article detail

เบต้า บล็อกเกอร์ (Beta blocker)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 20 กุมภาพันธ์ 2563
• Tweet

• บทนำ
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาเบต้า บล็อกเกอร์อย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาเบต้า บล็อกเกอร์อย่างไร?
• ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ความดันโลหิตสูง (Hypertension)
• ภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะหัวใจวาย (Heart failure)
• ไมเกรน (Migraine)
• ต้อหินเรื้อรัง (Chronic glaucoma)
• หัวใจเต้นผิดจังหวะ ภาวะหัวใจเสียจังหวะ (Arrhythmia)
• ยาลดความดัน ยาลดความดันเลือดสูง ยาลดความดันโลหิตสูง (Antihypertensive drug)
• โรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย โรคกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน (Acute myocardial infarction)

บทนำ

เบต้า บล็อกเกอร์ (Beta blocker, ยาปิดกั้นการทำงานของเบต้า รีเซ็ปเตอร์/Beta receptor โดยมีชื่อเรียกอื่นได้แก่ Beta - adrenergic blocker, Beta - adrenergic blocking agents, Beta antagonists, Beta - adrenergic antagonists, Beta - adrenoreceptor antagonists, หรือ Beta adrenergic receptor antagonists) เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ต่อตัวรับหรือหน่วยรับ (Receptor) ที่มีชื่อว่า เบต้า รีเซ็ปเตอร์ (Beta receptor: ตัวรับเบต้า) หน่วยรับดัง กล่าวถูกพบที่ กล้ามเนื้อหัวใจ, กล้ามเนื้อเรียบ (เช่น กล้ามเนื้อหลอดเลือด), หลอดลม, หลอดเลือดฝอย, ไต, และเนื้อเยื่อของเซลล์ประสาทชนิดประสาทอัตโนมัติ (Sympathetic nervous system)

หากมีฮอร์โมนหรือสารสื่อประสาทบางประเภท เช่น Epinephrine เข้ามาจับกับตัวรับ เบต้า ก็จะทำให้อวัยวะต่างๆที่มีตัวรับเบต้าแสดงอาการตามชนิดของสารสื่อประสาทที่เข้ามาทำปฏิกิริยา ทางการแพทย์พบว่าสารสื่อประสาทหลายชนิดในร่างกายที่มีผลต่ออาการโรค เช่น ทำให้ความดันโลหิตสูงหรือต่ำ, หลอดลมหดเกร็งตัว, หัวใจบีบตัวแรงหรือบีบตัวช้าลง

ในปี ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) เภสัชกรชาวสก๊อตได้ค้นพบสารเบต้า บล็อกเกอร์ และนำ มาใช้ในทางการแพทย์ครั้งแรกชื่อ Propranolol และ Pronethalol(สารนี้ไม่มีการใช้ทางการแพทย์ ด้วยสามารถเป็นสารก่อมะเร็ง) ซึ่งถือเป็นการปฏิวัติของวงการยาด้วยการนำเบต้า บล็อกเกอร์มารักษาภาวะหัวใจขาดเลือด (Angina pectoris)

หากจำแนกยาเบต้า บล็อกเกอร์ออกเป็นกลุ่มๆตามอาการของโรค จะจำแนกได้ดังต่อไปนี้

ก. สำหรับการรักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ (Cardiac arrhythmia): กลุ่มยาที่ ใช้รักษา เช่น Esmolol, Sotalol, Landiolol

ข. สำหรับรักษาภาวะหัวใจล้มเหลว (Congestive heart failure): กลุ่มยาที่ใช้รักษา เช่น Carvedilol, Metoprolol, Bisoprolol, Nebivolol

ค. สำหรับโรคต้อหิน (Glaucoma): กลุ่มยาที่ใช้รักษา เช่น Betaxolol, Carteolol, Levobunolol, Metipranolol, Timolol

ง. สำหรับโรคหัวใจขาดเลือด (Myocardial infarction): กลุ่มยาที่ใช้รักษา เช่น Atenolol, Metoprolol, Propranolol

จ. สำหรับป้องกันไมเกรน (Migraine): กลุ่มยาที่ใช้รักษา เช่น Timolol, Propranolol

ฉ. สำหรับรักษาอาการสั่นของร่างกายและความดันโลหิตสูง (Hypertension): ยาที่ใช้รักษา เช่น Propranolol

จากการศึกษาด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic, การศึกษาความเป็นไปของยา เมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย) ของยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์พบว่า ยากลุ่มนี้ถูกดูดซึมได้จากทางเดินอา หาร หลังดูดซึมตัวยาจะจับกับพลาสมาโปรตีน และตับจะเปลี่ยนโครงสร้างเคมีของยา ร่างกายจะขับยากลุ่มนี้โดยผ่านไปกับน้ำปัสสาวะและอุจจาระ

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาบางตัวในกลุ่มยาเบต้า บล็อกเกอร์ เช่น Atenolol, Betaxolol, Carvedilol, Metoprolol, Propranolol, และ Timolol ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยจัดอยู่ในหมวดยาอันตราย การใช้ยากลุ่มนี้อย่างถูกต้อง ปลอดภัย จึงต้องเป็นไป ตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีสรรพคุณดังนี้

• รักษาอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ (Cardiac arrhythmia)
• รักษาและบรรเทาอาการหัวใจล้มเหลว (Congestive heart failure)
• รักษาโรคต้อหิน (Glaucoma)
• รักษาภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตาย (Myocardial infarction)
• ป้องกันโรคไมเกรน (Migraine)
• รักษาโรคความดันโลหิตสูง (Hypertension)

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาเบต้า บล็อกเกอร์คือ ตัวยาจะเข้าไปปิดกั้นตัวรับเบต้า (Beta receptor) ซึ่งมี 3 ชนิด คือ เบต้าวัน (Beta1), เบต้าทู (Beta 2), และเบต้าทรี (Beta 3) ซึ่งตัวรับเหล่านี้อยู่ตามเนื้อเยื่อของ หัวใจ หลอดเลือด หลอดลม และส่งผลให้หัวใจลดการบีบตัวและลดอัตราการเต้นลง พร้อมกับยับยั้งการปลดปล่อยสารเรนิน (Renin, เอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการควบคุมความดันโลหิตของร่างกาย) จากไต ทำให้เพิ่มการขับเกลือโซเดียมและน้ำออกจากร่างกาย เป็นผลให้ลดความดันโลหิตได้ในที่สุด

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายดังนี้

• ยาเม็ดขนาด 6.25, 10, 12.5, 25, 40, 50, 100, และ 200 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาหยอดตาขนาด 0.5%

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

เนื่องจากยาในกลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์มีหลายรายการตามความเหมาะสมของตัวยากับกลุ่ม โรคที่มีความแตกต่างกันออกไป อีกทั้งมีข้อห้ามใช้และผลข้างเคียงมากมาย การใช้ยากลุ่มนี้ที่ปลอดภัยจึงขึ้นกับแพทย์ผู้ทำการรักษาที่จะสามารถบริหารยาได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาในกลุ่มยาเบต้า บล็อกเกอร์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาในกลุ่มยาเบต้า บล็อกเกอร์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาในกลุ่มยาเบต้า บล็อกเกอร์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเบต้า บล็อกเกอร์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• มีภาวะหัวใจเต้นช้า
• เจ็บหน้าอก
• ความดันโลหิตต่ำ
• หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก
• มีอาการคล้ายหอบหืด
• ท้องเสีย
• คลื่นไส้ อาเจียน
• มดลูกบีบรัดตัวมาก
• อ่อนเพลีย
• เป็นตะคริว
• ฝันร้าย
• ประสาทหลอน
• วิงเวียน
• ซึมเศร้า
• น้ำตาลในเลือดต่ำ
• ไขมันในเลือดชนิดเฮชดีแอล (HDL) ลดต่ำลง ในขณะที่ไขมันชนิดแอลดีแอล (LDL) เพิ่มสูงขึ้น
• เหงื่อออกมาก
• บวมตามผิวหนัง
• และระคายเคืองตา

มีข้อควรระวังการใช้ยาเบต้า บล็อกเกอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเบต้า บล็อกเกอร์ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่กำลังช็อกด้วยโรคหัวใจล้มเหลว
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคหืด
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นช้าอย่างรุนแรง (Severe sinus bradycardia)
• ระวังการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเบต้า บล็อกเกอร์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้

• การรับประทานยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์ร่วมกับยาแก้ปวด เช่น Aspirin หรือยากลุ่มเอ็นเสด (NSAIDs) เช่น Ibuprofen อาจจะส่งผลทำให้ฤทธิ์ของการลดความดันโลหิตด้อยประสิทธิภาพลงไป จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกัน
• การรับประทานยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์ร่วมกับยากันชัก เช่น Phenobarbital อาจลดประสิทธิภาพในการทำงานของเบต้า บล็อกเกอร์ หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป
• การรับประทานยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์ร่วมกับยาลดความดันโลหิต เช่น Clonidine สามารถทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้นจนถึงระดับที่อันตราย ควรหลีกเลี่ยงและห้ามใช้ร่วมกัน

ควรเก็บรักษายาเบต้า บล็อกเกอร์อย่างไร?

ควรเก็บรักษายาเบต้า บล็อกเกอร์ เช่น

• กลุ่มยาเม็ด เก็บที่อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ยาหยอดตา เก็บที่อุณหภูมิไม่เกิน 25 องศาเซลเซียส
• ควรเก็บยานี้ทุกรูปแบบ ดังนี้ เช่น
  • เก็บในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดดและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาเบต้า บล็อกเกอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากลุ่มเบต้า บล็อกเกอร์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Beta_blocker [2020,Feb15]
2 http://www.medscape.com/viewarticle/421426_3 [2020,Feb15]
3 http://cvpharmacology.com/cardioinhibitory/beta-blockers.htm [2020,Feb15]
4 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=propranolol [2020,Feb15]
5 http://www.medicinenet.com/beta_blockers-oral/page3.htm#Storage [2020,Feb15]
6 http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a682043.html#storage-conditions [2020,Feb15]
7 https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/22713/ [2020,Feb15]