article detail

ยาเซฟาโลสปอริน (Cephalosporin)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 24 ตุลาคม 2563
• Tweet

• บทนำ
• ยาเซฟาโลสปอรินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาเซฟาโลสปอรินอย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาเซฟาโลสปอรินอย่างไร?
• ยาเซฟาโลสปอรินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics)
• แบคทีเรีย: โรคจากแบคทีเรีย (Bacterial infection)
• เชื้อดื้อยา ซูเปอร์บั๊ก (Superbug)
• หนองใน (Gonorrhea)
• เบต้า-แลคแทม (Beta-Lactam antibiotic)
• โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ (Urinary tract infection)

บทนำ

กลุ่มยาเซฟาโลสปอริน (Cephalosporin) เป็นยาปฏิชีวนะประเภท เบต้า-แลคแตม (B- Lactam antibiotic) โดยมีแหล่งกำเนิดมาจากเชื้อราที่รู้จักกันในชื่อว่า Cephalosporium โดยยา เซฟาโลสปอริน มีฤทธิ์ต่อต้านเชื้อแบคทีเรียทั้งชนิดแกรมบวกและชนิดแกรมลบ และถูกจำแนกออกเป็น 5 รุ่นย่อย (Generation) ดังนี้

รุ่นที่ 1 (First generation ): ใช้ได้ผลดีต่อเชื้อแบคทีเรียแกรมบวก แต่ต่อต้านแบคทีเรีย แกรมลบได้ในระดับกลางๆเท่านั้น ยาในกลุ่มนี้บางตัวถูกขับออกจากร่างกายได้เร็ว แต่บางตัวถูกขับออก ได้ช้าด้วยมีการจับกับโปรตีนในเลือดสูง หากใช้กับผู้ป่วยโรคไตต้องลดขนาดยาหรือปรับขนาดการ ใช้ให้น้อยลง ตัวอย่างยาในรุ่นนี้ ได้แก่ Cefacetrile, Cefadroxil, Cephalexin, Cefaloglycin, Ceftezole, Cefalonium, Cefaloridine, Cefalotin, Cefapirin, Cefatrizine, Cefazaflur, Cefazedone, Cefazolin, Cefradine Cefroxadine ในบรรดาเซฟาโลสปอรินรุ่นที่ 1 Cefazolin เป็นยาที่ใช้กันมากที่สุด

รุ่นที่ 2 (Second generation): ใช้ได้ผลดีต่อเชื้อแบคทีเรียแกรมลบได้มากยิ่งขึ้น และยังใช้ได้ผลดีต่อเชื้อแบคทีเรียแกรมบวก ยาในรุ่นนี้อยู่ในร่างกายได้นานและมีการจับกับโปรตีนในเลือดสูง สามารถให้ยาคนไข้ได้วันละครั้งหรือ 2 ครั้งแล้วแต่รูปแบบของยา ที่มีทั้งชนิดฉีดและชนิดรับประทาน จึงช่วยลดค่าใช้จ่ายของการรักษาได้ระดับหนึ่ง หากใช้กับผู้ป่วยโรคไตต้องลดขนาดยาเช่นเดียวกับรุ่นที่ 1 ตัวอย่างยาในรุ่นนี้ ได้แก่ Cefaclor, Cefonicid, Cefprozil, Cefuroxime, Cefuzonam , Cefmetazole, Cefotetan, Cefoxitin, Cefoxitin, Cefotiam, loracarbef, Cephamycins, Cefmetazole, Cefminox, Cefotetan, Cefbuperazone

รุ่นที่ 3 (Third generation ): ใช้ได้ผลดีต่อเชื้อแบคทีเรียแกรมลบ อีกทั้งครอบคลุมเชื้อแบค ทีเรียที่ไม่ค่อยตอบสนองต่อยากลุ่มเซฟาโลสปอรินรุ่น 1, 2 เช่น เชื้อแบคทีเรีย Enterobacter Serratia และเชื้อแบคทีเรีย Pseudomonas แต่ในเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกกลับมีผลตอบสนองน้อยลง ยารุ่นนี้นำมาใช้รักษาโรคหนองในเทียม รวมถึงโรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะที่ซับซ้อนมากขึ้น ตัวอย่างยาในรุ่นนี้ ได้แก่ Cefcapene, Cefdaloxime, Cefdinir, Cefmenoxime, Cefditoren, Cefetamet, Cefixime, Cefodizime, Cefotaxime, Cefovecin, Cefpimizole, Ceftamere, Ceftibuten, Ceftiofur, Cefpodoxime, Cefteram, Ceftiolene, Ceftizoxime , Cefoperazone, Ceftazidime

รุ่นที่ 4 (Fourth generation): ใช้ได้ดีกับเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกเหมือนรุ่นที่ 1 และครอบคลุมถึงเชื้อแบคทีเรียที่มีความต้านทานกับยากลุ่มเซฟาโลสปอริน รุ่นที่ 3 อีกด้วย มีการนำยาในรุ่นนี้มารักษาการติดเชื้อที่เยื่อหุ้มสมอง(เยื่อหุ้มสมองอักเสบ) ด้วยตอบสนองการรักษาได้ดี ตัวอย่างยาในรุ่นนี้ ได้แก่ Cefclidine, Cefepime, Cefluprenam, Cefoselis, Cefozopran, Cefpirome, Cefquinome

รุ่นที่ 5 (Fifth generation): ใช้ได้ดีกับเชื้อแบคทีเรียที่มีการดื้อยาทั้งชนิดแกรมบวกและแกรมลบ ตัวอย่างยาในรุ่นนี้ ได้แก่ Ceftobiprole, Ceftaroline

หมายเหตุ:

ยาบางตัวในกลุ่มเซฟาโลสปอรินได้ถูกบรรจุลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ หมวดยาอันตราย มีข้อห้ามใช้ ข้อควรระวัง คำเตือนที่แตกต่างกันออกไป การใช้ยาที่ปลอดภัยต่อตัวผู้ป่วย จึงต้องอยู่ภายในดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น

ยาเซฟาโลสปอรินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาเซฟาโลสปอรินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

• รักษาการติดเชื้อแบคทีเรียที่ผิวหนังและส่วนที่เป็นเนื้อเยื่ออ่อน (Soft-tissue) ตามร่าง กาย
• รักษาการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะทั้งชนิดที่ไม่ซับซ้อนและซับซ้อน เช่น จากโรคหนองในเทียม ทั้งนี้ขึ้นกับรุ่นของยาในกลุ่มเซฟาโลสปอริน
• รักษา การติดเชื้อแบคทีเรียของเยื่อหุ้มสมอง/เยื่อหุ้มสมองอักเสบ การติดเชื้อที่หูชั้นกลาง
• รักษาการติดเชื้อ/โรคติดเชื้อระบบทางเดินหายใจส่วนบน และโรคติดเชื้อระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง/ปอดอักเสบ/ปอดบวม
• ป้องกันการติดเชื้อระหว่างการผ่าตัด

ยาเซฟาโลสปอรินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยากลุ่มเซฟาโลสปอรินคือ ตัวยาจะรบกวนการสังเคราะห์เปปทิโด ไกลแคน (Peptidoglycan) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของผนังเซลล์ในแบคทีเรีย ส่งผลให้แบค ทีเรียหยุดการเจริญเติบโตและตายในที่สุด ยาในกลุ่มนี้ยังสามารถทนต่อเอนไซม์เบต้าแลคแตมของแบคทีเรีย ซึ่งมีฤทธิ์ทำลายยาปฏิชีวนะในกลุ่มเพนิซิลลิน (Penicillin) ได้อีกด้วย (จึงใช้รักษาโรคติดเชื้อแบคทีเรียที่ดื้อต่อยาเพนิซิลลิน) จากกลไกที่กล่าวมาจึงทำให้ยากลุ่มนี้มีฤทธิ์ตามสรรพคุณ

ยาเซฟาโลสปอรินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเซฟาโลสปอรินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

• ยาผงชนิดน้ำเชื่อม ขนาดความแรง 100, 125, และ 250 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร
• ยาผงชนิดน้ำเชื่อม ขนาดความแรง 36 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
• ยาแคปซูลขนาด 100, 250, 400, และ 500 มิลลิกรัม/แคปซูล
• ยาฉีดขนาด 500 มิลลิกรัม, 750 มิลลิกรัม, 1 กรัม, 1.5 กรัม, และ 2 กรัม

ยาเซฟาโลสปอรินมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ขนาดรับประทานของยาเซฟาโลสปอรินขึ้นอยู่กับ การตอบสนองของอาการโรคต่อยาเซฟาโลสปอรินแต่ละรุ่น ซึ่งมีความแตกต่างกันออกไป อีกทั้งขึ้นอยู่กับร่างกายของผู้ป่วยแต่ละรายที่มีอาการข้างเคียงเกิดขึ้นมากน้อยเพียงใด แพทย์เท่านั้นจึงเป็นผู้ปรับขนาดการให้ยานี้ ไม่ว่าจะเป็นยาชนิดรับประทานหรือยาฉีดก็ตาม

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเซฟาโลสปอริน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเซฟาโลสปอรินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเซฟาโลสปอริน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาเซฟาโลสปอรินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มเซฟาโลสปอรินสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• มีอาการท้องเสีย
• คลื่นไส้-อาเจียน
• ผื่นคัน
• สมดุลของเกลือแร่ในร่างกายถูกรบกวน
• ปวดหัว
• วิงเวียน
• ช่องปากหรืออวัยวะเพศมีการติดเชื้อรา
• ไตอักเสบ
• มีภาวะเกล็ดเลือดต่ำ
• มีไข้
• ลมพิษ

*****อนึ่ง: ผู้ป่วยที่มีประวัติแพ้ยาเพนิซิลิน (Penicillin) ก็สามารถแพ้ยาในกลุ่มเซฟาโล สปอรินได้เช่นเดียวกัน

มีข้อควรระวังการใช้ยาเซฟาโลสปอรินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเซฟาโลสปอริน เช่น

• ห้ามใช้ยานี้กับผู้แพ้ยากลุ่มเซฟาโซลิน
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยาเพนิซิลิน
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะ ไต และ/หรือ ตับ ทำงานผิดปกติ
• ระวังการใช้ยานี้กับ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีโรคท่อทางเดินน้ำดีอุดตัน
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มเซฟาโลสปอรินด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเซฟาโลสปอรินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเซฟาโลสปอรินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• สามารถทำให้ประสิทธิภาพการรักษาของยาเหล่านั้นเปลี่ยนไป หรืออาจส่งผลให้คนไข้ ได้รับพิษหรือมีอาการข้างเคียง/ผลข้างเคียงของยาต่างๆติดตามมามากขึ้น ซึ่งยาบางกลุ่มที่ไม่สมควรใช้ร่วมกับยากลุ่มเซฟาโลสปอริน เช่นยา
  • Calcium acetate ยาใช้ในผู้ป่วยล้างไต
  • Calcium chloride ยาใช้ช่วยในการรักษาสมดุลของเกลือแร่ร่างกาย
  • Calcium gluceptate ยาใช้ช่วยในการรักษาสมดุลของเกลือแร่ร่างกาย
  • Calcium gluconate ยารักษาภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ
  • สารละลายน้ำเกลือ เช่น Lactated ringers solution /Ringer’s solution
  • Heparin (ยาต้านการแข็งตัวของเลือด)
• การใช้ยากลุ่มเซฟาโลสปอรินร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ หรือร่วมกับการสูบบุหรี่ สามารถรบกวนฤทธิ์การรักษาของยาเซฟาโลสปอริน ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ร่วมกับการดื่มเครื่องดื่มจำพวกผสมแอลกอฮอล์ และเลี่ยงการดูดบุหรี่ในระหว่างที่มีการใช้ยากลุ่มเซฟาโลสปอริน

ควรเก็บรักษายาเซฟาโลสปอรินอย่างไร?

สามารถเก็บยาเซฟาโลสปอริน เช่น

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และ
• ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาเซฟาโลสปอรินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเซฟาโลสปอริน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Cephalosporin [2020,Oct17]
2. http://ndi.fda.moph.go.th/uploads/evidance_file/20170503184421.pdf [2020,Oct17]
3. https://www.drugs.com/drug-class/third-generation-cephalosporins.html [2020,Oct17]
4. https://www.drugs.com/cdi/ceftriaxone.html [2020,Oct17]
5. http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=cephalosporins&page=0 [2020,Oct17]