ต่อมน้ำลาย (Salivary gland)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 8 ตุลาคม 2556
  • Tweet

ต่อมน้ำลาย เป็นต่อมขับออกชนิดหนึ่ง โดยทั่วไปมักมีอยู่ในอวัยวะต่างๆในระบบทางเดินอาหารโดยเฉพาะในช่องปาก แต่ทั้งนี้ จะกระจายพบได้ในอวัยวะต่างๆที่มีเยื่อเมือก เช่น ที่ อวัยวะเพศ อวัยวะในระบบทางเดินหายใจ ซึ่งต่อมน้ำลายที่พบนอกช่องปาก จะพบได้น้อยมาก ๆ ดังนั้นโดยทั่วไป เมื่อพูดถึงต่อมน้ำลาย จึงหมายถึงต่อมน้ำลายในช่องปากเท่านั้น

ในช่องปาก ต่อมน้ำลายมีหน้าที่สร้าง น้ำลาย, น้ำย่อยอาหารประเภทแป้งที่เป็นเอนไซม์ชนิดหนึ่ง เรียกว่า Amylase, และเมือกเพื่อการหล่อลื่น แต่ต่อมน้ำลายในอวัยวะส่วนอื่นๆมักสร้างเพียงน้ำเมือก เพื่อช่วยในการหล่อลื่น

ในช่องปาก ประกอบด้วยต่อมน้ำลาย 2 กลุ่ม คือ ต่อมน้ำลายขนาดใหญ่ หรือต่อมน้ำลายสำคัญ หรือต่อมน้ำลายหลัก (Major salivary gland) และ ต่อมน้ำลายจิ๋ว หรือต่อมน้ำลายรอง (Minor salivary gland)

  1. ต่อมน้ำลายขนาดใหญ่ มีทั้งหมด 3 คู่ ซ้าย-ขวา คือ

    a) ต่อมพาโรติด (Parotid gland) เป็นต่อมน้ำลายขนาดใหญ่สุด ขนาดประมาณ 4x 4 เซนติเมตร (ซม.) สร้างน้ำลายประมาณ 20-25%ของน้ำลายทั้งหมด เป็นต่อมน้ำลายที่อยู่บนใบหน้า โดยอยู่หน้าต่อรูหูทั้งสองข้าง มีท่อน้ำลายเปิดสู่ช่องปากในบริเวณกระพุ้งแก้มระดับฟันกรามซี่ที่ 2 เป็นต่อมที่พบเกิดโรคได้บ่อยที่สุดในต่อมน้ำลายทั้งหมด

    b) ต่อมน้ำลายใต้ขากรรไกร หรือใต้กระดูกกราม (Submandibular gland) เป็นต่อมที่อยู่ใต้ต่อกระดูกขากรรไกร มีขนาดประมาณ 3x1-2 ซม. สร้างน้ำลายประมาณ 70-75% ของน้ำลายทั้งหมด โดยมีท่อน้ำลายเปิดสู่ช่องปากในบริเวณใต้ลิ้น

    c) ต่อมน้ำลายใต้ลิ้น (Sublingual gland) เป็นต่อมที่อยู่ตรงกลางใบหน้า ใต้ลิ้น ในระดับที่กระดูกกรามทั้ง 2 ข้างมาบรรจบกัน มีขนาดเล็กกว่าต่อมพาโรติด และต่อมใต้ขากรรไกร แต่มีขนาดไม่แน่นอน สร้างน้ำลายประมาณ 5% ของปริมาณน้ำลายทั้งหมด มีท่อน้ำลายเปิดเข้าช่องปากใต้ลิ้น ในตำแหน่งใกล้กับของต่อมน้ำลายใต้ขากรรไกร โดยมีท่อน้ำลายได้หลายท่อ

  2. ต่อมน้ำลายจิ๋ว เป็นต่อมน้ำลายที่ไม่มีชื่อ มีขนาดเล็กมาก ประมาณ 1-2 มิลลิเมตร มีท่อสั้นๆเปิดเข้าช่องปากโดยตรง อยู่กระจัดกระจายทั่วไปในช่องปาก จากการศึกษาพบว่า อาจมีได้ถึง ประมาณ 800-1,000 ต่อมกระจายอยู่ทั่วไปในเนื้อเยื่อชั้นใต้ต่อเยื่อเมือก (Submucosa ) และสร้างน้ำลายทั้งหมดคิดเป็นประมาณ 2-5%

ทั้งนี้ โรคของต่อมน้ำลายมักเกิดกับต่อมพาโรติด พบโรคของต่อมอื่นๆได้น้อยมากโดย เฉพาะกับต่อมน้ำลายขนาดจิ๋ว โดยโรคที่พบได้บ่อยของต่อมน้ำลาย คือ โรคคางทูม นอกจาก นั้นที่พบได้ประปราย คือ ต่อมน้ำลายอักเสบจากแบคทีเรีย นิ่วในต่อมน้ำลาย เนื้องอก และโรค มะเร็งต่อมน้ำลาย

บรรณานุกรม

  1. Salivary gland http://en.wikipedia.org/wiki/Salivary_gland [2013,Oct1].