เอมเอโอไอ (Monoamine oxidase inhibitor: MAOI)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 20 มกราคม 2562
- Tweet
- บทนำ
- ยาเอมเอโอไอมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาเอมเอโอไอควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาเอมเอโอไอควรทำอย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยาเอมเอโอไออย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษายาเอมเอโอไออย่างไร?
- ยาเอมเอโอไอมีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- โรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder หรือ MDD)
- โรคซึมเศร้า (Depression): สัญญาณเตือนโรคซึมเศร้า
- โรคพาร์กินสัน (Parkinson’s disease)
- ยาต้านเศร้า(Antidepressants)
- ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และโรคซึมเศร้า (Stress, Depression and Depressive disorder)
- กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)
บทนำ
ยารักษาโรคซึมเศร้า/ยาต้านเศร้า ประเภท Monoamine oxidase inhibitor ย่อว่าMAOI(เอมเอโอไอ) เป็นกลุ่มยาที่มีกลไกยับยั้งเอนไซม์โมโนเอมีน ออกซิเดส (Monoamine oxidase enzyme family ย่อว่า MAO ซึ่งมี2ชนิดคือ MAO-A และ MAO-B) ซึ่งใช้เป็นยาเพื่อรักษาอาการซึมเศร้าของผู้ป่วยมาอย่างยาวนาน โดยถือเป็นยากลุ่มแรกที่มาก่อนยารักษาโรคซึมเศร้าประเภท Selective serotonin reuptake inhibitors
วงการแพทย์ยังนำยา MAOI ไปใช้รักษาอาการโรคอื่นๆอีก อาทิเช่น โรคพาร์กินสัน โรควิตกกังวล อาการบริโภคอาหารผิดปกติ (Bulimia nervosa)
เราสามารถแบ่งกลุ่มของยา Monoamine oxidase inhibitor(MOAI) ได้ดังนี้
1. Nonselective MAO-A/MAO-B inhibitors: ประกอบด้วย 2 กลุ่มย่อย ได้แก่
- ยาที่มีโครงสร้างของไฮดราซีน (Hydrazines): เช่นยา Isocarboxazid, Nialamide, Phenelzine, และ Hydracarbazin
- ยาที่มีโครงสร้างของ นอน-ไฮดราซีน (Non-Hydrazines): เช่นยา Tranylcypromine
2. Selective MAO-A inhibitors: เช่นยา Bifemelane, Moclobemide, Pirlindole, และToloxatone
3. Selective MAO-B inhibitors: เช่นยา Rasagiline, Selegiline และ Safinamide
รายการยาที่กล่าวอ้างข้างต้น เป็นรายชื่อที่ยังมีจำหน่ายในตลาดยา แต่ยังมียาหลายตัวที่ถูกถอนออกจากตลาดยา อาจเป็นเหตุผลจากยากลุ่มนี้เกิดปฏิกิริยากับอาหารหลายประเภท และส่งผลต่อประสิทธิภาพการรักษา
อย่างไรก็ตามยารักษาโรคซึมเศร้าประเภท Monoamine oxidase inhibitor เคยจัดเป็นยาที่สามารถทำให้การดำเนินชีวิตของผู้ป่วยดีขึ้น แต่ต้องผนวกกับแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเป็นผู้กำกับดูแล รวมถึงการบริหารยาในผู้ป่วยแต่ละรายว่า เหมาะสม ปลอดภัย และก่อให้เกิดผลข้างเคียงน้อยที่สุด
สำหรับประเทศไทย ยาในกลุ่ม MAOI จะมีข้อบ่งใช้เพื่อรักษาโรคพาร์กินสันเท่านั้น อาจตีความหมายได้ว่า การนำมาใช้เพื่อรักษาโรคซึมเศร้าได้หมดความนิยม วงการแพทย์ได้หันไปใช้ยารักษาโรคซึมเศร้ากลุ่มอื่นที่มีประสิทธิภาพและผลข้างเคียงน้อยกว่ากลุ่ม MAOI เป็นที่เรียบร้อยแล้ว
ยาเอมเอโอไอมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยาเอมโอเอไอมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- รักษาอาการซึมเศร้า ชนิด Bipolar depression
- รักษาโรคพาร์กินสัน
ยาเอมเอโอไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยา Monoamine oxidase inhibitor (MAOI) มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของ ‘เอนไซม์ โมโนเอมีน ออกซิเดส’ (MAO: มี 2ชนิดย่อย คือ MAO-A และMAO-B) ทำให้การทำลายสารสื่อประสาทในสมองกลุ่มที่เรียกว่า Monoamine neurotransmitters (สารสื่อประสาทที่ประกอบด้วยสาร Amine 1 กรุ๊ป /Mono amine เช่น Serotonin, Phenylethylamine ) ลดน้อยลงจึงแสดงผลทางการรักษาตามสรรพคุณ
อนึ่ง:
- เอนไซม์ โมโนเอมีน ออกซิเดส-เอ (MAO-A) จะเข้าทำปฏิกิริยากับสารสื่อประสาทของร่างกายโดยเฉพาะในสมอง เช่น Serotonin, Melatonin, Epinephrine, และ Norepinephrine
- ส่วนเอนไซม์ โมโนเอมีน ออกซิเดส-บี (MAO-B) จะเข้าทำปฏิกิริยากับสารสื่อประสาทของร่างกายโดยเฉพาะในสมองเช่นกัน เช่น Phenylethylamine และ Trace amines
ยาเอมเอโอไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาเอมเอโอไอมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่นยา
- Isocarboxazid: ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 10 มิลลิกรัม/เม็ด
- Moclobemide: เม็ดชนิดรับประทานขนาด 150 และ 300 มิลลิกรัม/เม็ด
- Phenelzine :ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 15 มิลลิกรัม/เม็ด
- Rasagiline: ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 0.5 และ 1 มิลลิกรัม/เม็ด
- Selegiline: ยาแคปซูลชนิดรับประทานขนาด 5 มิลลิกรัม/แคปซูล
- Safinamide: ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 50 และ 100 มิลลิกรัม/เม็ด
- Tranylcypromine: ยาเม็ดชนิดรับประทานขนาด 10 มิลลิกรัม/เม็ด
ยารักษาโรคซึมเศร้าเอมเอโอไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ด้วยในกลุ่มยาเอมเอโอไอมีหลายรายการ ขนาดรับประทานจึงขึ้นกับการพิจารณาของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลของตัวผู้ป่วย รวมกับเลือกใช้ยาฯให้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยมากที่สุด ดังนั้นการรับประทานยาในกลุ่มนี้ จึงต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวม ยาMAOI ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้ เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาMAOI อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาMAOI สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
อย่างไรก็ตาม หากลืมรับประทานยานี้บ่อยๆ หลายครั้ง ก็สามารถก่อให้เกิดผลกระทบกับตัวผู้ป่วยได้เช่นเดียวกัน
ยารักษาโรคซึมเศร้ามีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ทั่วไป ยา MAOI มักจะไม่ใช่ทางเลือกแรกของการนำมารักษากับผู้ป่วยด้วยโรคซึมเศร้า ด้วยมีผลข้างเคียงมากกว่ายารักษาโรคซึมเศร้า/ยาต้านเศร้ากลุ่มอื่น ซึ่ง ผลข้างเคียง /อาการข้างเคียง/ผลไม่พึงประสงค์จากยาของกลุ่มยาMAOI มีดังต่อไปนี้ เช่น
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ อาเจียน
- ผลต่อระบบประสาท: เช่น
- ปวดศีรษะรุนแรง
- วิงเวียน
- คอแข็ง
- ผลต่อระบบสืบพันธ์: เช่น สมรรถภาพทางเพศในบุรุษลดลง เช่น ภาวะนกเขาไม่ขัน
- ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น วิตกกังวล
- ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ อาจเกิดหัวใจเต้นช้าหรือ หัวใจเต้นเร็ว
- ความดันโลหิตสูง
- ใจสั่น
- เจ็บหน้าอก
- ใบหน้าบวม
- ผลต่อผิวหนัง: เช่น มีอาการลมพิษ
*หมายเหตุ: การรับประทานยากลุ่มนี้เกินขนาด สามารถทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้
มีข้อควรระวังการใช้ยาเอมโอเอไออย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาMAOI/เอเอโอไอ ดังนี้ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีประวัติแพ้ยาประเภท MAOI
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ เพราะยากลุ่มนี้ส่งผลต่อทารกในครรภ์ได้โดยตรง
- ไม่แนะนำการใช้ยากับสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีประวัติเป็นโรคหัวใจ หรือมีประวัติของการเกิด Stroke
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยด้วยไทรอยด์ฮอร์โมนสูง/ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรค Pheochromocytoma
- หากผู้ป่วยต้องได้รับการผ่าตัด (Elective surgery) ควรต้องหยุดการใช้ยากลุ่มนี้ เป็นเวลา 2 สัปดาห์เป็นอย่างต่ำ ด้วยยากลุ่ม MAOI สามารถมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาชา ยาสลบ และก่อให้เกิดความดันโลหิตต่ำได้
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคหลอดเลือดสมอง
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยด้วย โรคตับ โรคไต ผู้ป่วยด้วยโรคสุราเรื้อรัง/โรคพิษสุรา
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีอายุเกิน 60 ปี และเด็กที่อายุต่ำกว่า 12 ปี
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคต้อหิน
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยารักษาโรคซึมเศร้ากลุ่ม MAOI ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภันฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
ยาเอมเอโอไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาเอมเอโอไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ยาMAOI ร่วมกับการรับประทานอาหารหลายประเภท ซึ่งมีส่วนประกอบของสาร Tyramine และ/หรือ Tryptophan อาจทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูงอย่างมาก จึงควรหลีกเลี่ยงในการรับประทานยานี้ร่วมกับกลุ่มอาหารดังกล่าว เช่น
- ชีส
- อะโวคาโด
- กล้วย
- เบียร์
- ตับไก่
- ช็อกโกแลต
- ไวน์
- ซอสถั่ว
- กุ้ง
- เนื้อสัตว์
- อาหารที่มีส่วนประกอบของยีสต์
- และโยเกิร์ต
- การใช้ยาMAOI ร่วมกับยารักษาอาการซึมเศร้า/ยาต้านเศร้ากลุ่มอื่น อาจทำให้ร่างกายได้รับผลกระทบจากการมีสารซีโรโทนิน(Serotonin)ในร่างกายเพิ่มขึ้น หรือที่เรียกกันว่าSerotonin syndrome จึงควรเลี่ยงไม่ใช้ร่วมกัน
- การใช้ยา MAOI ร่วมกับ ยาลดความดันโลหิตสูง อาจส่งผลให้ความดันโลหิตของผู้ป่วยเพิ่มสูงขึ้น จึงควรเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกัน
- การใช้ยาMAOI ร่วมกับยาสงบประสาทหรือยากล่อมประสาท เช่นยา Alprazolam, Diazepam อาจส่งผลให้ฤทธิ์ของการสงบประสาทเพิ่มมากขึ้น หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกัน
- การใช้ยาMAOI ร่วมกับกลุ่มยาลดน้ำหนัก /ยาลดความอ้วน เช่นยา Fenfluramine, Phentermine สามารถทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูงติดตามมา หากไม่มีความจำเป็นควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกัน
ยาเอมเอโอไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- เก็บยาตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา
- ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
- ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
- ไม่เก็บยาที่หมดอายุ
- ไม่ทิ้งยาลงในแม่น้ำคูคลองตามธรรมชาติ
เก็บน้ำมันทีทรีอย่างไร?
ยาMOAI มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Azilect (แอซิเลค) | Lundbeck |
Julab (จูแล็บ) | Biolab |
Jumex (จูเม็กซ์) | sanofi-aventis |
Sefmex (เซฟเม็กซ์) | Unison |
Marplan (มาร์แพลน) | Validus Phamaceuticals |
บรรณานุกรม
- http://en.wikipedia.org/wiki/Monoamine_oxidase_inhibitor [2018,Dec29]
- http://www.webmd.com/depression/monoamine-oxidase-inhibitors-maois-for-depression [2018,Dec29]
- http://www.webmd.com/bipolar-disorder/monoamine-oxidase-inhibitors [2018,Dec29]
- http://www.medicinenet.com/mao_inhibitors-oral/article.htm [2018,Dec29]
- http://www.holisticonline.com/remedies/depression/dep_interactions_MAOI.htm [2018,Dec29]
- https://www.erowid.org/chemicals/maois/maois_info2.shtml [2018,Dec29]
- http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=selegiline [2018,Dec29]
- https://www.drugbank.ca/drugs/DB01247 [2018,Dec29]
- https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2008/020647s006s007lbl.pdf [2018,Dec29]
- https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2017/201971Orig1s000lbl.pdf [2018,Dec29]
- https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2010/012342s063lbl.pdf [2018,Dec29]
- https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2017/207145lbl.pdf [2018,Dec29]