เรียน คุณ Shshs

ก่อนตอบคำถามของคุณ ขอให้ข้อมูลเกี่ยวกับการใช้ยาคุมกำเนิดชนิดฉุกเฉิน ในทางการแพทย์ใช้ก็ต่อเมื่อไม่สามารถวางแผนการใช้การคุมกำเนิดตามปกติได้ เช่น เมื่อถูกข่มขืน หรือ ถุงยางอนามัยฉีกขาด รั่วซึม* ไม่แนะนำให้ใช้แทนการคุมกำเนิดปกติ เนื่องจากมีอัตราเสี่ยงในการตั้งครรภ์ค่อนข้างสูง (คือ 8-15% เทียบกับชนิดปกติ ที่เพียงน้อยกว่า 1 เปอร์เซ็นต์) และ มีปริมาณฮอร์โมนเพศค่อนข้างสูง คือ 1500 ไมโครกรัม เทียบกับชนิดปกติ คือ 50-75 ไมโครกรัม

*การใช้ถุงยางอนามัยที่ไม่ถูกต้อง เช่น

• - การเลือกขนาดที่ไม่ถูกต้อง เล็กหรือใหญ่เกินไป เมื่อคับก็จะฉีกขาด หลวมก็อาจหลุดได้ง่าย
• - การเก็บรักษา ไม่ควรเก็บในที่ร้อน ชื้นหรือมีน้ำหนักกดทับตลอดเวลา เช่นกระเป๋าสตางค์ หากจะเก็บก็ควรเปลี่ยนอันใหม่บ่อย ๆ ไม่ควรรอจนถึงวันหมดอายุ
• - การสวมใส่ต้องสวมขณะอวัยวะเพศแข็งตัวเต็มที่ และบีบไล่อากาศจากกระเปาะเก็บอสุจิ
• - การเลือกสารหล่อลื่น ต้องใช้เป็นสูตรน้ำ ไม่ควรใช้ครีม โลชั่น เนื่องจากจะทำให้ถุงยางอนามัยละลายได้
• - การถอดถุงยางอนามัยเมื่อเสร็จกิจ ควรถอดออกก่อนที่อวัยวะเพศจะอ่อนตัวลงมาก จนอาจหลุดเข้าในช่องคลอดได้ ควรใช้กระดาษชำระพันรอบโคนถุงยางอนามัย และค่อย ๆรูดถอดออก

กลไกการออกฤทธิ์ หลัก ๆ มี 3 ประการ คือ

• 1. ทำให้มูกที่ปากมดลูกมีความข้นเหนียว เพื่อลดโอกาสที่ตัวอสุจิจะผ่านเข้าไปพบกับไข่
• 2. ทำให้ท่อนำไข่มีการบีบตัวลดลงหรือช้าลง เพื่อลดโอกาสที่ไข่จะมาพบกับตัวอสุจิ
• 3. ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกมีความหนาตัวลดลง เพื่อลดโอกาสที่ตัวอ่อนจะมาฝังตัวและเจริญต่อไปเป็นทารกได้ (หากมีการผสมของไข่กับตัวอสุจิ)

การรับประทานยาที่ถูกต้อง มีได้ 2 แบบ แต่ทั้ง 2 แบบ ต้องรับประทานยาภายใน 48 ชั่วโมงหลังจากมีเพศสัมพันธ์

• 1. รับประทานยา 1 เม็ดทันที จากนั้นรับประทานยาเม็ดที่สองหลังจากรับประทานยาเม็ดแรกครบ 12 ชั่วโมง
• ข้อดี คือ อาการไม่พึงประสงค์ด้านเวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน แน่นท้อง ท้องอืด น้อยกว่าวิธีที่สอง
• และหากมีเพศสัมพันธ์ซ้ำอีกก่อนถึงเวลารับประทานยาเม็ดที่สอง ก็ไม่จำเป็นต้องรับประทานยาเพิ่มอีก
• ข้อเสีย คือ มักลืมรับประทานยาเม็ดที่สอง หรือรับประทานยาล่าช้ากว่าที่กำหนด ทำให้เพิ่มความเสี่ยงในการตั้งครรภ์
• 2. รับประทานยาพร้อมกัน 2 เม็ดทันที หลังจากมีเพศสัมพันธ์
• ข้อดี คือ ไม่ต้องกังวลเรื่องการลืมรับประทานยา หรือรับประทานยาล่าช้ากว่ากำหนด และระดับยาในเลือดสูงขึ้นทันที
• ข้อเสีย เนื่องจากระดับยาในเลือดสูงขึันทันที อาจทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียนมากกว่าวิธีแรก และหากจะมีเพศสัมพันธ์อีกหลังจากรับประทานยาครบแล้ว ต้องใช้วิธีการสวมถุงยางอนามัยแทน ไม่แนะนำให้ใช้การรับประทานยา เนื่องจากจะทำให้เกิดประจำเดือนผิดปกติ ล่าช้า เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์

อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา

• - เวียนศีรษะ มึนงง
• - คัดตึงเต้านม
• - คลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด แน่นท้อง
• - ประจำเดือนผิดปกติ (มาล่าช้า หรือไม่มาตามปกติ) เลือดออกกะปริบกะปรอย

ข้อควรระวัง : ไม่ควรรับประทานยาเกินกว่า 2 กล่องต่อเดือน เนื่องจากเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากการตกเลือดภายในช่องท้อง เหตุจากการตั้งครรภ์นอกมดลูก

กลับมาที่คำถามของคุณ หากรับประทานยาคุมกำเนิดฉุกเฉินครบแล้ว การมีเพศสัมพันธ์ซ้ำอีกภายหลัง แม้จะนำอวัยวะเพศออกมาหลั่งภายนอก แต่ในน้ำหล่อลื่น ก็อาจมีตัวอสุจิปนออกมาได้

ย่อมทำให้เกิดความเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์เพิ่มขึ้นได้ แต่ทั้งนี้ขึ้นกับหลายปัจจัย เช่น เป็นช่วงที่มีการตกไข่พอดี หรือตัวอสุจิที่ผ่านเข้าไปอ่อนแอ ไม่สามาถผสมกับไข่ได้ หรือเยื่อบุผนังมดลูกมีความผิดปกติ ตัวอ่อนไม่สามารถมาฝังตัวและเจริญต่อไปเป็นทารกได้

หากผ่านไป 3 สัปดาห์หลังจากกำหนดมีประจำเดือนแล้ว ประจำเดือนยังคงไม่มาตามปกติ แนะนำให้ตรวจเบื้องต้นด้วยชุดตรวจการตั้งครรภ์ หรือพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุที่แท้จริงต่อไป

ขอแนะนำเพิ่มเติม หากมีข้อสงสัยเร่งด่วนเกี่ยวกับการใช้ยา สามารถสอบถามได้จากแพทย์หรือเภสัชกรร้านยาใกล้บ้าน ไม่ควรรอคำตอบจากทางหน้าเว็บ เนื่องจากอาจช้าไม่ทันการ เสี่ยงต่อการตั้งครรภ์หรือเกิดอันตรายถึงชีวิตได้

เภสัชกรประดิษฐ์ งามศิริผล

แนะนำบทความดี ๆจากกองบรรณาธิการ

ยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill)

แพทย์หญิง กีรติ ลีละพงศ์วัฒนา
สูตินรีแพทย์

การคุมกำเนิด (Contraception)

แพทย์หญิง กีรติ ลีละพงศ์วัฒนา
สูตินรีแพทย์