อวัยวะเพศภายนอกสตรี: กายวิภาคอวัยวะเพศภายนอกสตรี (Anatomy of female external genitalia) / สรีรวิทยาอวัยวะเพศภายนอกสตรี (Physiology of female external genitalia)

  • โดย ศาสตราจารย์คลินิกเกียรติคุณ นายแพทย์ พนัส เฉลิมแสนยากร
  • 21 เมษายน 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

อวัยวะเพศภายนอกสตรีประกอบด้วยอวัยวะอะไรบ้าง?

อวัยวะเพศภายนอกของสตรี (Vulva) ประกอบด้วยเนื้อเยื่อดังนี้ คือ

  • หัวหน่าว (Mons pubis)
  • แคมใหญ่ (Labia majora)
  • แคมเล็ก (Labia minora)
  • ต่อมบาโธลิน (Bartholin’s gland)
  • คลิตอริส หรือ ปุ่มกระสัน (Clitoris)
  • ฝีเย็บ (Perineum)
  • รูเปิดท่อปัสสาวะ (Urethra)

ก. หัวหน่าว (Mons pubis): เป็นเนื้อเยื่อก้อนไขมันนูน คลุมด้วยผิวหนัง วางอยู่บนกระดูกหัวหน่าว (Pubic bone) โดยอยู่ในตำแหน่งระหว่างขาหนีบซ้ายและขวา ผิวหนังบริเวณหัวหน่าว จะมีต่อมไขมัน (Sebaceous gland) มากกว่าผิวหนังทั่วๆไป ในวัยเด็กจะไม่มีขนปกคลุมชนิดที่แตกต่างจากขนของผิวหนังทั่วไป แต่เมื่อเข้าสู่วัยรุ่น จะเริ่มมีขนของอวัยวะเพศ (Pubic hair) ที่มีลักษณะเป็นเส้นยาวและหงิกงอมากกว่าขนที่ผิวหนังส่วนอื่นๆ ปกคลุมอยู่เป็นรูปสามเหลี่ยม โดยไม่ปกคลุมไปถึงบริเวณท้องน้อยเหมือนเพศชาย ลักษณะขนอวัยวะเพศที่มีพื้นที่เป็นรูปสาม เหลี่ยมปลายยอดชี้ลงด้านล่างนี้เรียกว่า Female escutcheon

ข. แคมใหญ่ (Labia majora): คือ เนื้อเยื่อส่วนที่เป็นผิวหนังและไขมันใต้ผิวหนัง ลักษณะรูปร่างเป็นสามเหลี่ยมยอดแหลมชี้มาทางด้านล่าง แบ่งเป็นข้างซ้ายและข้างขวา มีรอยแยกอยู่ตรงกลางซึ่งเป็นทางเข้า/ปากของช่องคลอด (Vagina) รอยแยกนี้ในวัยเด็กและในสตรีที่ยังไม่เคยมีบุตรจะชิดติดกัน ไม่สามารถเห็นช่องคลอดจากการมองภายนอกได้ ส่วนที่เป็นผิว หนังของแคมใหญ่จะมีขนอวัยวะเพศ (Pubic hair) ปกคลุมเมื่อเข้าสู่วัยรุ่นเช่นเดียวกับบริเวณหัวหน่าว แคมใหญ่นี้เทียบได้กับถุงอัณฑะ (Scrotum) ในเพศชาย ซึ่งที่บริเวณรากขนอวัยวะเพศจะมีต่อมเหงื่อ (Sweat gland) และต่อมไขมัน (Sebaceous gland) จำนวนมากมีประ โยชน์เพื่อสร้างไขมันปกคลุมเส้นขน เพื่อลดการเสียดสีจากภายนอก

ค. แคมเล็ก (Labia minora): คือ เนื้อเยื่อที่คลุมด้วยเยื่อบุ (Mucous membrane) ลักษณะเป็นวงกลีบคล้ายดอกไม้อยู่รอบรูเปิดของช่องคลอด แคมเล็กอยู่ในตำแหน่งด้านในสุดของแคมใหญ่ แต่จะมีลักษณะอ่อนนุ่มกว่าและไม่มีขนอวัยวะเพศ มีสีแดงหรือชมพูเข้มกว่าแคมใหญ่เนื่องจากมีเส้นเลือดขนาดเล็กๆมาเลี้ยงเป็นจำนวนมาก อวัยวะที่ถูกล้อมรอบด้วยแคมเล็กนี้ได้แก่ รูเปิด/ปากของช่องคลอด (Introitus of vagina) คลิตอริส (Clitoris) และรูเปิดท่อปัสสาวะ (Urethra)

ขนาดของแคมเล็กนี้ มีความแตกต่างกันมากในสตรีแต่ละคน บางทีมีขนาดเล็กจนถูกแคมใหญ่บดบังจนมองเกือบไม่เห็น แต่บางคนก็มีขนาดใหญ่ อาจมีความกว้างถึง 3 เซนติ เมตร จนโผล่พ้นแคมใหญ่ออกมาเห็นภายนอกได้อย่างชัดเจน

ในสตรีที่เคยมีเพศสัมพันธ์หรือมีบุตรแล้ว จะมีสีของแคมเล็กเป็นสีน้ำตาลเข้มมากขึ้น

ง. ต่อมบาโธลิน (Bartholin’s gland): เป็นต่อมสร้างน้ำมูก (Mucus) อยู่รอบๆปากช่องคลอด (Introitus) ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า

จ. คลิตอริส (Clitoris): เป็นส่วนของอวัยวะที่มีลักษณะรูปร่างรีแหลมยื่นออกมาอยู่บริเวณเหนือกว่ารูเปิดของท่อปัสสาวะและของปากช่องคลอด ล้อมด้วยแคมเล็กสองข้างและมีเนื้อเยื่อลักษณะคล้ายหมวก (Hood) คลุมอยู่ด้านบน คลิตอริสจะมีขนาดตั้งแต่ 0.5 ถึง 1 เซนติเมตร แตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล คลิตอริสนี้เปรียบได้กับองคชาติ (Penis) ในเพศชาย ภายในจะมีเส้นประสาทรับสัมผัสจำนวนมาก ซึ่งคลิตอริสนี้สามารถมีขนาดใหญ่ขึ้นและแข็งตัวกว่าปกติเมื่อถูกกระตุ้นโดยการสัมผัส

ฉ. ฝีเย็บ (Perineum): คือผิวหนังและกล้ามเนื้อที่อยู่ระหว่างแคมใหญ่และทวารหนักทางด้านหลัง มีขนาดยาวประมาณ 2-5 เซนติเมตร

ช. รูเปิดท่อปัสสาวะ (Urethra): อยู่ต่ำกว่าคลิตอริสเล็กน้อยและอยู่เหนือต่อปากช่องคลอดค่อนมาทางด้านหน้า เป็นทางออกของน้ำปัสสาวะ

อวัยวะเพศภายนอกสตรีมีหน้าที่อย่างไร?

อวัยวะเพศภายนอกสตรี

อวัยวะเพศภายนอกของสตรีมีหน้าที่ ดังนี้ คือ

  • หัวหน่าว มีหน้าที่ป้องกันการกระแทกของกระดูกหัวหน่าว (Pubic bone) ในขณะร่วมเพศ และสร้างกลิ่นทางเพศ (Pheromone) จากต่อมสร้างกลิ่นที่อยู่ในผิวหนังของหัวหน่าว
  • แคมใหญ่ ทำหน้าที่กันการกระแทกระหว่างร่วมเพศเพราะมีส่วนประกอบเป็นก้อนไขมันอยู่ใต้ผิวหนัง และทำหน้าที่สร้างกลิ่นทางเพศ (Pheromone) คล้ายหัวหน่าว
  • แคมเล็ก ทำหน้าที่ป้องกันปากช่องคลอด รูเปิดท่อปัสสาวะ และคลิตอริส และเป็นบริ เวณที่รับการกระตุ้นทางเพศได้มาก
  • ต่อมบาโธลิน ทำหน้าที่สร้างสารจำพวกมูก (Mucus) เพื่อการหล่อลื่นและให้ความชุ่มชื้นบริเวณปากช่องคลอด
  • คลิตอริส เป็นอวัยวะที่ถูกกระตุ้นแล้วจะเกิดความรู้สึกถึงจุดสุดยอด (Orgasm) ได้
  • ฝีเย็บ ทำหน้าที่เป็นผนังกั้นระหว่างช่องคลอดและทวารหนัก ฝีเย็บมักจะฉีกขาดเวลาคลอดบุตร
  • รูเปิดท่อปัสสาวะ เป็นทางออกของน้ำปัสสาวะต่อออกมาจากกระเพาะปัสสาวะที่อยู่ในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน

อวัยวะเพศภายนอกสตรีมีการเปลี่ยนแปลงจากเด็กถึงผู้ใหญ่อย่างไร?

อวัยวะเพศภายนอกของสตรีจะเปลี่ยนแปลงมากที่สุดเมื่อเข้าสู่ระยะวัยรุ่น ซึ่งเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) และฮอร์โมนเทสโตสเตอโรน (Testosterone) ที่มีอยู่เป็นจำนวนน้อยในเพศหญิง ก็จะมีผลทำให้เกิดขนที่อวัยวะเพศภาย นอก และที่รักแร้ในเพศหญิง จะมีกลิ่นทางเพศ (Pheromone) เกิดขึ้นจากต่อมสร้างกลิ่นบริเวณหัวหน่าวและแคมใหญ่ และมีการสร้างน้ำมูกจากต่อมบาโธลินมากขึ้น

ปัจจัยอะไรที่มีผลต่อการทำงานของอวัยวะเพศภายนอกสตรี?

ปัจจัยที่มีผลมากที่สุดต่ออวัยวะเพศภายนอกสตรี คือ ฮอร์โมนเพศหญิงชื่อ เอสโตรเจน (Estrogen) ซึ่งสร้างจากเซลล์ในรังไข่เมื่อเข้าสู่วัยรุ่นและเริ่มมีการตกไข่ ทำให้มีการเปลี่ยน แปลงในรูปร่างลักษณะและการทำงานของอวัยวะเพศภายนอกหลายประการ

การตกไข่ จะอยู่ภายใต้การควบคุมของต่อมใต้สมอง โดยฮอร์โมนชื่อ FSH (Follicle stimulating hormone) และของสมองใหญ่ส่วนอยู่ลึกที่ควบคุมต่อมใต้สมองอีกที (ไฮโปธาลามัส,Hypothalamus) โดยฮอร์โมนชื่อ GnRH (Gonadotropin releasing hormone)