ระบบประสาทซิมพาเทติก (Sympathetic nervous system)
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
- 1 มีนาคม 2564
- Tweet
- ระบบประสาทซิมพาเทติกคืออะไร? มีผลต่อการทำงานของอวัยวะใด?
- อาการที่พร้อมจะสู้หรือหนีเป็นอย่างไร?
- ร่างกายกลับสู่ภาวะปกติอย่างไร?
- บรรณานุกรม
- กายวิภาคและสรีรวิทยาระบบประสาท (Anatomy and physiology of nervous system)
- ประสาทอัตโนมัติ ระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic nervous system)
- ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก (Paraympathetic nervous system)
- ระบบประสาทลำไส้ (Enteric nervous system)
ระบบประสาทซิมพาเทติกคืออะไร? มีผลต่อการทำงานของอวัยวะใด?
ระบบประสาทซิมพาเทติก/ ประสาทซิมพาเทติก(Sympathetic nervous system) คือ หนึ่งในระบบประสาทอัตโนมัติที่มีหน้าที่ตอบสนองต่อสิ่งเร้า/ตัวกระตุ้น/เหตุการณ์ที่อันตรายที่เกิดทันที่ฉับพลันโดยไม่ผ่านกระบวนการคิดและการสั่งการจากสมอง ทั้งนี้เพื่อให้ร่างกายมีปฏิกิริยาตอบสนองทันทีเพื่อพร้อมที่จะ ‘สู้หรือหนี(Fight or Flight response)’จากตัวกระตุ้นนั้นๆ
ซึ่งกระบวนการตอบสนองที่เกิดรวดเร็วทันทีนี้จะเกิดโดยอัตโนมัติ ไม่ตั้งใจ, ร่างกาย/สมองควบคุมไม่ได้ ซึ่งเซลล์ประสาทของระบบประสาทซิมพาเทติกจะสั่งโดยตรงไม่ผ่านการคิดและสั่งจากสมอง(สั่งโดยอัตโนมัติ)ไปยังอวัยวะต่างๆที่ทำงานเพื่อปฏิกิริยา’การสู้หรือหนี’ที่สำคัญคือ ระบบหัวใจและหลอดเลือด, ตา , ระบบทางเดินหายใจ, รูขุมขน, ต่อมเหงื่อ , ระบบทางเดินอาหาร(ระบบย่อยอาหาร), ต่อมหมวกไต, ไต, กล้ามเนื้อทั้งกล้ามเนื้อลายและกล้ามเนื้อเรียบ
อนึ่ง:
- การสั่งการของระบบประสาทซิมพาเทติก/ประสาทซิมพาเทติก คือ เซลล์ประสาทที่ไขสันหลังระดับกระดูกสันหลังอกช่วงประมาณT1 จนถึงช่วงประมาณกระดูกเอว L2-L3
- ตัวกระตุ้น เช่น เผชิญสัตว์ร้าย, ไฟไหม้, ขโมยขึ้นบ้าน, ตกใจมาก, โกรธรุนแรง, กลัวสุดขีด
อาการที่พร้อมจะสู้หรือหนีเป็นอย่างไร?
อาการ/ปฏิกิริยาขานรับต่างๆที่เรียกว่า ‘สู้หรือหนี’ เกิดจากการทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติก/ ประสาทซิทพาเทติก ได้แก่
- ปฏิกิริยาขานรับจากระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตสูง, หัวใจเต้นเร็วและแรง, หลอดเลือดขยาย, ซึ่งจะช่วยเพิ่มเลือดเลี้ยงอวัยวะทุกส่วนของร่างกายเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการทำงาน ที่รวมถึงกล้ามเนื้อทุกชนิด
- ปฏิกิริยาขานรับจากระบบทางเดินหายใจ: เช่น หายใจเร็วและแรง เพื่อเพิ่มออกซิเจนไปยังอวัยวะต่างๆเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานเช่นกัน
- ปฏิกิริยาขานรับจากตา: เช่น หนังตาเบิกกว้าง, รูม่านตาขยาย เพื่อให้การมองเห็นชัดเจนขึ้น
- ปฏิกิริยาขานรับจากต่อมเหงื่อ: เหงื่ออกมาก เพื่อช่วยระบายความร้อนของร่างกายที่เกิดจากเพิ่มการทำงานของอวัยวะต่างๆ
- หลอดเลือดผิวหนัง: หลอดเลือดผิวหนังจะหดตัว ส่งผลให้ผิวหนังซีดและเย็น
- ปฏิกิริยาขานรับจากต่อมหมวกไต: ส่งผลเพิ่มการสร้างฮอร์โมน ‘อะดรีนาลีน’ ที่ช่วยกระตุ้นเพิ่มการทำงานของกล้ามเนื้อหัวใจ, ขยายหลอดลมจากกระตุ้นการคลายตัวของกล้ามเนื้อหลอดลม, กระตุ้นกล้ามเนื้อหลอดเลือดให้คลายตัวส่งผลให้หลอดเลือดขยาย
- ปฏิกิริยาขานรับจากรูขุมขนส่งผลให้เกิดขนลุก
- ปฏิกิริยาขานรับจากไต: ไตจะสร้างเอนไซม์เรนินเพิ่มขึ้นเพื่อช่วยเพิ่มความดันโลหิต
- ปฏิกิริยาขานรับจากระบบทางเดินอาหาร: ลดการย่อยอาหาร, ลดการสร้างน้ำย่อย, ลดการบีบตัวของกระเพาะอาหารและลำไส้, ลดการอยากอาหาร, ลดการสร้างน้ำลาย(ปากคอแห้ง)จึงลดพลังงานที่ต้องใช้ในกิจกรรมดังกล่าวเพื่อเพิ่มพลังงานให้กับอวัยวะระบบอื่นๆ
- ปฏิกิริยาขานรับจากตับ: ตับจะสลายน้ำตาลที่สะสมเก็บไว้ในตับให้ออกมาในกระแสเลือดไปยังอวัยวะต่างๆเพื่อนำไปใช้เพิ่มพลังงานสำหรับการทำงานที่เพิ่มขึ้น
- ปฏิกิริยาขานรับจากกระเพาะปัสสาวะ: กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะจากคลายตัวส่งผลให้กระเพาะปัสสาวะขยายจึงรับปัสสาวะได้ในปริมาณมากขึ้นส่งผลให้ไม่มีการปวดปัสสาวะในช่วงมีตัวกระตุ้น
ร่างกายกลับสู่ภาวะปกติอย่างไร?
เมื่อตัวกระตุ้นหมดไปหรือร่างกายจัดการกับตัวกระตุ้นได้แล้ว ร่างกายจะจัดการให้อวัยวะต่างๆที่ทำงานผิดปกตินั้นเหล่านั้นกลับคืนสู่ภาวะปกติโดยเร็วอย่างอัตโนมัติเช่นกันเพื่อไม่ให้อวัยวะต่างๆเหล่านั้นทำงานเกินกำลังจนอาจเกิดการล้มเหลวจนเกิดอันตรายต่อชีวิตร่างกายได้ ซึ่งการจัดการให้อวัยวะต่างๆเหล่านั้นกลับคืนสู่ภาวะปกติจะเป็นการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติอีกชนิดที่ต้านการทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติก/ประสาทซิมพาเทติกโดยไม่ผ่านคำสั่งของสมองเช่นกันที่ชื่อว่า ‘ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก’
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Sympathetic_nervous_system [2021,Feb27]
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542195/ [2021,Feb27]
- https://youngdiggers.com.au/fight-or-flight [2021,Feb27]
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
วว.รังสีรักษา และเวชศาสตร์นิวเคลียร์