article detail

ไทอะไซด์ (Thiazide)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 3 สิงหาคม 2564
• Tweet

• บทนำ : คือยาอะไร?
• ยาไทอะไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• ยาไทอะไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาไทอะไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาไทอะไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยาไทอะไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาไทอะไซด์อย่างไร?
• ยาไทอะไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาไทอะไซด์อย่างไร?
• ยาไทอะไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ยาขับปัสสาวะ (Diuretics Drugs)
• เบาจืด (Diabetes insipidus)
• นิ่วในไต (Kidney stone)
• ความดันโลหิตสูง (Hypertension)
• ภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะหัวใจวาย (Heart failure)

บทนำ : คือยาอะไร?

ยาไทอะไซด์ (Thiazide) คือ กลุ่มยาขับปัสสาวะที่นำมาช่วยรักษาโรคความดันโลหิตสูง, อาการบวมอันมีสาเหตุมาจาก โรคหัวใจ โรคตับ และโรคไต, ยากลุ่มนี้ช่วยลดความเสี่ยงของการเสียชีวิตเนื่องจากหัวใจขาดเลือด (โรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย) อันมีสาเหตุมาจากความดันโลหิตสูง

วงการแพทย์จัดให้ยากลุ่มไทอะไซด์เป็นยาลดความดัน ที่มีราคาถูกที่สุด ยากลุ่มไทอะไซด์ยังแบ่งออกเป็นหลายรายการโดยมีสาร Benzothiazide เป็นสารตั้งต้น (Parent of the class) และสามารถแบ่งเป็นอนุพันธุ์ย่อยได้อีก เช่น Bendroflumethiazide, Chlorothiazide, Cyclothiazide, Hydrochlorothiazide, และ Diazoxide

ซึ่งในกลุ่มยาไทอะไซด์นี้ ยาHydrochlorothiazide ได้ถูกคัดเลือกให้บรรจุลงในบัญชียาหลักแห่งชาติของไทย โดยจัดอยู่ในกลุ่มยาอันตราย เพื่อความปลอดภัยของตัวผู้ป่วย การใช้ยากลุ่มไทอะไซด์จึงต้องอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น ห้ามมิให้ผู้ป่วยหยุดหรือปรับเปลี่ยนขนาดรับประทานด้วยตนเอง

ยาไทอะไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาไทอะไซด์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• เป็นยาขับปัสสาวะ
• ใช้รักษาและบรรเทาโรคความดันโลหิตสูง
• ลดความเสี่ยงของภาวะหัวใจล้มเหลว
• ลดอาการบวมของร่างกาย
• รักษาโรคเบาจืด
• ป้องกันการเกิดนิ่วในไต

ยาไทอะไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธ์ของยากลุ่มไทอะไซด์คือ ตัวยาจะทำให้ไตดูดแคลเซียมในปัสสาวะกลับเข้ากระแสเลือดมากขึ้น อีกทั้งทำให้ปริมาณโซเดียมในเซลล์ลดต่ำลง รวมไปถึงเพิ่มกระบวนการแลกเปลี่ยนและเคลื่อนย้ายระหว่างเกลือโซเดียมและแคลเซียมของระดับเซลล์ในร่างกาย จากกลไกเหล่านี้ทำให้ยากลุ่มไทอะไซด์สามารถ ขับปัสสาวะ ลดความดันโลหิต และมีฤทธิ์ของการรักษาได้ตามสรรพคุณ

ยาไทอะไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไทอะไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

• ในรูปแบบชนิดยาเม็ด ขนาดความแรง 25, 50, และ 100 มิลลิกรัม/เม็ด

ยาไทอะไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยากลุ่มไทอะไซด์ แบ่งขนาดรับประทานตามกลุ่มของไทอะไซด์ดังนี้ เช่น

ก. ยา Bendroflumethiazide: เช่น

• รักษาภาวะบวมน้ำของร่างกาย: เช่น
  • ผู้ใหญ่และเด็ก(นิยามคำว่าเด็ก) อายุ 12 ปีขึ้นไป เริ่มต้นรับประทาน 5 - 10 มิลลิกรัม วันละครั้งหรือวันเว้นวัน และลดขนาดลงมาเป็น 2.5 - 10 มิลลิกรัม 2 - 3 ครั้ง/สัปดาห์
• รักษาความดันโลหิตสูง: เช่น
  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 2.5 - 5 มิลลิกรัม/วัน ซึ่งถ้ามีการใช้ยาเป็นเวลานานๆ แพทย์อาจปรับลดขนาดรับประทานลงมา เพื่อหลีกเลี่ยงภาวะความดันโลหิตต่ำ
  • เด็กอายุต่ำกว่า 12 ปีลงมา: ขนาดรับประทานเริ่มต้น 400 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน และปรับขนาดรับประทานลดลงเป็น 50 - 100 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน

ข. ยา Chlorothiazide: เช่น

• รักษาภาวะบวมน้ำของร่างกาย: เช่น
  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 500 - 1,000 มิลลิกรัม วันละ 1 - 2 ครั้ง
• รักษาความดันโลหิตสูง: เช่น
  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 500 - 1,000 มิลลิกรัม วันละ 1 - 2 ครั้ง
  • ขนาดรับประทานในเด็ก: ขึ้นกับ อายุ น้ำหนักตัวเด็ก และดุลพินิจของแพทย์

ค. ยา Hydrochlorothiazide: เช่น

• รักษาความดันโลหิตสูง: เช่น
  • ผู้ใหญ่: รับประทานเริ่มต้นที่ 12.5 มิลลิกรัม วันละครั้งหลังอาหาร เช้า แล้วเพิ่มการรับประทาน 25 - 100 มิลลิกรัมต่อวัน โดยแบ่งรับประทาน
• ลดอาการบวมของร่างกายในภาวะมีภาวะหัวใจล้มเหลวร่วมด้วย: เช่น
  • ผู้ใหญ่: รับประทาน25 - 100 มิลลิกรัมต่อวันหลังอาหารเช้า หากอาการดีขึ้น อาจจะลดลงเป็น 25 - 50 มิลลิกรัมต่อวัน ในกรณีที่มีอาการรุนแรงอาจปรับขนาดในช่วงแรกๆได้สูงสุดถึง 200 มิลลิกรัมต่อวัน
• รักษาโรคเบาจืดที่มีภาวะโรคไตร่วมด้วย: เช่น
  • ผู้ใหญ่: ขนาดรับประทานเริ่มต้นได้สูงถึง 100 มิลลิกรัมต่อวัน
  • เด็ก: ขนาดรับประทานเริ่มต้น 1 - 2 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมต่อวันโดยแบ่งรับประทาน
  • และเด็กที่มีอายุน้อยกว่า 6 เดือน: ขนาดรับประทานได้ถึง 3 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมต่อวัน

ง. ยา Diazoxide: เช่น

• รักษาความดันโลหิตสูง (Hypertensive emergency): เช่น
  • ผู้ใหญ่: ใช้เป็นยาฉีด 1 - 3 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม สามารถเพิ่มขนาดได้สูงสุดเป็น 150 มิลลิกรัมทุกๆ 5 - 15 นาที แล้วเปลี่ยนเป็นทุกๆ 4 - 24 ชั่วโมง การฉีดยาเข้าทางหลอดเลือดไม่ควรใช้เวลาเกิน 30 วินาที
  • เด็ก: ขนาดยาในเด็กขึ้นกับ อายุ น้ำหนักตัวเด็ก และดุลพินิจของแพทย์

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาไทอะไซด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคไต โรคตับ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไทอะไซด์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไทอะไซด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับ การรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาไทอะไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มไทอะไซด์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• เวียนศีรษะ
• ตาพร่า
• เบื่ออาหาร
• มีผื่นคัน
• รู้สึกไม่สบายในช่องท้อง
• ปวดหัว
• อ่อนเพลีย
• อาจพบอาการผื่นแพ้แสงแดดในผู้ป่วยบางราย
• อาจพบภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (อาการ เช่น กล้ามเนื้ออ่อนแรง ท้องผูก หัวใจเต้นผิดปกติ ความดันโลหิตต่ำ)
• มีแมกนีเซียมขับออกมากับปัสสาวะ (อาการ เช่น อ่อนเพลีย เป็นตะคริว หัวใจเต้นผิดปกติ) เป็นต้น

มีข้อควรระวังการใช้ยาไทอะไซด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไทอะไซด์ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยความดันโลหิตต่ำ
• ห้ามใช้ยานี้ในกับผู้ป่วยที่แพ้กลุ่มยาซึ่งมีกำมะถันเป็นองค์ประกอบ
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วย โรคเกาต์ โรคไตวาย
• ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับผู้ที่ใช้ยาลิเทียม (Lithium: ยาทางจิตเวช) บำบัดรักษาอยู่ก่อนแล้
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ
• ยากลุ่มไทอะไซด์อาจทำให้ผู้ป่วยที่มีอาการของโรคเบาหวานแย่ลง
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาในหญิงตั้งครรภ์ ยานี้ผ่านออกทางน้ำนมน้อยมาก ดังนั้นการใช้ยานี้ในหญิงให้นมบุตรจึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่กำลังควบคุมเกลือแร่ของร่างกายและผู้สูงอายุ
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มไทอะไซด์ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาไทอะไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไทอะไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยากลุ่มไทอะไซด์ร่วมกับยาโรคหัวใจ เช่นยา Digoxin อาจก่อให้เกิดภาวะโพแทสเซียมและแมกนีเซียมในเลือดต่ำลง จนส่งผลให้หัวใจเต้นผิดจังหวะ แพทย์จะเป็นผู้ปรับแนวการรักษาของคนไข้เป็นกรณีๆไป
• การใช้ยากลุ่มไทอะไซด์ร่วมกับยาจิตเวช เช่นยา Lithium อาจทำให้ร่างกายได้รับผลข้างเคียงหรือพิษของยา Lithium ได้มากยิ่งขึ้น จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกันโดยไม่จำเป็น
• การใช้ยากลุ่มไทอะไซด์ร่วม กับยาเบาหวาน เช่น ยาอินซูลิน (Insulin) สามารถทำให้ระดับอินซูลินในกระแสเลือดมีปริมาณลดลง ส่งผลให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูงตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดของยารักษาเบาหวานให้เหมาะสมต่อคนไข้เป็นกรณีๆไป

ควรเก็บรักษายาไทอะไซด์อย่างไร?

สามารถเก็บยาไทอะไซด์ เช่น

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง
• บรรจุยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด เก็บในที่ที่พ้นแสง/แสงแดด หลีกเลี่ยงความร้อนและความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาไทอะไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไทอะไซด์ มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Thiazide [2021,July31]
2. https://www.mims.com/thailand/drug/info/hctz-hydrochlorothiazide%20t-o- [2021,July31]
3. https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/23849/SPC/Bendroflumethiazide+Tablets+BP+2.5mg/ [2021,July31]
4. https://www.drugs.com/dosage/chlorothiazide.html#Usual_Adult_Dose_for_Edema [2021,July31]
5. https://www.drugs.com/dosage/diazoxide.html [2021,July31]
6. https://www.medicinenet.com/thiazide_diuretics-oral/article.htm [2021,July31]