ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว (Partial secondarily generalized tonic-clonic seizure)

  • โดย ศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า
  • 17 ตุลาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ใครๆก็รู้จักการชัก/ลมชักแบบลมบ้าหมู หรือชักเกร็งกระตุกทั้งตัว (Generalized tonic-clonic seizure) ซึ่งผู้ป่วยจะเริ่มมีอาการชักเกร็งทั้งตัว และตามด้วยอาการกระตุกของแขน ขา ลำตัว หมดสติตั้งแต่เริ่มมีอาการ แต่ผู้ป่วยบางคนมีอาการเริ่มต้นเป็นชนิดชักเฉพาะที่แบบมีสติ และต่อมากลายเป็นการชักเฉพาะที่แบบขาดสติ และรุนแรงต่อเนื่องเป็นการชักเกร็งกระตุกทั้ง ตัว การชักแบบนี้มีด้วยหรือ มีครับ เรียกว่า “ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว (Partial secondarily generalized tonic-clonic seizure หรือ Secondarily generalized seizure)” ต้องรู้จักการชักแบบนี้ครับ เพราะเป็นการชักที่พบบ่อยมาก พบได้ในทุกเพศและในทุกวัยครับ

ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวคืออะไร? อาการเป็นอย่างไร?

ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว

การชัก/ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวนั้นเป็นรูปแบบการชักชนิดเฉพาะที่ของร่างกาย แล้วจึงมีการกระจายของกระแสไฟฟ้าในสมองจากเฉพาะจุดไปทั่วทั้งสมอง จึงก่อ ให้เกิดอาการชักจากรูปแบบเฉพาะที่แบบมีสติ ตามด้วยการชักแบบขาดสติ/ไม่รู้ตัว และชักเกร็งกระตุกทั้งตัว หมดสติ หรือพูดง่ายๆว่าการชักมีการลามมากขึ้นเรื่อยๆ

ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมีอันตรายไหม?

การชัก/ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมีอันตรายคล้ายๆกับการชักเกร็งกระ ตุกทั้งตัว แต่จะดีกว่าตรงที่ผู้ป่วยจะรู้ก่อนว่า เริ่มมีอาการจากชักเฉพาะที่แบบมีสติก่อน ทำให้รู้ ตัวจึงสามารถระวังตัวป้องกันไม่ให้เกิดอันตรายได้ โดยการหาท่าทางและสถานที่ที่ปลอดภัยเมื่อมีอาการชักแบบชักเกร็งกระตุกทั้งตัวตามมา โดยการหาที่นอนลงกับพื้นที่ปลอดภัยหรือเรียกคนช่วย บางรายอาจสามารถระงับการชักได้ด้วยตนเอง (เช่น การตั้งสติ การระงับอารมณ์) ก็จะทำให้ปลอดภัยจากอุบัติเหตุได้

อะไรเป็นสาเหตุชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว?

สาเหตุเกิดการชัก/ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมีได้หลายสาเหตุขึ้นกับกลุ่มอายุดังนี้เช่น

  • วัยเด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): เกิดจากการติดเชื้อในสมอง(สมองอักเสบ), ภาวะขาดออกซิเจนช่วงแรกคลอด
  • วัยรุ่น: เกิดจากอุบัติเหตุต่อสมอง
  • วัยผู้ใหญ่: เกิดจากอุบัติเหตุต่อสมอง, โรคหลอดเลือดสมอง (อัมพาต), โรคเนื้องอกสมอง/มะเร็งสมอง
  • วัยสูงอายุ: เกิดจากโรคหลอดเลือดสมอง, โรคเนื้องอก/มะเร็งสมอง, โรคสมองเสื่อม

ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวต้องแยกจากโรคอะไรบ้าง?

การชัก/ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวต้องแยกจาก “ภาวะแกล้งชัก” เป็นการวินิจฉัยแยกโรคที่สำคัญ ผู้ที่มีภาวะแกล้งชักนั้นมักจะมีอาการนานมากกว่าการชักทั่วไปคือนานหลายนาที รู้ตัวตลอด แต่จะแกล้งทำเป็นไม่รู้ตัว และมักมีปัญหาทางสุขภาพจิตมาก่อน มีจุด มุ่งหมายในการแกล้งชักเพื่อเรียกร้องอะไรบางอย่างจากคนรอบข้าง

แพทย์วินิจฉัยลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวได้โดย

  • แพทย์จะใช้ข้อมูลรายละเอียดของอาการผิดปกติดังกล่าวข้างต้นใน ‘หัวข้อ อาการฯ’ เป็นหลัก ถ้ามีคลิปเหตุการณ์ให้แพทย์ดูร่วมด้วยก็จะทำให้ง่ายและแม่นยำในการวินิจฉัย
  • ร่วมกับการตรวจร่างกาย
  • แต่ถ้าไม่มั่นใจ แพทย์จะส่งตรวจเพื่อการสืบค้นเพิ่มเติม เช่น
    • การตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง
    • ตรวจเลือดเพื่อดูการติดเชื้อ
    • การเจาะน้ำไขสันหลังเพื่อตรวจน้ำไขสันหลังดูการติดเชื้อ
    • การตรวจภาพสมองด้วยเอกซเรย์คอมพิวเตอร์(ซีทีสแกน) และ/หรือเอมอาร์ไอเพิ่มเติมเมื่อสงสัยมีรอยโรคในสมอง เป็นต้น

ควรพบแพทย์เมื่อใด?

แนะนำให้ผู้ป่วยที่มีอาการผิดปกติดังกล่าวข้างต้นใน ‘หัวข้อ อาการฯ’ พบแพทย์/ไป โรงพยาบาลโดยเร็วเพื่อให้การประเมินโดยแพทย์ จะได้ทราบว่าเป็นโรคลมชักหรือไม่ เนื่องจากการรักษาที่เร็วย่อมดีกว่าการรักษาที่ล่าช้า เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการเสียหายของสมองและอุบัติเหตุจากการชัก หมดสติ สูญเสียการควบคุม ที่อาจส่งผลอันตรายต่อชีวิตได้ แต่ไม่ต้องรีบพามาขณะที่มีอาการชัก ยกเว้นการชักนั้นเป็นนานเกินกว่า 5 นาทีจึงควรรีบนำส่งโรงพยาบาล

การพบแพทย์มีกี่แบบ? และควรเตรียมตัวอย่างไร?

การพบแพทย์เมื่อมีอาการชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมี 2 แบบ

ก. แบบแรก ที่นำส่งโรงพยาบาลทันทีหลังหยุดชัก: กรณีที่ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติข้างต้น ไม่ควรรีบนำส่งโรงพยาบาลขณะกำลังมีอาการชัก เพราะการรีบอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้ป่วยได้ หรือรีบจนเกิดอุบัติเหตุระหว่างเดินทางไปโรงพยาบาลได้ การชักส่วนใหญ่แล้วนานประมาณ 90 - 120 วินาทีก็จะหยุด แต่ถ้าไม่หยุดชักเป็นนานมากกว่า 5 นาทีหรือมีอุบัติเหตุเกิดขึ้นจากการชักก็จำเป็นรีบนำส่งโรงพยาบาล

ข. แบบที่ 2 คือ มาพบแพทย์แบบไม่รีบด่วน: ถ้าผู้มาพบแพทย์เป็นผู้เห็นเหตุการณ์มาด้วยพร้อมกับผู้ป่วยก็จะเป็นสิ่งที่ดีเพื่อให้ข้อมูลตรงต่อแพทย์ และถ้าสามารถถ่ายคลิปเหตุการณ์มาให้แพทย์ดูร่วมด้วยก็จะเป็นสิ่งที่ดีที่สุด เพราะการเห็นภาพเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจริงๆนั้นจะสามารถช่วยให้แพทย์ให้การวินิจฉัยได้แม่นยำยิ่งขึ้น

รักษาชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวอย่างไร?

การรักษาลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวประกอบด้วย การทานยากันชักยาต้านชัก และ การรักษาสาเหตุ

ก. ยากันชัก : ยากันชักฯที่ได้ผลในการควบคุมลมชักชนิดนี้มีหลายชนิด แพทย์จะเลือกใช้ตามความเหมาะสมของผู้ป่วยแต่ละรายที่รวมถึงระยะเวลาในการรักษาด้วย

ข. สาเหตุ: การรักษาสาเหตุจะแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละรายเช่น การรักษาสมองอักเสบ, การรักษาโรคหลอดเลือดสมอง(อัมพาต), การรักษาเนื้องอก/มะเร็งสมอง, หรือการรักษาโรคสมองเสื่อม

นอกจากนี้ การรักษาที่สำคัญมากอีกวิธีคือ การปฏิบัติตัวที่ถูกต้องเหมาะสม (จะกล่าวในหัว ข้อถัดไป) เพื่อลดโอกาสการชักซ้ำ

การปฏิบัติตัวที่ถูกต้องประกอบด้วยอะไรบ้าง?

การปฏิบัติตัวที่ถูกต้องเหมาะสมสำหรับผู้ป่วยลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว คือ

  • ต้องทานยากันชักทุกวันอย่างสม่ำเสมอไม่ขาดยาไม่หยุดยาหรือปรับขนาดยาเอง
  • พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่อดนอน ไม่นอนดึก
  • ไม่ออกกำลังกายอย่างหนักหรือหักโหม
  • ถ้าไม่สบายมีไข้ควรรีบทานยาลดไข้
  • ถ้าไม่สบายให้รีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล และต้องนำยาที่ทานอยู่ไปให้แพทย์ดูด้วย (หรือจดชื่อยา) เพื่อหลีกเลี่ยงการทานยาที่อาจตีกันระหว่างยากันชักและยาที่ต้องใช้สำ หรับการเจ็บป่วยใหม่ที่เรียกว่า ปฏิกิริยาระหว่างยา
  • กรณีที่เริ่มมีอาการชักเฉพาะที่แบบมีสติก็ควรรีบหาที่ที่ปลอดภัย เพื่อป้องกันอุบัติเหตุจากการชักและเรียกคนมาช่วยได้ถ้ามีคนอยู่บริเวณนั้น นอกจากนี้ ถ้าผู้ป่วยเคยหยุดอาการชักไม่ให้ลามมากขึ้นได้ด้วยวิธีใด (รู้ได้จากเคยสังเกตการชักก่อนหน้านี้) ก็ควรลองทำแบบนั้นอีก (เช่น การตั้งสติ การควบคุมอารมณ์) เพื่อหยุดอาการชักได้ก็เป็นสิ่งที่ดี

ช่วยเหลือผู้ป่วยขณะมีอาการชักอย่างไร?

การช่วยเหลือที่ถูกต้องต่อผู้ป่วยขณะมีอาการชักคือ การป้องกันไม่ให้ผู้ป่วยเกิดอันตรายจากการชัก

  • การเกิดอันตรายนั้นเกิดจากอุบัติเหตุที่เกิดขึ้นขณะมีอาการชัก เพราะผู้ป่วยหมดสติ ล้มลงกับพื้นได้ จึงต้องจับผู้ป่วยนอนลงกับพื้น จัดให้ผู้ป่วยอยู่ห่างจากอุปกรณ์ต่างๆที่แขน ขา อาจไปกระแทกได้ นำสิ่งที่อาจก่อให้เกิดอันตรายเช่น เตาไฟ กาน้ำร้อน เก้าอี้ ออกห่างจากผู้ป่วย
  • ระวังการสำลักอาหารหรือน้ำลาย จึงต้องจับศีรษะตะแคง ไม่ต้องกดยึด ผูกรัดแขนขา หรือกดปั้มหน้าอก แขนขาใดๆ
  • ไม่ต้องงัดปากผู้ป่วยหรือนำวัสดุใส่เข้าไปในปากผู้ป่วยเพื่อป้องกันการกัดลิ้นเพราะโอกาสเกิดการกัดลิ้นน้อยมาก และการงัดปากอย่างแรงส่งผลเสียต่อผู้ป่วยมากกว่า(ฟันอาจหักและหลุดอุดกั้นทางเดินหายใจ)
  • ไม่ควรนำพริก มะนาว หรืออาหาร ให้ผู้ป่วยทานขณะมีอาการหรือหลังหยุดชักใหม่ๆที่ยังไม่รู้สติดี เพราะอาจเกิดการสำลักสิ่งเหล่านั้น/อาหารเข้าปอดได้

การรักษาต้องทานยานานเท่าใด?

การรักษาลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวจะทานยากันชักยาต้านชักประมาณ 3 ปีกรณีที่ตอบสนองต่อการรักษาดี

แต่ในกรณีที่ไม่ค่อยตอบสนองต่อการรักษา แพทย์ก็ต้องค่อยๆปรับเพิ่มยาฯและ/หรือปรับเปลี่ยนยาฯเป็นระยะๆ ดังนั้นผู้ป่วยบางรายอาจต้องทานยากันชักไปตลอดชีวิตก็มี

ควรหลีกเลี่ยงกิจกรรมใดในการใช้ชีวิตประจำวัน?

เนื่องด้วยลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมีการหมดสติและล้มลงได้ จึงมีโอกาสเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย

  • แนะนำให้ผู้ป่วยควรอยู่ห่างจากแหล่งน้ำ ไม่ควรอยู่ในที่สูง ไม่ควรขับรถ ไม่ควรเล่นกีฬาผาดโผน กีฬาที่มีการปะทะ
  • และถ้าเริ่มมีอาการผิดปกติเพียงเล็กน้อยก็ให้หาที่ที่ปลอดภัย เพื่อนอนลงหรือนั่งพักให้ปลอดภัยจากอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นขณะชักแบบเกร็งกระตุกทั้งตัว อย่าพยายามทำกิจกรรมต่อโดยคิดว่าเดี๋ยวก็หายไม่เป็นอะไร

ดูแลตนเองอย่างไร?

เมื่อเป็นโรคลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว ควรดูแลตนเอง ดังนี้ เช่น

  • ปฏิบัติตามแพทย์ พยาบาล แนะนำ อย่างเคร่งครัด
  • ทานยากันชักที่แพทย์สั่งให้ครบถ้วน ถูกต้อง ไม่ปรับขนาดยาเอง ไม่ขาดยา ไม่หยุดยาเอง
  • พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่อดนอน ไม่นอนดึก
  • ไม่ออกกำลังกายหักโหม
  • ไม่สูบบุหรี่ ไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะมีผลต่อการทำงานของสมอง
  • ไม่ทำงาน หรือทำกิจกรรมที่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุรุนแรง เช่น ทำงานกับกับเครื่องจักร ขับขี่ยวดยานต์ อยู่ในที่สูง หรือใกล้แหล่งน้ำ เตาแก๊ส เล่นน้ำ ฯลฯ
  • พบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดเสมอ

พบแพทย์ก่อนนัดเมื่อใด?

ผู้ป่วยลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด เมื่อ

  • อาการชักรุนแรงขึ้น
  • เกิดอุบัติเหตุจากการชัก
  • สงสัยว่าจะแพ้ยากันชัก เช่น ขึ้นผื่น หรือปวดหัวมากหลังกินยา
  • มีอาการเจ็บป่วย ที่อาการไม่ดีขึ้นหลังจากเข้ารับการรักษาจากแพทย์ใกล้บ้าน
  • ยากันชักฯที่ทานอยู่หมดก่อนกำหนด ดังนั้นต้องคอยตรวจนับยา ถ้ายาไม่พอต้องรีบไปโรงพยาบาลก่อนนัด อย่าให้ขาดยา
  • กังวลในอาการ

การพบแพทย์แต่ละครั้งควรเตรียมตัวอย่างไร?

การพบแพทย์ที่ดีทุกๆครั้ง:

  • ควรเตรียมการจดบันทึกประวัติการชักว่า มีจำนวนกี่ครั้ง, ชักรูปแบบไหนบ้าง, วันที่เท่าไหร่, และมีปัจจัยกระตุ้นการชักหรือไม่,
  • ควรจดบันทึกการทานยากันชัก ว่าสม่ำเสมอหรือไม่, ขาดยาวันไหนบ้าง, เพราะอะไร, มีผลเสีย/ผลข้างเคียงจากการทานยาฯหรือไม่, รวมทั้งข้อสงสัยต่างๆ, เพื่อป้องกันการลืม ควรมีการจดบันทึกเหตุการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นในแต่ละวันลงสมุดบันทึกอาการ และนำมาแจ้งและปรึกษาแพทย์ผู้รักษา

ชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคในลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว จะแตกต่างกันในแต่ละบุคคล โดยขึ้นกับหลากหลายปัจจัย ที่สำคัญ คือ สาเหตุที่ทำให้เกิดอาการ, ความรุนแรงของอาการ, การตอบสนองต่อวิธีรักษาโดยเฉพาะการตอบสนองต่อยากันชัก, พื้นฐานสุขภาพของผู้ป่วยแต่ละรายที่จะเป็นข้อจำกัดในการใช้ยากันชัก, และการปฏิบัติตัวที่ถูกต้องเหมาะสม(ดังกล่าวแล้วใน หัวข้อการปฏิบัติตัวที่ถูกต้องเหมาะสม)

ดังนั้นแพทย์ผู้รักษา จะเป็นผู้ให้การพยากรณ์โรคเป็นกรณีไป ทั้งนี้มีได้ตั้งแต่ผู้ป่วยสามารถควบคุมอาการชักได้ดีหลังกินยากันชัก 3 ปีก็หยุดยาฯได้ ไปจนถึงที่ต้องกินยาฯตลอดไป

ป้องกันชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัวอย่างไร?

การป้องกันการชัก/ลมชักเฉพาะที่ตามด้วยชักเกร็งกระตุกทั้งตัว คือ การป้องกันสาเหตุ หรือปัจจัยเสี่ยง ดังกล่าวแล้วใน ‘หัวข้อ สาเหตุฯ’ ซึ่งมีได้หลากหลายสาเหตุมาก ที่สำคัญ คือ

  • การป้องกันอุบัติเหตุทางสมอง/อุบัติเหตุต่อศีรษะ ซึ่งที่สำคัญ คือ การสวมหมวกนิรภัย และการใช้เข็มขัดนิรภัยในการใช้ยวดยานต์
  • ส่วนสาเหตุจากโรคต่างๆ แนะนำอ่านเพิ่มรายละเอียดในแต่ละโรคที่รวมถึงวิธีป้องกัน ได้ในเว็บ haamor.com เช่น อัมพาต: โรคหลอดเลือดสมอง, สมองอักเสบ, โรคสมองเสื่อม, เนื้องอก/ มะเร็งสมอง