อาหารเสริม Complementary foods

อาหารเสริม (Complementary foods)

โดย พรลภัส บุญสอน
18 ธันวาคม 2559
Tweet

บทความที่เกี่ยวข้อง

อาหารเสริมหมายถึงอะไร?
อาหารเสริมแบ่งเป็นกี่ประเภท?
อาหารเสริมมีอยู่ในรูปแบบใดได้บ้าง?
มีข้อบ่งใช้อาหารเสริมอย่างไร?
มีข้อห้ามใช้อาหารเสริมอย่างไร?
การใช้อาหารเสริมในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?
การใช้อาหารเสริมในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?
การใช้อาหารเสริมในเด็กควรเป็นอย่างไร?
มีอาการไม่พึงประสงค์จากการใช้อาหารเสริมอย่างไร?
บรรณานุกรม

อาหารเสริมหมายถึงอะไร?

อาหารเสริม(Complementary foods) ทางเภสัชกรรมหมายถึง อาหารที่ให้รับประทานเพิ่มเติมนอกเหนือจากอาหารหลัก(อาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ ที่ได้รับ 3 มื้อต่อวัน) โดยการให้อาหารเสริมมีวัตถุประสงค์ต่างๆ เช่น เพื่อช่วยให้สุขภาพแข็งแรง เพื่อเพิ่มพลังงานให้กับร่างกาย หรือเพื่อช่วยให้ร่างกายมีการเจริญเติบโตที่ดี เป็นต้น

อนึ่ง ในบทความนี้ จะกล่าวถึง อาหารเสริม “เฉพาะในคนทั่วไปเท่านั้น” ที่ไม่ใช่คนเจ็บป่วย/ผู้ป่วย ด้วยอาหารเสริมของผู้ป่วยแต่ละคน จะขึ้นกับแต่ละโรคของผู้ป่วยที่รวมถึงสุขภาพร่างกายด้วย ดังนั้นจึงแตกต่างกันในแต่ละกรณีโดยจะขึ้นกับคำแนะนำของ แพทย์ และพยาบาล ของผู้ป่วยที่จะแตกต่างกันเป็นรายผู้ป่วยไป

หมายเหตุ: ทางเภสัชกรรม “อาหารเสริม” จะแตกต่างกับ “ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร(Dietary supplement)” โดยผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร จะหมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่ใช้รับประทานนอกเหนือจากการรับประทานอาหารตามปกติ โดยจะมีส่วนประกอบของสารอาหาร และอาจมีส่วนประกอบอื่นๆ เช่น เอนไซม์ต่างๆ และ ใยอาหาร เป็นต้น ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ไม่มีผลในการป้องกันหรือรักษาโรค และเป็นผลิตภัณฑ์ที่ใช้สำหรับบุคคลทั่วไปที่ต้องการดูแลสุขภาพ ไม่ใช่ผู้ป่วย (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร) แต่อย่างไรก็ตาม คนทั่วไปมักเข้าใจว่า ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และอาหารเสริม คืออย่างเดียวกัน และมักเรียกรวมๆว่า “อาหารเสริม”

อาหารเสริมแบ่งเป็นกี่ประเภท?

อาหารเสริม สามารถแบ่งตามช่วงวัยของผู้บริโภคได้ดังนี้

ก. อาหารเสริมสำหรับทารกและเด็กเล็ก: เช่น ข้าวบด, ผักสุกบด เช่น ฟักทอง , ผลไม้สุก เช่น มะละกอสุก กล้วยน้ำว้าสุก, ตับบด

ข. อาหารเสริมสำหรับหญิงตั้งครรภ์: เช่น ข้าว, นม, เนื้อสัตว์ต่างๆ โดยเฉพาะเนื้อปลา, ผักและผลไม้ที่หลากหลาย

ค. อาหารเสริมสำหรับผู้สูงอายุ: เช่น ข้าวที่ผ่านการขัดสีน้อย ได้แก่ ข้าวกล้อง, นมเสริมแคลเซียม, ปลาเล็กปลาน้อย, ผักผลไม้ที่มีปริมาณกากใยอาหารสูง เช่น ผักบุ้ง สะเดา ผักคะน้า, เนื้อปลา

อนึ่ง สำหรับเด็กโต และผู้ใหญ่ปกติ ซึ่งเป็นวัยที่สามารถกินอาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ได้ครบในทุกมื้ออาหาร หรืออย่างน้อยในทุกวัน เป็นวัยที่ไม่จำเป็นต้องได้รับอาหารเสริม เพราะสมารถกินอาหารได้ครบถ้วนทุกหมู่อาหารซึ่ง อาหารเสริมก็รวมอยู่ในอาหารหลักแต่ละมื้อแล้ว

อาหารเสริมมีอยู่ในรูปแบบใดได้บ้าง?

อาหารเสริม มีอยู่ในรูปแบบต่างๆ ดังนี้

1. อาหารเหลว (Liquid food): เช่น นม น้ำผลไม้ ซุป อาหารเหลวสำเร็จรูป

2. อาหารกึ่งแข็งกึ่งเหลว (Semisolid food): เช่น ข้าวบด ตับบด มันฝรั่งอบ โยเกิร์ต

3. อาหารแข็ง (Solid food): เช่น ธัญญพืช ถั่ว ผัก ผลไม้

มีข้อบ่งใช้อาหารเสริมอย่างไร?

มีข้อบ่งใช้/วัตถุประสงค์การให้อาหารเสริม เช่น

1. อาหารเสริมสำหรับทารกและเด็กเล็ก หมายถึง อาหารอื่นที่ให้ทารกอายุ 6 เดือนขึ้นไปจนถึงวัยประมาณ 5-6 ปี ที่นอกเหนือจากนมแม่ : เพื่อให้ทารกได้รับสารอาหารอื่นๆเพิ่มเติมให้พอเพียงและเหมาะสมกับการเจริญเติบโต เพราะสารอาหารต่างๆอาจที่มีน้อยลงในนมแม่ และ/หรือ อาจมีไม่เพียงพอ และ/หรืออาจไม่มีในนมแม่, เพื่อช่วยเสริมสร้างทักษะการเคี้ยวและการกลืน เพื่อให้สามารถรับประทานอาหารแบบผู้ใหญ่ต่อไปได้, เพื่อป้องกันโรคที่เกิดจากการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ เช่น โรคขาดสารอาหาร, และเพื่อให้ทารกมีการเจริญเติบโตและพัฒนาการที่เหมาะสมตามวัย

2. อาหารเสริมสำหรับหญิงตั้งครรภ์ หมายถึง อาหารที่ให้พลังงานและโปรตีนมากขึ้น: เพื่อให้ทั้งมารดาและทารกในครรภ์ได้รับสารอาหารเพียงพอ, มีสุขภาพแข็งแรง, ทารกในครรภ์มีพัฒนาการและการเจริญเติบโตตามปกติ

3. อาหารเสริมสำหรับผู้สูงอายุ หมายถึง อาหารที่ช่วยบำรุงร่างกาย เพราะผู้สูงอายุเป็นวัยที่สุขภาพร่างกายทดถอย มีปัญหาในการกินอาหารจากปัญหาของเหงือกและฟัน: ข้อบ่งใช้อาหารเสริมจึงเพื่อ เพิ่มความแข็งแรงของกระดูก, ช่วยให้ขับถ่ายอุจจาระได้สะดวก/ไม่ท้องผูก, ป้องกันการเกิดโรคเรื้อรังต่างๆในกลุ่มโรคเอนซีดี เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ

มีข้อห้ามใช้อาหารเสริมอย่างไร?

มีข้อห้ามใช้อาหารเสริม เช่น

1. ห้ามใช้ในผู้ที่แพ้อาหารชนิดนั้นๆ

2. ห้ามใช้อาหารเสริมเพื่อลดน้ำหนักในขณะที่ตั้งครรภ์ เพราะอาจทำให้เกิดอันตรายต่อทารกในครรภ์

การใช้อาหารเสริมในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?

หญิงตั้งครรภ์ควรรับประทานอาหารหลัก(อาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ ในปริมาณที่เหมาะสม)และอาหารเสริมให้เหมาะสมตามคำแนะนำของสูติแพทย์และพยาบาล และควรระวังการรับประทานอาหาร/อาหารเสริมต่อไปนี้

ขนมหวาน หรือผลไม้ที่หวานจัด เช่น ทุเรียน ลำไย เพราะหากรับประทานมากเกินไป จะทำให้น้ำหนักของทั้งมารดาและทารกในครรภ์ เพิ่มมากเกินกว่าปกติ นำไปสู่การเกิดโรคอ้วน หรือภาวะไขมันในเลือดสูงของมารดา และภาวะทารกในครรภ์ตัวโตซึ่งอาจส่งผลให้เกิดปัญหาในการคลอดได้
อาหารดิบหรือกึ่งสุกกึ่งดิบ เพราะอาจมีพยาธิหรือเชื้อโรคต่างๆ ซึ่งเป็นอันตรายต่อทั้งมารดาและทารกในครรภ์
เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะอาจทำให้พัฒนาการของทารกในครรภ์ผิดปกติ

การใช้อาหารเสริมในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?

การใช้อาหารเสริมในผู้สูงอายุควรเป็น ดังนี้ เช่น

กรณีที่ผู้สูงอายุมีน้ำหนักตัวน้อยผิดปกติ หรือรับประทานอาหารได้น้อยลง อาจมีสาเหตุเกิดจากวัยที่เพิ่มขึ้น ทำให้ความอยากอาหารลดลง หรือได้รับผลข้างเคียงจากยาต่างๆที่ใช้อยู่ เช่น เบื่ออาหาร การรับรสเปลี่ยนไป ปากแห้ง คลื่นไส้ ไม่สบายท้อง จนส่งผลให้ไม่สามารถรับประทานอาหารตามปกติได้ ควรปรึกษาแพทย์หรือโภชนากร เพื่อพิจารณาปรับเปลี่ยนยา หรือ พิจารณาอาหารเสริมที่ควรรับประทานเพิ่มเติม
กรณีที่ผู้สูงอายุมีน้ำหนักตัวมากผิดปกติ หรือมีภาวะอ้วนลงพุง ควรลดการบริโภคอาหารประเภทของมันๆ ของทอด เนื้อสัตว์ติดมัน อาหารหวานจัด เค็มจัด เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ และควรควบคุมน้ำหนักโดยการออกกำลังกาย เพื่อลดความเสี่ยงการเกิดโรคเรื้อรังในกลุ่มโรคเอนซีดี เช่น โรคอ้วน โรคไขมันในเลือดสูง โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคเบาหวาน แต่ยังคงต้องรับประทานอาหารมีประโยชน์ 5 หมู่ให้ครบถ้วนในทุกมื้ออาหาร/ทุกวันในปริมาณที่เหมาะสมที่จะไม่ทำให้เกิดภาวะโรคอ้วนและนำหนักตัวเกิน ไม่จำเป็นต้องเพิ่มอาหารเสริม

การใช้อาหารเสริมในเด็กควรเป็นอย่างไร?

ผู้ปกครองควรดูแลให้เด็กรับประทานอาหารหลัก(อาหารมีประโยชน์ 5 หมู่) และอาหารเสริมอย่างเพียงพอ ในปริมาณที่เหมาะสมที่ไม่ทำให้เด็กเกิดโรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน ไม่ควรให้เด็กรับประทาน ขนม น้ำหวาน หรือน้ำอัดลม เพราะอาจทำให้เด็กรับประทานอาหารมื้อหลักได้น้อยลง และทำให้ฟันผุได้

มีอาการไม่พึงประสงค์จากการใช้อาหารเสริมอย่างไร?

ผู้บริโภคทุกวัยควรรับประทานอาหารที่หลากหลายและมีคุณค่าทางโภชนาการครบถ้วนทั้ง 5 หมู่(อาหารมีประโยชน์ 5 หมู่)ในปริมาณที่เหมาะสมให้ครบถ้วนในทุกมื้ออาหาร หรืออย่างน้อยในทุกๆวัน รวมทั้งมีการออกกำลังกายที่เหมาะสมกับวัยและสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้มีร่างกายแข็งแรง ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ การรับประทานอาหารอย่างใดอย่างหนึ่งมากเกินไป รวมถึงที่เป็นอาหารเสริม เช่น โปรตีน คาร์โบไฮเดรต และไขมัน อาจทำให้มี โปรตีนน้ำตาล และ/หรือไขมัน ส่วนเกินสะสมอยู่ในร่างกายมากเกินไป อันจะนำไปสู่การเกิดโรคเรื้อรังต่างๆในอนาคต เช่น โรคตับ(เมื่อบริโภคโปรตีนมากเกินไป) โรคเบาหวาน(เมื่อบริโภคคาร์โบไฮเดรตมากเกินไป) โรคไขมันในเลือดสูง(เมื่อบริโภคไขมันมากเกินไป) หรือการรับประทานอาหารที่มีรสเค็มจัด อาจทำให้อวัยวะในร่างกายโดยเฉพาะ ไต ทำงานผิดปกติจนอาจเกิดเป็นโรคไตเรื้อรังได้ เป็นต้น

บรรณานุกรม

พรลภัส บุญสอน

เภสัชกร

article detail