ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ Cardiac glycoside

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ (Cardiac glycoside)

โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
16 สิงหาคม 2563
Tweet

สารบัญ

บทนำ
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์อย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ควรเก็บรักษายาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์อย่างไร?
ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ (Cardiac glycoside) เป็นสารประกอบอินทรีย์ที่มีโครงสร้างทางเคมี ประกอบด้วยหมู่น้ำตาลหรือเรียกว่าหมู่ไกลโคไซด์ (Glycoside) จับอยู่กับหมู่อะไกลโคน (Aglycone, สารน้ำตาลหมู่หนึ่งในหมู่ไกลโคไซด์) สกัดได้จากพืชชั้นสูง เช่น วงศ์ Apocynaceae, Asclepiadaceae, Liliaceae, Ranunculaceae อาจจำแนกสารคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ ได้แก่ Cardenolides และ Bufanolides

สำหรับฤทธิ์ทางยา คาร์ดิแอกไกลโคไซด์ เป็นหมวดกลุ่มยาที่นำมารักษาโรค/ภาวะหัวใจล้มเหลว รวมถึงอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ นอกจากจะออกฤทธิ์ที่หัวใจแล้ว ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ยังออกฤทธิ์ที่กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ระบบประสาทของร่างกาย แต่หากจำแนกยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ตามการละลาย สามารถแบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม คือ

1. กลุ่มที่ละลายในไขมัน เช่น Digitoxin, Beta-acetyldigitoxin

2. กลุ่มที่ดูดซึมร่วมกับไขมันในระดับกลางๆ เช่น Lanatoside C, Methyldigoxin

3. กลุ่มที่ละลายน้ำ เช่น Ouabain

สำหรับการบริหารยา/ใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในผู้ป่วย มีทั้งยาฉีดและยารับประทาน หลังการดูดซึมยาจะจับตัวกับโปรตีนในกระแสเลือด โดยทั่วไปจะถูกขับออกจากร่างกายทางปัสสาวะ ระยะเวลาของการกำจัดยาออกจากร่างกายจะขึ้นกับชนิดหรือกลุ่มของคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ซึ่งใช้ระยะเวลาที่ไม่เท่ากัน

ด้วยยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์เป็นยาที่มีฤทธิ์แรง ใช้ในปริมาณน้อยในการรักษา การใช้ยากลุ่ม นี้จึงต้องอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของแพทย์อย่างถูกต้องและเหมาะสมเท่านั้น

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

รักษาอาการ ภาวะหัวใจล้มเหลว
รักษาอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ในเซลล์กล้ามเนื้อหัวใจที่เรียกว่า Na+-K+-ATPase (Sodium-potassium adenosine triphosphatase) ทำให้เกิดการเพิ่มของเกลือโซเดียมที่อยู่ในเซลล์ และทำให้เกลือแคลเซียมถูกดึงออกมานอกเซลล์ ส่งผลให้เกิดแรงบีบตัวของกล้ามเนื้อหัวใจ และเกิดฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

ยาเม็ด ขนาด 0.0625 และ 0.25 มิลลิกรัม/เม็ด
ยาฉีด ขนาด 100 และ 250 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร
ยาน้ำ ขนาด 50 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

การให้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในผู้ป่วยแต่ละรายบุคคลขึ้นกับ ชนิดของโรค ความรุนแรงของอาการ อายุ และน้ำหนักตัว จึงมีข้อแตกต่างกันออกไปที่รวมถึงขนาดยา ระยะเวลาในการใช้ยา และชนิดของตัวยา ดังนั้นผู้ป่วยควรต้องใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ห้ามมิให้ซื้อรับประทานเอง ปรับขนาดรับประทานหรือหยุดการใช้ยาเอง

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้าง เคียง) เช่น

คลื่นไส้- อาเจียน
ท้องเสีย
รู้สึกสับสน
วิงเวียน
ง่วงนอน
ใจสั่น
ตาพร่า
เต้านมโตขึ้น
หากเป็นยาฉีด จะ
- รู้สึกระคายเคืองบริเวณที่ฉีดยา และ
- อาจทำให้หลอดเลือดหดตัวและนำไปสู่อาการความดันโลหิตสูงได้

มีข้อควรระวังการใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ เช่น

ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
ห้ามใช้ยานี้ในผู้ที่มีภาวะหัวใจเต้นเร็ว และหัวใจเต้นผิดจังหวะ
ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วย Obstructive Cardiomyopathy (หัวใจโต โดยไม่ทราบสาเหตุ)
ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มี ภาวะเกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ, ผู้ป่วยที่มีเกลือแคลเซียมในเลือดสูง, ผู้ป่วยที่มีเกลือแมกนีเซียม(Magnesium)ในเลือดต่ำ
ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบเฉียบพลัน
ระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานผิดปกติ
ระวังการใช้ยานี้ในหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร
การใช้ยานี้ต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์ ห้ามมิให้ผู้ป่วยปรับขนาดการรับประทานหรือหยุดรับประทานยาเอง
ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
ห้ามใช้ยาหมดอายุ
ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตพันธ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

การใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในผู้ป่วยที่ได้รับการฉายรังสีรักษาบริเวณหัวใจ อาจทำให้ฤทธิ์ในการรักษาของยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ด้อยลง แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาในผู้ป่วยเป็นรายบุคคลไป
การใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ร่วมกับยาต่อไปนี้ อาจทำให้ฤทธิ์การรักษาของยา คาร์ดิแอก ไกลโคไซด์ด้อยประสิทธิภาพลง หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมในผู้ป่วยเป็นรายบุคคลไป ยากลุ่มดังกล่าว เช่นยา Phenytoin, Neomycin, Sulphasalazine, Kaolin pectin, และยาลดกรด
การใช้ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ร่วมกับยาต่อไปนี้ อาจส่งผลให้ระดับยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้น จนอาจได้รับผลข้างเคียงของยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ตามมา แพทย์จะปรับขนาดรับประทานเพื่อความเหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละราย ยากลุ่มดังกล่าว เช่นยา Calcium channel blocker, Spironolactone, Quinidine และเกลือแคลเซียม

ควรเก็บรักษายาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์อย่างไร?

ควรเก็บยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ เช่น

เก็บยาที่อุณหภูมิไม่เกิน 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด และความชื้น
เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และ
ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาคาร์ดิแอกไกลโคไซด์ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า	บริษัทผู้ผลิต
Cardial (คาร์เดียล)	T.Man Pharma
Grexin(เกรกซิน)	Pharmasant Lab
Lanoxin(ลานอกซิน)	Aspen Pharmacare

article detail