คำถามเกี่ยวกับโรค
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : พิษสุนัขบ้า
โรคพิษสุนัขบ้าพบได้ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิด เกิดจากเชื้อไวรัสที่ชื่อ เรบีส์ (Rabies virus) เชื้อนี้จะอยู่ที่น้ำลายของสัตว์ที่ติดเชื้อและเข้าสู่ร่างกายของคนทางบาดแผลที่เป็นรอยกัด ข่วน ถลอก หรือจากการหายใจเอาละอองไอน้ำที่มีเชื้อโรคอยู่ (พบได้น้อยมาก) เช่น การเข้าไปในถ้ำที่มีค้างคาวอยู่กันเป็นล้านๆ ตัว หรือเจ้าหน้าที่ในห้องแลปที่ทำงานเกี่ยวข้องกับเชื้อไวรัสชนิดนี้ นอกจากนี้เชื้อยังเข้าสู่คนได้ทางเยื่อเมือกต่างๆ ได้แก่ เยื่อเมือกบุตา เยื่อเมือกบุจมูก และเยื่อเมือกบุช่องปาก เชื้อจะเดินทางไปตามเส้นประสาทเข้าสู่สมองทำให้มีอาการทางระบบประสาทและกล้ามเนื้อ ทั้งนี้ระยะฟักตัวของโรคใช้เวลาประมาณ 2-8 สัปดาห์หรืออาจสั้นเพียง 5 วัน แต่อาจยาวนานกว่า 1 ปีก็ได้ ขึ้นกับปัจจัยหลายอย่างคือ
- ความรุนแรงของบาดแผล
- ปริมาณของปลายประสาทที่ตำแหน่งของแผล
- ระยะทางจากแผลไปยังสมองเช่น แผลที่ใบหน้า ศีรษะ ลำคอ และมือ จะมีระยะฟักตัวสั้น
- จำนวนและความรุนแรงของเชื้อ เช่น ถูกกัดผ่านเสื้อผ้าจำนวนเชื้อจะลดลง หรือมีการล้างแผลทันทีหลังถูกกัดจะลดจำนวนเชื้อได้มาก
มีอาการนำก่อน (Prodromal symptoms) คือ อาการคัน ปวดแสบ ปวดร้อน อาการชา เย็น บริเวณที่ถูกกัด และมีอาการอื่นๆ ที่ไม่จำเพาะ เช่น มีไข้ หนาวสั่น อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดท้อง ท้องร่วง/ท้องเสีย อาการนำจะมีอยู่ 2-3 วัน ต่อไปจึงมีอาการเฉพาะของโรคซึ่งแบ่งออกเป็น 2 แบบคือ
- แบบเอะอะโวยวาย (Furious rabies) - ผู้ป่วยจะเสียชีวิตภายใน 7 วันหลังจากมีอาการกระสับกระส่าย ตื่นเต้น เอะอะโวยวาย และจะมีอาการเฉพาะคือ กลัวน้ำ กลัวลม กลืนลำบาก สำลักน้ำ ไม่ยอมดื่มน้ำ หมดสติ เสียชีวิต
- แบบเป็นอัมพาต (Paralytic rabies) - จะมีอาการอ่อนแรงของแขนขาที่ถูกสัตว์กัด จะเสียชีวิตภายใน 2-3 สัปดาห์หลังจากมีอาการไข้ กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ มีการกระตุกของกล้ามเนื้อช่วยหายใจ มีการเปลี่ยนแปลงของหัวใจ ทำให้ระบบไหลเวียนเลือดล้มเหลว มีความผิดปกติของความสมดุลสารน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย
- เนื่องจากเชื้อถูกทำลายได้ง่ายด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อทั่วไป เมื่อถูกสัตว์กัดให้ล้างและทำความสะอาดแผลด้วยน้ำเกลือและสบู่ทันที หรือล้างแผลด้วยน้ำเกลือล้างแผล (Normal saline) และเช็ดแผลโดยใช้แอลกอฮอล์และน้ำยาโพวิดีนร่วมด้วย
- รีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที
- ไม่แหย่หรือรบกวนสุนัขในขณะที่สุนัขกินอาหารหรือนอนหลับ
- ไม่วิ่งหรือขี่จักรยานผ่านสุนัขอย่างรวดเร็วเพราะจะกระตุ้นให้สุนัขไล่กัด
- ไม่ควรกักขังสุนัขไว้โดยผูกเชือกหรือล่ามโซ่ตลอดเวลาซึ่งจะทำให้สุนัขมีนิสัยดุร้าย
- หลีกเลี่ยงที่จะเข้าใกล้สุนัขที่มีอาการของโรคพิษสุนัขบ้า
- สุนัขชอบวิ่งตามวัตถุที่เคลื่อนที่ ดังนั้นไม่ควรวิ่งผ่านสุนัข
- สุนัขวิ่งเร็วกว่ามนุษย์ จึงไม่ควรให้สุนัขวิ่งไล่
- เมื่อพบเจอสุนัขควรอยู่นิ่งๆ อย่าร้องเสียงดัง เพราะจะยิ่งไปกระตุ้นให้สุนัขอยากไล่ล่าเพราะนึกว่าเป็นเหยื่อ
- อย่ากอดจูบสุนัข
- หากจำเป็นต้องเดินไปในที่ที่อาจมีสุนัขดุ ควรถือไม้ยาวไว้ในมือ หากสุนัขวิ่งมาจะไม่วิ่งหนี ให้ทำท่ายกไม้ปราม มันจะวิ่งหนีไป แต่ต้องคอยมองอย่าให้มันกลับมาเล่นทีเผลอด้วย