ต่อมหมวกไต Adrenal gland

ต่อมหมวกไต (Adrenal gland)

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
17 มีนาคม 2561
Tweet

บทความที่เกี่ยวข้อง

ต่อมหมวกไต (Adrenal gland หรือ Suprarenal gland) เป็นต่อมไร้ท่อ ขนาดปานกลาง เป็นต่อมคู่ ซ้าย ขวา อยู่ในตำแหน่งยอดของไตทั้งสองข้าง มีลักษณะคล้ายรูปสามเหลี่ยมโดยฐานอยู่ด้านยอดไต ในผู้ใหญ่ ต่อมฯแต่ละข้างมีขนาดประมาณ 5x3x1 เซนติเมตร และหนักข้างละประมาณ 4-6 กรัม มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนหลายชนิด เช่น ฮอร์โมนควบคุมเกลือแร่ (Mineralocorticoid) ฮอร์โมนตอบสนองต่อภาวะเครียดของร่างกาย/Stress(Adrenalin หรือ Epinephrine) และส่วนน้อยเป็นฮอร์โมนเพศชาย (Androgen) ซึ่งฮอร์โมนต่อมหมวกไตจะทำหน้าที่เป็นตัวส่งข่าวสาร(Chemical messenger หรือเรียกสั้นๆว่า Messenger)โดยฮอร์โมนนี้ในกระแสเลือดจะไปกระตุ้นให้เซลล์ของเนื้อเยื่อต่างๆให้ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ต่อมหมวกไตแบ่งออกเป็น 2 ส่วน/ชั้น คือ ต่อมหมวกไตส่วนนอก/ต่อมหมวกไตชั้นนอก เรียกว่า “Adrenal cortex” และต่อมหมวกไตส่วนใน/ต่อมหมวกไตชั้นใน เรียกว่า “Adrenal medulla”

ก. ต่อมหมวกไตส่วนนอก: ฮอร์โมนจากต่อมฯส่วนนี้มีหน้าที่เพื่อ คงสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย, ควบคุมความดันโลหิต, ช่วยการตอบสนองของร่างกายต่อความเครียด(Stress)ต่างๆ, รวมถึงช่วยในกระบวนการ Metabolism, และกระบวนการเกิดการอักเสบของร่างกาย

นอกจากนั้นต่อมฯส่วนนี้ยังสามารถสร้างฮอร์โมนเพศชาย(Androgen)ได้ด้วย แต่จะมีบทบาทน้อยกว่าฮอร์โมนเพศชายจากอัณฑะมาก ซึ่งฮอร์โมนเพศชายจากต่อมหมวกไตยังช่วยการพัฒนาของอวัยวะเพศชายในช่วงวัยเด็ก ก่อนถึงวัยที่อัณฑะจะทำงานได้เต็มที่ นอกจากนั้นจะช่วยปรับสมดุลฮอร์โมนเพศโดยเฉพาะในเด็กหญิงช่วงเข้าสู่วัยรุ่นจากร่างกายสามารถปรับให้ฮอร์โมนเพศชายเปลี่ยนไปเป็นฮอร์โมนเพศหญิง(Estrogen)ได้

ทั้งนี้ฮอร์โมนจากต่อมฯส่วนนี้ จัดเป็นฮอร์โมนสำคัญที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิต ซึ่งการทำงาน/การสร้างและหลั่งฮอร์โมนจากต่อมฯส่วนนี้จะอยู่ในกำกับดูแลของต่อมใต้สมอง และของไฮโปธาลามัส

ข. ต่อมหมวกไตส่วนใน: ต่อมฯส่วนนี้สร้างฮอร์โมนที่ร่างกายใช้ ตอบสนองต่อความเครียด ที่เรียกว่า “ฮอร์โมนเพื่อการต่อสู้หรือเพื่อการหนี( Fight or Flight hormone)” ซึ่งฮอร์โมนจากต่อมฯส่วนใน จัดเป็นฮอร์โมนที่ไม่มีความจำเป็นต่อการดำรงชีวิต ทั้งนี้ การทำงานของต่อมฯส่วนในจะอยู่ในการกำกับควบคุมของ”ระบบประสาทอัตโนมัติ” ส่วนที่เรียกว่า “ระบบประสาทซิมพาทีติก(Sympathetic nervous system”

*อนึ่ง อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง “ต่อมหมวกไต”, เรื่อง “ฮอร์โมนต่อมหมวกไต”, เรื่อง “ไฮโปธาลามัส“, เรื่อง”ฮอร์โมนจากไฮโปธาลามัส,“ เรื่อง “ต่อมใต้สมอง”, เรื่อง “ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง”

บรรณานุกรม