ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (5-HT4 receptor agonists)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 8 กุมภาพันธ์ 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (5-HT4 receptor agonist หรือ 5 hydroxytryptamine receptor agonist) หรือจะเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ซีโรโทนิน ไทป์ 4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (Serotonin type 4 receptor agonists) เป็นกลุ่มยาที่มีฤทธิ์เพิ่มการเคลื่อนไหวหรือการบีบตัวของระบบทางเดินอาหาร/ยาเพิ่มการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร (Prokinetic agent) ส่งผลทำให้มวลของอาหารเข้าสู่ลำไส้ใหญ่ได้เร็วยิ่งขึ้น จึงช่วยบำบัดอาการ จุก/แน่นท้อง บรรเทาอาการกรดไหลย้อน และอาการท้องผูก ด้วยสรรพคุณดังกล่าว ทำให้ยากลุ่มนี้สามารถนำไปรักษาอาการโรคลำไส้แปรปรวนอีกด้วย

รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ที่มักพบเห็นการใช้ทางยา จะเป็นแบบรับประทาน และมีการใช้อย่างแพร่หลาย แต่ยาบางตัวของกลุ่มนี้ได้ถูกเพิกถอนและถูกระงับการใช้ในประเทศแถบตะวันตก ด้วยผลข้างเคียงที่มีต่อการทำงานของหัวใจ แต่ก็ยังพบเห็นยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ตัวดังกล่าวมีใช้อยู่ในแถบเอเชีย อาจยกตัวอย่างยากลุ่มไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ ดังนี้ เช่น Cinitapride, Cisapride, Dazopride, Metoclopramide, Mosapride, Prucalopride Renzapride, Tegaserod, และ Zacopride

ยาบางตัวของยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์สามารถออกฤทธิ์ต่อตัวรับ(Receptor)ชื่อ ไฟว์-เอชที รีเซพเตอร์(5 HT receptor ย่อมาจาก 5 hydroxytryptamine receptor ชื่ออื่นคือ Serotonin receptor)ชนิดอื่น นอกจากจะใช้เป็นยารักษาอาการทางกระเพาะอาหารและลำไส้แล้ว ในอนาคตเราอาจจะพบเห็นยากลุ่มนี้ใช้เพิ่มศักยภาพการเรียนรู้และความจำอีกด้วย

อนึ่ง อ่านเพิ่มเติมเรื่อง ชนิดต่างๆของ Serotonin receptor ได้ในเว็บ haamor.com บทความชื่อ ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (Selective serotonin receptor agonists)

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ไฟว์เอชที4รีเซพเตอร์อะโกนิสต์

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • บรรเทาอาการ แน่นท้อง ท้องอืด ท้องผูกเรื้อรัง
  • ลดอาการ คลื่นไส้ อาเจียน
  • บรรเทาอาการโรคลำไส้แปรปรวน

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะเข้าจับกับตัวรับ 5-HT4 receptor ที่อยู่ตามลำไส้เล็กอย่างจำเพาะเจาะจง ส่งผลกระตุ้นทำให้ลำไส้เล็กบีบตัวเพื่อไล่อาหารที่คั่งค้างเข้าสู่ลำไส้ใหญ่ได้เร็วขึ้น

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • เป็นยารับประทาน

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

ด้วยยาในกลุ่มไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ มีหลายรายการ ขนาดรับประทานและการบริหารยา/ใช้ยาจึงขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลทางการแพทย์ของตัวผู้ป่วยร่วมด้วยกับเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากที่สุด

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

สามารถรับประทานยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ เมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า ให้รับประทานยาที่ขนาดปกติ

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ความดันโลหิตต่ำ กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด หัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจเต้นเร็ว ใบหน้าแดง
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น ปวดศีรษะ วิงเวียน ปวดศีรษะไมเกรน นอนไม่หลับ
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ปวดท้อง ท้องเสีย คลื่นไส้ ท้องอืด อาเจียน เบื่ออาหาร กระเพาะอาหารอักเสบ เ กิดริดสีดวงทวาร หิวอาหารบ่อย
  • ผลต่อตับ: เช่น ค่าเอนไซม์การทำงานของตับในเลือดเพิ่มขึ้น มีภาวะตับอักเสบ
  • ผลต่อระบบการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น เกลือโปแตสเซียมในเลือด ต่ำ ปริมาตรเลือดในร่างกายน้อยลง/ภาวะซีด
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดหลัง ปวดกล้ามเนื้อ เกิดตะคริว
  • ผลต่อการเกิดมะเร็ง: เช่น ยาบางตัวของกลุ่มนี้อาจเพิ่มปัจจัยเสี่ยงให้เกิดมะเร็งเต้านม เช่นยา Tegaserod
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น มีความคิดอยากทำร้ายตัวเอง ขาดสมาธิ นอนไม่หลับ ซึมเศร้า
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น เกิดอาการหอบหืด
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น มีผื่นคัน เหงื่อออกมาก
  • ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น ปัสสาวะมาก เกิดโรคติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะได้ง่าย
  • อื่นๆ: ประจำเดือนผิดปกติในสตรี

มีข้อควรระวังการใช้ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติเป็นโรคหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคตับระยะรุนแรง
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ระวังการใช้ยานี้กับ เด็ก สตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และผู้สูงอายุ
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยโรคหลอดเลือด ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ด้วย) ยาแผนโบราณอาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ ยาMetoclopramide ร่วมกับยารักษาโรคเบาหวานอย่าง ยาInsulin อาจก่อให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ หากมีความจำเป็นต้องใช้ร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดของการให้ยาInsulin เป็นกรณีบุคคลไป
  • ห้ามใช้ยาCisapride ร่วมกับยาปฏิชีวนะ เช่นยา Clarithomycin, Erythromycin, สามารถทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะตามมา

ควรเก็บรักษาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์อย่างไร?

ควรเก็บยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ ภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไฟว์-เอชที4 รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Cipasid (ซิพาซิด)Siam Bheasach
Cisapac (ซิซาแพค)Inpac Pharma
Cisapid (ซิซาพิด)Inpac Pharma
Cisaride (ซิซาไรด์)Pharmasant Lab
Palcid (แพลซิด)Pharmadica
Emetal (อีเมทัล)Asian Pharm
Hawkperan (ฮ็อกเพอแรน)L.B.S.
H-Peran (เฮท-เพอแรน)L.B.S.
K.B. Meta (เค.บี. เมต้า)K.B. Pharma
Manosil (แมโนซิล)March Pharma
Maril (แมริล)Atlantic Lab

บรรณานุกรม

  1. https://livertox.nih.gov/Serotonin5-HT4ReceptorAgonists.html [2018,Jan20]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Category:5-HT4_agonists [2018,Jan20]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Tegaserod [2018,Jan20]
  4. https://www.drugs.com/sfx/tegaserod-side-effects.html [2018,Jan20]
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Dazopride [2018,Jan20]