โซลลิงเจอร์เอลลิสัน (Zollinger Ellison syndrome)
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
- 26 ธันวาคม 2562
- Tweet
- กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันคือโรคอะไร?
- กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีอาการอย่างไร?
- แพทย์วินิจฉัยกลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันได้อย่างไร?
- กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีผลข้างเคียงอย่างไร?
- รักษากลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันอย่างไร?
- กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?
- บรรณานุกรม
- โรคระบบทางเดินอาหาร (Gastrointestinal tract disease)
- เนื้องอก (Tumor)
- มะเร็ง (Cancer)
- โปรตอนปั๊มอินฮิบิเตอร์ (Proton pump inhibitors)
- H2 receptor antagonist
- ยาลดกรด (Antacids)
- ยากดการสร้างกรดของกระเพาะอาหาร (Gastric acid suppression medications)
- เลือดออกในทางเดินอาหาร (Gastrointestinal bleeding or GI bleeding)
- แผลเปบติค (Peptic ulcer) / แผลในกระเพาะอาหาร (Gastric ulcer)
- ตับอ่อน (Pancreas)
กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันคือโรคอะไร?
โซลลิงเจอร์เอลลิสัน หรือ โรค/กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสัน (Zollinger Ellison syndrome ย่อว่า ซีอีเอส/ZES หรือ ZE syndrome) คือ กลุ่มอาการ หรือ โรคที่ประกอบด้วย 3 องค์ประกอบคือ
- กระเพาะอาหารสร้างกรดมากเกินปกติ
- จนส่งผลให้เกิดแผลเปบติค (แผลในกระเพาะอาหาร และ/หรือ แผลในลำไส้เล็กส่วนต้น) ที่รุนแรง เรื้อรัง
- โดย สาเหตุกระเพาะอาหารสร้างกรดมากผิดปกตินี้ เกิดจากมีเนื้องอกของตับอ่อน และ/หรือของลำไส้เล็กส่วนต้นที่เรียกว่า ‘เนื้องอก Gastrinoma’ ซึ่งเนื้องอกชนิดนี้ สร้าง ‘ฮอร์โมนชื่อ Gastrin’ ซึ่งเป็นฮอร์โมนกระตุ้นให้เซลล์กระเพาะอาหารหลั่งกรดเพิ่มสูงกว่าภาวะปกติมาก
โรคZES เป็นโรคพบน้อยมาก พบในแต่ละปีประมาณ 1-3รายต่อประชากร 1ล้านคน มักพบในช่วงอายุ 30-50 ปี (แต่พบได้ทุกอายุ) ผู้ชายพบบ่อยกว่าผู้หญิงเล็กน้อย
อนึ่ง โรคนี้ตั้งชื่อตาม 2 ศัลยแพทย์ชาวสหรัฐอเมริกา ที่รายงานโรค/กลุ่มอาการนี้เป็นครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ. 1955 คือ นพ. R. M. Zollinger และ นพ. E. H. Ellison
เนื้องอก Gastrinoma, ประมาณ 70-75% เกิดตามธรรมชาติของคนๆนั้น/แพทย์ไม่ทราบสาเหตุ แต่ 25-30%เป็นเนื้องอกที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมของโรคที่เรียกว่า Multiple Endocrine Neoplasia I ย่อว่า MEN1 ซึ่งคือโรคที่มีพันธุกรรมชนิดทำให้คนมีพันธุกรรมผิดปกตินี้ เกิดเนื้องอกของอวัยวะระบบต่อมไร้ท่อได้หลายอวัยวะพร้อมๆกัน เช่น ตับอ่อน ลำไส้เล็ก ต่อมใต้สมอง รังไข่ แต่ก็พบเกิดในอวัยวะอื่นที่ไม่ใช่ระบบต่อมไร้ท่อได้ เช่น ต่อมน้ำเหลืองในช่องท้อง ตับ ไต ถุงน้ำดี หัวใจ
อนึ่ง เนื้องอก Gatrinoma เป็นเนื้องอกทั่วไปที่ไม่ใช่มะเร็ง แต่ส่วนน้อยพบเป็นมะเร็ง/ลุกลาม แพร่กระจายได้ โดยเป็นเนื้องอกที่อาจพบเพียงตำแหน่งเดียว หรือเกิดได้หลายอวัยวะพร้อมๆกัน
กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีอาการอย่างไร?
อาการของโรค ZES คือ อาการของแผลในกระเพาะอาหาร/ แผลเปบติค ซึ่งที่พบบ่อย คือ
- ปวดท้องเรื้อรัง
- มักร่วมกับท้องเสียเรื้อรัง
- และรวมถึงอาการของโรคกรดไหลย้อน
- อาการอื่นๆที่อาจพบได้เป็นอาการเรื้อรังต่างๆ เช่น
- ท้องอืด ท้องเฟ้อ
- คลื่นไส้ อาเจียน อาจร่วมกับอาเจียนเป็นเลือดจากแผลเปบติค
- เบื่ออาหาร
- ผอมลงโดยไม่ทราบสาเหตุ
แพทย์วินิจฉัยกลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันได้อย่างไร?
แพทย์วินิจฉัยโรค ZESได้จาก
- การซักถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วย ที่สำคัญ เช่น อาการต่างๆ การเป็นโรคต่างๆของคนในครอบครัว
- การตรวจร่างกาย
- การตรวจเพื่อการ สืบค้นเพิ่มเติม ตามอาการผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์ เช่น
- การส่องกล้องตรวจกระเพาะอาหารและลำไส้เล็ก โดยร่วมกับการตัดชิ้นเนื้อจากรอยโรคเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยา
- การดูดน้ำย่อยอาหารเพื่อการตรวจทางห้องปฏิบัติการ
- การตรวจภาพช่องท้องด้วย อัตราซาวด์ และ/หรือเอกซเรย์คอมพิวเตอร์/ ซีทีสแกน และ/หรือ เอมอาร์ไอ
- ตรวจเลือดดูค่าฮอร์โมน Gastrin
กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีผลข้างเคียงอย่างไร?
ผลข้างเคียงจากโรคZES ได้แก่
- เลือดออกจากแผลเปบติค/ เลือดออกในทางเดินอาหาร
- กระเพาะอาหาร/ลำไส้อุดตัน จากพังผืดที่เกิดจากแผลเปบติค
- ลำไส้ทะลุจากแผลเปบติค
รักษากลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันอย่างไร?
แนวทางการรักษาโรคZES ได้แก่
- การให้ยากดการสร้างกรดของกระเพาะอาหาร /ยาลดกรด เช่นยาในกลุ่ม Proton pump inhibitor , กลุ่ม H2 receptor antagonist
- การผ่าตัดเอาเนื้องอก Gastrinoma ออก
- การผ่าตัดกระเพาะอาหาร/ลำไส้/แผลเปบติค กรณีแผลรุนแรงที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาทางยา
- อาจรักษาผลข้างเคียงด้วยการผ่าตัด เช่น กรณี
- แผลเปบติคแย่ลง และไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา
- เลือดออกจากแผลในกระเพาะอาหาร/ลำไส้มาก
- กระเพาะอาหาร/ลำไส้ทะลุจากแผลเปบติค
- การรักษาด้วยการผ่าตัดร่วมกับยาเคมีบำบัดกรณีเนื้องอกGatrinoma เป็นเนื้องอกมะเร็ง หรือมีขนาดใหญ่มากจนผ่าตัดไม่ได้
- การรักษาประคับประคองตามอาการ เช่น
- ยาแก้ปวดท้อง
- ยาแก้คลื่นไส้
- ยาแก้ท้องเสีย
- การให้เลือดกรณีมีเลือดออกในทางเดินอาหารมากจนส่งผลให้เกิดภาวะซีด
กลุ่มอาการโซลลิงเจอร์เอลลิสันมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?
ทั่วไป กรณีส่วนใหญ่ที่เนื้องอกGastrinoma เป็นเนื้องอกที่ไม่ใช่มะเร็ง โรคมักมี การพยากรณ์โรคที่ดี แพทย์มักรักษาให้หาย หรือควบคุมโรคได้ แต่ถ้าเป็นเนื้องอกมะเร็ง การพยากรณ์โรคไม่ดี
บรรณานุกรม
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
วว.รังสีรักษา และเวชศาสตร์นิวเคลียร์