ยานูโทรปิก (Nootropic drug)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 3 กันยายน 2559
- Tweet
- บทนำ
- นูโทรปิกมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- นูโทรปิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- นูโทรปิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- นูโทรปิกมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- นูโทรปิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้นูโทรปิกอย่างไร?
- นูโทรปิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษานูโทรปิกอย่างไร?
- นูโทรปิกมีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- การสูญเสียความทรงจำ (Amnesia)
- โรคพาร์กินสัน (Parkinson’s disease)
- โรคสมาธิสั้น (Attention Deficit Hyperactivity disorder: ADHD)
- สมองเสื่อม (Dementia)
บทนำ
ยานูโทรปิก(Nootropic drug) หรือทัวไปเรียกว่า ยาบำรุงสมอง(Smart drugs หรือ Cognitive enhancers) เป็นกลุ่มสารประกอบ อาจจะเป็นยา หรือเป็นอาหารเสริมที่ช่วยกระบวนการรับรู้ของสมอง (Cognitive enhancers) อย่างเช่น ความจำ และความคิดสร้างสรรค์ หรือแรงจูงใจต่างๆ ปกติพบการใช้ยานี้กับกลุ่มนักเรียน นักศึกษา ทั้งๆที่ ทางคลินิกยังไม่มีข้อสรุปว่า ยากลุ่มนี้สามารถเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของสมองจริงหรือไม่ กลไกของการออกฤทธิ์และผลข้างเคียงของกลุ่มยานูโทรปิกย่อมมีความแตกต่างกันออกไป โดยขึ้นอยู่กับธรรมชาติและโครงสร้างของตัวยาแต่ละชนิด อาจแบ่งยานูโทรปิกออกเป็นหมวด/กลุ่มย่อยได้ดังนี้
ก. กลุ่มกระตุ้นประสาท (Stimulants): เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์กระตุ้นต่อสมองโดยตรง หรือไม่ก็ช่วยปรับปรุงการทำงานของสมองภายใต้กระบวนการทำงานของสารสื่อประสาท ในสมองอย่างมีสมดุล ขนาดการใช้ยากลุ่มนี้มักจะเป็นปริมาณที่ต่ำ การใช้ยากลุ่มนี้ขนาดสูงเพื่อกระตุ้นการทำงานของประสาท จะส่งผลตรงกันข้าม ด้วยจะทำให้สมองสูญเสียกระบวนการรับรู้ และไม่สามารถควบคุมระบบประสาทของตนเองได้อีกต่อไป ตัวอย่างของกลุ่มยาในหมวดนี้ เช่น Amphetamine, Methylphenidate, Eugeroics, Xanthines, และ Nicotine
ข. เรสแตมส์ (Racetams): เป็นอีกหมวดหนึ่งของยานูโทรปิกที่มีคุณสมบัติเสริมสร้างกระบวนการรับรู้ของสมอง มีขายตามร้านขายยาทั่วไป หนึ่งในกลไกการออกฤทธิ์ของ ยาหมวดเรสแตมส์คือ ช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือดในสมอง โดยยับยั้งการรวมตัวของ ลิ่มเลือดที่อาจก่อตัวหรืออุดกั้นหลอดเลือด จึงทำให้การไหลเวียนของเลือดในสมองทำได้ไม่ดีพอ จากกลไกดังกล่าว จึงสามารถใช้ช่วยบำบัดอาการความจำเสื่อม อารมณ์ซึมเศร้าและวิตกกังวล อาจพบผลข้างเคียงของการใช้ยาในกลุ่มนี้ได้ เช่น รู้สึกวิตกกังวลมากขึ้น นอนไม่หลับ ปวดศีรษะ กระสับกระส่าย ตัวสั่น ซึมเศร้ามากขึ้น และอ่อนแรง ตัวอย่างของยาในหมวดนี้ เช่น Piracetam, Etiracetam, Oxiracetam, และ Aniracetam
ค. โภชนเภสัช (Nutraceutical): เป็นกลุ่มสารอาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ ช่วยบำบัดอาการเจ็บป่วยคล้ายกับเป็นยาหรือใช้รักษาโรคนั่นเอง ปกติจะจำหน่ายในลักษณะของอาหารเสริม ซึ่งพบเห็นได้มากมายหลายยี่ห้อในท้องตลาด มีการทำวิจัยและค้นคว้าเกี่ยวกับโภชนเภสัชจนมีข้อสรุปออกมาเป็นจุดขายว่า ช่วยกระบวนการเพิ่มความจดจำของสมอง ทำให้ผ่อนคลาย ลดอาการเหนื่อยเพลีย แต่ก็ยังไม่เป็นที่ยอมรับกับนักวิทยาศาสตร์กลุ่มที่มีความเห็นตรงกันข้ามว่า โภชนเภสัชดังกล่าวไม่มีสรรพคุณตามที่กล่าวอ้างมา ตัวอย่างของกลุ่มโภชนเภสัชดังกล่าว เช่น
- พรมมิ (Bacopa monnieri): เป็นพืชที่อยู่ในวงศ์เทียนเกล็ดหอย
- โสม (Panax ginseng): เป็นพืชที่ขึ้นในซีกโลกทางเหนือของทวีปเอเชียและอเมริกาเหนือ
- แปะก๊วย (Ginkgo biloba): ใช้ใบมาสกัดเป็นยาสมุนไพรแผนปัจจุบัน
ง. กลุ่มอื่นๆ: อย่างเช่น
- Theanine: เป็นสารประกอบที่มีโครงสร้างเลียนแบบหรือคล้ายคลึงกับกรดอะมิโน มักใช้เป็นส่วนประกอบในเครื่องดื่มเพื่อปรับกระบวนการรับรู้ของสมอง
- Tolcapone: เป็นยาที่บำบัดอาการโรคพาร์กินสัน
- Levodopa: เป็นทั้งยาและอยู่ในผลิตภัณฑ์อาหารเสริมบางประเภท มีสรรพคุณรักษาอาการโรคพาร์กินสัน
- Atomoxetin: เป็นยาในกลุ่ม Monoamine reuptake inhibitor (MRI) /กลุ่มยาช่วยปรับปรุงการทำงานของสมองในด้านความทรงจำ รวมถึงบำบัดอาการสมาธิสั้นได้ด้วย
- Despiramine: เป็นยาในกลุ่ม Tricyclic antidepressant (TCA) ใช้บำบัดอาการสมาธิสั้นได้เช่นกัน
อย่างไรก็ตาม ก่อนการเลือกใช้ยาในกลุ่มนูโทรปิกตัวใด ผู้บริโภคควรต้องปรึกษาแพทย์/เภสัชกรเพื่อทราบข้อเท็จจริง ข้อมูลด้านความปลอดภัยของตัวผลิตภัณฑ์ ว่ามีความเหมาะสมกับผู้บริโภคหรือไม่
นูโทรปิกมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยานูโทรปิกมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- ช่วยบำบัดกระบวนการรับรู้ของสมอง
- ช่วยบำบัดโรคพาร์กินสัน
- ช่วยบำบัดอาการสมาธิสั้น
นูโทรปิกมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ส่วนมากของยานูโทรปิก จะเกิดขึ้นที่สมอง โดยตัวยาจะก่อให้เกิดการปรับสมดุลของสารสื่อประสาท หรือเพิ่มการไหลเวียนของเลือด ทำให้สมองได้รับออกซิเจนมากขึ้น จากกลไกเหล่านี้เอง จึงเป็นที่มาของสรรพคุณของยาในกลุ่มนี้
นูโทรปิกมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยานูโทรปิกมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาเม็ด ชนิดรับประทาน
- ยาฉีด
- ยาพ่นจมูก
- กลุ่มผลิตภัณฑ์ในรูปแบบอาหารเสริม
นูโทรปิกมีขนาดรับประทานอย่างไร?
กรณีที่ใช้เป็นยา ขนาดรับประทานของยานูโทรปิกจะแตกต่างกันในแต่ละบุคคล โดยขึ้นกับชนิดของโรค/อาการ ยาตัวอื่นๆที่ใช้ร่วมอยู่ด้วย เป็นต้น ดังนั้นจึงต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์
กรณีของอาหารเสริม อาหารเสริมกลุ่มนูโทรปิก ควรรับประทานหรือใช้ตามคำแนะนำตามขนาด และวิธีใช้ใน เอกสารกำกับการใช้อาหารเสริมชนิดนั้นๆ ที่แนบมากับตัวผลิตภัณฑ์ และ*ข้อสำคัญอย่างยิ่ง ต้องเป็นอาหารเสริมที่ได้การรับรองความปลอดภัยในการบริโภคจาก”สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาของกระทรวงสาธารณสุขไทย(อย)”
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยากลุ่มนูโทรปิก ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยา/แพ้อาหารเสริมทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยา/อาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยากลุ่มนูโทรปิก อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ และ/หรือกับอาหารเสริมที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภท สามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยานูโทรปิก สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2เท่า
อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยานูโทรปิกตรงเวลา
นูโทรปิกมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ท่าที่พบเห็นของยากลุ่มนูโทรปิก อาจเกิดที่ระบบประสาทส่วนกลาง เช่น วิตกกลางวล ซึมเศร้า นอนไม่หลับ อ่อนแรง ปวดศีรษะ โดยอาการข้างเคียงจากยานี้จะมาก-น้อยเพียงใด ย่อมขึ้นอยู่กับขนาดการรับประทาน และ/หรือการใช้ยาในกลุ่มนี้ตรงกับอาการโรคหรือไม่ ซึ่งการใช้ยานี้ตามคำสั่งแพทย์ หรือตามคำแนะนำของเภสัชกร สามารถลดความเสี่ยง หรือป้องกันอาการข้างเคียงได้ดีระดับหนึ่ง กรณีที่มีอาการข้างเคียงจากใช้ยากลุ่มนี้จน รบกวนการดำเนินชีวิตประจำวัน ผู้ป่วยควรรีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยไม่ต้องรอจนถึงวันแพทย์นัด เพื่อให้แพทย์ได้ปรับแนวทางการรักษาที่รวมถึงการใช้ยาต่างๆ
มีข้อควรระวังการใช้นูโทรปิกอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยานูโทรปิก เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยา/แพ้อาหารเสริมแต่ละชนิดของกลุ่มยานูโทรปิก
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุโดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
- ห้ามรับประทานยานี้พร้อมสุรา หรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ
- ห้ามปรับขนาดการรับประทานด้วยตนเอง
- หากพบอาการแพ้ยานี้ เช่น อึดอัด/แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว ตัวบวม ให้หยุดการใช้ยานี้ทันที แล้วรีบพาผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาฌรงพยาบาลโดยเร็ว ทันที/ฉุกเฉิน
- มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดหมายทุกครั้ง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยานูโทรปิกด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บhaamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
นูโทรปิกมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
การเกิดปฏิกิริยาระหว่างยาของกลุ่มยานูโทรปิกกับยาอื่นๆ ย่อมขึ้นอยู่กับชนิดของยานูโทรปิกแต่ละตัว หากผู้ป่วยมียาอื่นๆที่ใช้อยู่ก่อน จะต้องแจ้งแพทย์ พยาบาล เภสัชกร ทุกครั้งที่เข้ารับการรักษา เพื่อเป็นการป้องกันภาวะยาตีกัน/ปฏิกิริยาระหว่างยาเสมอ
ควรเก็บรักษานูโทรปิกอย่างไร?
ควรเก็บยานูโทรปิกตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
นูโทรปิกมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง
ยานูโทรปิกที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Duodopa (ดูโอโดปา) | Pond’s Chemical |
| Levomed (ลีโวเมด) | Medochemie |
| Levomet (ลีโวเมท) | Unison |
| Sinemet (ซายน์เมท) | M & H Manufacturing |
| Stalevo (สเตลีโว) | Novartis |
| Vopar (โวพาร์) | Unison |
| Embol (เอนโบล) | Yung Shin |
| Mancetam (แมนเซแทม) | T.Man Pharma |
| Mempil (เมมพิล) | General Drugs House |
| Noocetam (นูซีแทม) | Central Poly Trading |
| Nootropil (นูโทรพิล) | GlaxoSmithKline |
| Scarda (สการ์ดา) | Pharmaland |
| Strattera (สเตรทเทรา) | Eli Lilly |
| Concerta (คอนเซอร์ตา) | Janssen-Cilag |
| Methylphenidate Hexal (เมทิลเฟนิเดต เฮ็กซอล) | Salutas Pharma |
| Ritalin (ริทาลิน) | Novartis |
| Rubifen (รูบิเฟน) | Lab Rubio |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Piracetam#Medical_uses [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Racetam [2016,Aug13]
- http://www.mims.com/malaysia/drug/info/piracetam?mtype=generic [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Piracetam#Medical_uses [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Theanine#Supplement_use [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Tolcapone [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Desipramine [2016,Aug13]
