article detail

แมคโครไลด์ (Macrolide)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 25 ตุลาคม 2563
• Tweet

• บทนำ
• แมคโครไลด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• แมคโครไลด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• แมคโครไลด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• แมคโครไลด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• แมคโครไลด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้แมคโครไลด์อย่างไร?
• แมคโครไลด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาแมคโครไลด์อย่างไร?
• แมคโครไลด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคติดเชื้อเอชไพโลไร (H.pylori infection)
• โรคติดเชื้อ ภาวะติดเชื้อ (Infectious disease)
• แบคทีเรีย: โรคจากแบคทีเรีย (Bacterial infection)
• เชื้อรา โรคเชื้อรา (Fungal infection)
• ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics)
• โรคติดเชื้อทางเดินหายใจ โรคติดเชื้อระบบหายใจ (Respiratory tract infection)
• ตับอักเสบ โรคพิษต่อตับ (Toxic hepatitis หรือ Hepatotoxicity)

บทนำ

ยากลุ่มแมคโครไลด์ (Macrolide) เป็นสารที่มีโครงสร้างเคมีของ Macrolide ring ที่เป็นสาร ในยาปฏิชีวนะหลายชนิดเป็นองค์ประกอบหลัก ในธรรมชาติจะพบเห็นสารประเภทแมคโครไลด์ที่อยู่ในหมวดยาปฏิชีวนะที่ได้จากแบคทีเรียที่อาศัยในดินกลุ่มสเตรปโตมัยซีส (Streptomycetes) นอก จากนี้ยังมีกลุ่มยาที่มีโครงสร้างทางเคมีเป็น Macrolide ring แต่มีประโยชน์ทางการแพทย์ที่แตกต่างกันออกไปอีก เช่น ใช้เป็นยาต้านเชื้อรา, ใช้เป็นยากดภูมิคุ้มกันในผู้ป่วยที่ต้องเปลี่ยนถ่ายอวัยวะ เป็นต้น

อาจจำแนกแมคโครไลด์เป็นหมวดหมู่ได้ดังนี้

ก. กลุ่มที่เป็นยาปฏิชีวนะและถือเป็นกลุ่มที่มีตัวยามากที่สุด เช่นยา Azithromycin, Clarithromycin, Erythromycin, Telithromycin, Carbomycin A, Josamycin, Kitasamycin, Midecamycin, Midecamycin acetate, Oleandomycin, Solithromycin, Spiramycin, Troleandomycin, Tylosin /tylocine, Roxithromycin

ข. กลุ่มที่ใช้เป็นยาต้านเชื้อรา เช่นยา Amphoteracin B, Nystatin

ค. กลุ่มที่ใช้เป็นยากดภูมิคุ้มกันของร่างกาย เช่นยา Cyclosporin

*ทั้งนี้ สำหรับบทความนี้จะขอกล่าวถึงยาแมคโคไลด์ที่ใช้เป็นยาปฏิชีวนะเท่านั้น

แมคโครไลด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาแมคโครไลด์มีสรรพคุณ /ข้อบ่งใช้ ที่เป็นยาปฏิชีวนะ โดยกลุ่มยาปฏิชีวนะแมคโครไลด์จัดเป็นยาปฏิชีวนะที่ออกฤทธิ์กว้าง ใช้ยับยั้งการติดเชื้อของแบคทีเรียชนิดแกรมบวก เช่น

• ใช้รักษา โรคติดเชื้อทางเดินหายใจ หรือ โรคติดเชื้อของเนื้อเยื่อต่างๆของร่างกาย ตัวอย่างยาที่ใช้ เช่น ยา Erythromycin
• รักษาการอักเสบในอวัยวะสืบพันธุ์ เช่น ยา Azithromycin
• รักษาการติดเชื้อ H.Pylori (โรคติดเชื้อเอชไพโลไร) เช่น ยา Clarithromycin

แมคโครไลด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาปฏิชีวนะกลุ่มแมคโครไลด์ คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการสัง เคราะห์โปรตีนของแบคทีเรียที่ตอบสนองกับยากลุ่มนี้ อีกทั้งยังยับยั้งการเปลี่ยนถ่ายและสลายการเชื่อมกันของสารพันธุกรรมชนิดที่เรียกว่า ไรโบโซม (Ribosome) ในตัวแบคทีเรีย จากกลไกที่กล่าวมาโดยรวมทำให้ยากลุ่มนี้มีฤทธิ์ต่อต้านแบคทีเรียตามสรรพคุณ

แมคโครไลด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาแมคโครไลด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยารับประทานชนิดยาเม็ด ยาแคปซูล ยาน้ำแขวนตะกอน
• ยาฉีดเข้าหลอดเลือดดำ
• ยาใช้ภายนอก เช่น ยาขี้ผึ้งป้ายตา ยาเจลแต้มสิว

แมคโครไลด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

เนื่องจากยาในกลุ่มแมคโครไลด์มีหลายรายการความเหมาะสมของตัวยากับกลุ่มโรคมีความแตกต่างกันออกไป และยังมีข้อห้ามใช้กับสตรีตั้งครรภ์ ผู้ป่วยที่มีภาวะตับทำงานผิดปกติ หรือผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้ ดังนั้น การใช้ยากลุ่มนี้จึงขึ้นกับแพทย์ผู้ทำการรักษาที่จะบริหารยา/ใช้ยาได้อย่างถูกต้องและปลอดภัยต่อผู้ป่วย

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยากลุ่มแมคโครไลด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาลและเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่น/หายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากลุ่มแมคโครไลด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยากลุ่มแมคโครไลด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แมคโครไลด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มแมคโครไลด์สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• เกิดการระคายเคืองในระบบทางเดินอาหาร
• คลื่นไส้-อาเจียน
• เบื่ออาหาร
• ปวดเกร็ง/ปวดบีบในท้อง
• ท้องเสีย
• วิงเวียน
• เป็นลม
• ผื่นคัน
• มีอาการตัวเหลือง
• รบกวนการทำงานของตับ
• มีภาวะหูดับ
• อ่อนเพลีย
• ปัสสาวะมีสีคล้ำ
• บางกรณียาในกลุ่มนี้สามารถกระตุ้นให้เกิดการแพ้ยาได้ที่มักพบอาการ
  • ใบหน้า-ปาก-คอบวม
  • แน่นหน้าอก
  • หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก
  • หากพบอาการดังกล่าวหลังใช้ยานี้ ต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งแพทย์/ไปโรงพยาบาลโดยทันที

มีข้อควรระวังการใช้แมคโครไลด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแมคโครไลด์ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มแมคโครไลด์
• หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับ
• การใช้ยาในกลุ่มแมคโครไลด์มีข้อจำกัดและต้องระวังการใช้ยากับ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรเช่น ยา Erythromycin, ส่วนยา Roxithromycin และ Clarithromycin มีความปลอดภัยในการใช้กับหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• การใช้ยากลุ่มนี้นานมากกว่า 10 วันมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะตับอักเสบ
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มแมคโครไลด์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

แมคโครไลด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแมคโครไลด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การรับประทานยา Erythromycin ร่วมกับยาต้านเกล็ดเลือด เช่นยา อะซีโนคูมารอล (Acenocoumarol) อาจก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อสภาวะเลือดออกง่าย หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานเป็นกรณีไป
• การใช้ยา Azithromycin กับยารักษาภาวะหัวใจล้มเหลว เช่นยา ไดจ็อกซิน (Digoxin) จะทำให้ยาโรคหัวใจดังกล่าวคงอยู่ในร่างกายได้ยาวนานขึ้นจนส่งผลให้เกิดอาการใจสั่น หรือหัวใจหยุดเต้นได้ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยา Roxithromycin ร่วมกับยากลุ่ม Ergot Alkaloids เช่นยา Ergotamine, Dihydroergotamine ถือเป็นข้อที่ต้องระมัดระวังอย่างสูง ด้วยเคยมีรายงานผลที่มีการใช้ยา 2 กลุ่มนี้ร่วมกัน มีความเป็นไปได้ที่อาจก่อให้เกิดการตายของเนื้อเยื้อและมีการเสื่อมสภาพของเซลล์ติดตามมาจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาแมคโครไลด์อย่างไร?

ควรเก็บยากลุ่มแมคโครไลด์:

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ห้ามเก็บยานี้ในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

แมคโครไลด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากลุ่มแมคโครไลด์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Macrolide [2020,Oct17]
2 http://www.drugs.com/drug-class/macrolides.html[2020,Oct17]
3 http://www.merckmanuals.com/professional/infectious_diseases/bacteria_and_antibacterial_drugs/macrolides.html [2020,Oct17]
4 https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a697037.html#if-i-forget [2020,Oct17]
5 http://www.drugs.com/ppa/erythromycin.html [2020,Oct17]
6 http://acnedefend.blogspot.com/2013/10/eryacne-erythromycin-gel-4.html [2020,Oct17]