีรษะมีรูรั่วเกิด ขึ้น ทำให้ CSF รั่วไหลออกมาบริเวณรูหูและรูจมูก ทั้งนี้ขึ้นกับตำแหน่งที่มีรูรั่วของกะโหลกศีรษะ

สาเหตุของภาวะน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลังรั่วแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มหลัก คือ 1. จากอุบัติเหตุ (Traumatic) และ 2. จากสาเหตุที่ไม่ใช่อุบัติเหตุ (Non-traumatic) ที่บางครั้งเกิด ขึ้นเองโดยไม่ทราบสาเหตุ (Spontaneous)

กลุ่มสาเหตุจากอุบัติเหตุพบได้ 80-90% ของภาวะรั่วของ CSF

สาเหตุหลักจากการเกิดอุบัติเหตุที่ศีรษะ แล้วทำให้มีกระดูกกะโหลกศีรษะแตกหักจนเกิดรอยรั่วขึ้น หรืออีกสา เหตุหนึ่ง คือ การผ่าตัดรักษาโรคต่างๆของแพทย์ในบริเวณโพรงไซนัส, ฐานกะโหลกศีรษะ, และ/หรือกระดูกบริเวณใบหน้าเช่น จากโรคมะเร็งที่เกิดในตำแหน่งเหล่านั้น

กลุ่มไม่ใช่อุบัติเหตุ เช่น จากมะเร็งสมอง, มะเร็งบริเวณฐานสมอง, หูน้ำหนวกเรื้อ รัง, วัณโรคของเนื้อเยื่อรอบๆสมอง, ซึ่งโรคต่างๆเหล่านั้นจะค่อยๆกัดกร่อนกระดูกที่ฐานกะ โหลก ทำให้กระดูกกะโหลกศีรษะแตกทะลุมีรูรั่วเกิดขึ้น

ทั้งนี้ ตำแหน่งที่พบบ่อยที่กะโหลกมีรูทะลุ คือ บริเวณฐานกะโหลกศีรษะส่วนหน้า (Anterior cranial fossa floor) โดยมีการทะลุ เกิดการรั่วของ CSF ออกมาทางรูจมูกผ่านบริเวณที่เรียกว่า คริบริฟอร์มเพลต (Cribriform plate) หรือบริเวณโพรงไซนัสข้างๆจมูกที่เรียกว่าเอ็ตมอยด์ (Ethmoid sinus)

การรักษาภาวะน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลังรั่วประกอบด้วย

1.การรักษาประคับประคองตามอาการ

2.การผ่าตัดแก้ไข

โดยส่วนใหญ่แล้วถ้าไม่มีภาวะแทรกซ้อนเกิดขึ้น การรักษาประคับประคองตามอาการ คือ การนอนพักประมาณ 1-2 สัปดาห์ ไม่ให้ออกแรงเบ่ง ไอ จาม หรือยกของหนัก ไม่ให้ท้องผูก ใช้ยาระบายอ่อนๆ อาการก็จะค่อยๆดีขึ้น แต่ถ้ารักษาแล้วไม่ดีขึ้น หรือเกิดจากรูรั่วใหญ่ที่กะ โหลกศีรษะแตกชัดเจน หรือเกิดจากการผ่าตัดมีรูรั่วขนาดใหญ่ ก็จะต้องมีการผ่าตัดเพื่อปิดรูรั่วนั้นๆ