ไตรเมทาแฟน (Trimetaphan)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 30 ตุลาคม 2560
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาไตรเมทาแฟน (Trimetaphan หรือ Trimethaphan หรือ Trimetaphan camsilate หรือ Trimethaphan camsylate )เป็นยาในกลุ่ม Ganglionic blocker มีฤทธิ์ยับยั้งคำสั่งจากระบบประสาทอัตโนมัติทั้งชนิด Parasympathetic และ Sympathetic ทางคลินิกนำมาใช้รักษา ภาวะความดันโลหิตสูงแบบวิกฤต บำบัดการฉีกเซาะของเส้นเลือด/หลอดเลือดเอออร์ตา(Aorta) รักษาภาวะน้ำท่วมปอด/ปอดบวมน้ำ ช่วยลดการเสียเลือดระหว่างการผ่าตัดระบบประสาท

ยาไตรเมทาแฟนมีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยารับประทานและยาฉีด ด้วยมีระยะเวลาการออกฤทธิ์ไม่นานนัก ทำให้การใช้ยานี้แบบรับประทานไม่สะดวกต่อผู้ป่วยเท่าใดนัก เพราะต้องรับประทานยาหลายครั้งในแต่ละวัน กรณีรูปแบบยาฉีดซึ่งออกฤทธิ์ได้เร็ว จึงเหมาะต่อการลดความดันโลหิตของผู้ป่วยขณะเข้ารับการผ่าตัด หรือเมื่อต้องการลดความดันโลหิตแบบฉุกเฉิน จึงเป็นเหตุผลที่ยาไตรเมทาแฟนในลักษณะยาฉีดจะได้รับความนิยมมากกว่ายารับประทาน และธรรมชาติโครงสร้างทางเคมีของยาไตรเมทาแฟน เป็นผลให้ตัวยานี้ไม่สามารถซึมผ่านชั้นเซลล์ไขมันในสมองได้ ทำให้ตัวยานี้ไม่ส่งผลกระทบต่อระบบประสาทส่วนกลางของผู้ป่วย

ข้อควรทราบบางประการที่ผู้บริโภค/ผู้ป่วยต้องทำความเข้าใจเมื่อได้รับยาไตรเมทาแฟน อาทิ

  • ยาไตรเมทาแฟนสามารถปิดกั้นคำสั่งการทำงานของกล้ามเนื้อที่ยึดเลนส์ตา(Lens)/แก้วตาของตาที่เรียกว่า Ciliary muscle ส่งผลให้ร่างกายไม่สามารถควบคุมกล้ามเนื้อรอบเลนส์ตาได้อย่างปกติ ทำให้ผู้ป่วยอาจสูญเสียความชัดเจนในการมองเห็นภาพ แต่ด้วยยานี้มีฤทธิ์เพียงระยะสั้น เมื่อหมดฤทธิ์ของยานี้การบังคับเลนส์ของตาก็จะกลับมาเป็นปกติเหมือนเดิม
  • ด้วยยาไตรเมทาแฟนมีกลไกปิดกั้นการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ อย่างSympathetic จึงก่อให้เกิดการขยายตัวของหลอดเลือดจนทำให้เกิดภาวะความดัน โลหิตต่ำตามมา นอกจากนี้ยังทำให้แรงของการบีบตัวของหัวใจลดลงและส่งผลให้มีภาวะหัวใจเต้นเร็วเกิดขึ้น กรณีนี้แพทย์จะทราบโดยการตรวจวัดสัญญาณชีพของผู้ป่วยจึงจะทำการบำบัดอาการดังกล่าว
  • การออกฤทธิ์ปิดกั้นการนำคำสั่งกระแสประสาท Parasympathetic ของยานี้ สามารถส่งผลกระทบต่อการเคลื่อนตัวของลำไส้ ทำให้การทำงานต่ำลงและเป็นผลให้เกิดอาการท้องผูกตามมา อาการเหล่านี้จะหายได้เองเมื่อหยุดใช้ยานี้

ปัจจุบัน อาจพบเห็นการใช้ยาไตรเมทาแฟนน้อยลง ด้วยมียาลดความดันโลหิตกลุ่มอื่นๆที่สามารถนำมาใช้ทดแทนยาไตรเมทาแฟนได้เป็นอย่างดี และในอดีตที่ผ่านมาเราจะพบเห็นการใช้ยาชนิดนี้ภายใต้ยาชื่อการค้าเดียว คือ “Arfonad”

ไตรเมทาแฟนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ไตรเมทาแฟน

ยาไตรเมทาแฟนมีระยะเวลาการออกฤทธิ์ประมาณ 10–15 นาที จึงมีลักษณะการใช้งาน/สรรพคุณดังนี้

  • ใช้เป็นยาลดความดันโลหิตของผู้ป่วยขณะเข้ารับการผ่าตัด
  • ใช้ลดความดันโลหิตขั้นวิกฤต

ไตรเมทาแฟนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาไตรเมทาแฟนมีกลไกการออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทอัตโนมัติซึ่งมีอยู่ทั่วอวัยวะของร่างกาย การยับยั้งการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติชนิดซิมพาธีติกที่บริเวณหลอดเลือดจะทำให้หลอดเลือดเกิดการคลายตัวจนส่งผลให้เลือดไหลเวียนได้สะดวก และด้วยกลไกนี้เอง จึงเกิดฤทธิ์ในการลดความดันโลหิตตามมา

ไตรเมทาแฟนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไตรเมทาแฟนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาฉีด ที่ประกอบด้วยตัวยาTrimetaphan camsylate ขนาด 50 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ไตรเมทาแฟนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาไตรเมทาแฟนมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

ก. สำหรับการควบคุมความดันโลหิตให้เป็นปกติขณะผ่าตัด:

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำขนาด 3–4 มิลลิกรัม/นาที ขนาดยาที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 0.3–6 มิลลิกรัม/นาที

ข.สำหรับลดความดันโลหิตขั้นวิกฤต(Hypertensive emergency):

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำขนาด 0.5–1 มิลลิกรัม/นาที ขนาดยาที่ใช้คงระดับการรักษาอยู่ที่ 1–5 มิลลิกรัม/นาที

อนึ่ง:

  • การเตรียมยาฉีดไตรเมทาแฟนให้เจือจาง จะใช้ตัวยานี้ 500 มิลลิกรัม ละลายในสารละลาย 5% Dextrose 500 มิลลิลิตร และควรใช้ภายใน 24 ชั่วโมงหลังการละลายยานี้
  • เด็ก: ขนาดการใช้ยานี้กับเด็ก แพทย์จะพิจารณาจากน้ำหนักตัวเด็กเป็นเกณฑ์โดยเป็นไปตามข้อกำหนดในเอกสารกำกับยานี้
  • แพทย์อาจปรับขนาดการใช้ยานี้ลดลงเมื่อใช้ยานี้กับผู้สูงอายุเป็นกรณีๆไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาไตรเมทาแฟน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น โรคตับ โรคไต โรคหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง โรคความดันโลหิตต่ำ โรคระบบทางเดินปัสสาวะ โรคลำไส้/โรคระบบทางเดินอาหาร รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไตรเมทาแฟนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

ไตรเมทาแฟนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไตรเมทาแฟนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบสืบพันธุ์ เช่น สมรรถภาพทางเพศของบุรุษถดถอย
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร เช่น เบื่ออาหาร คลื่นไส้อาเจียน ท้องผูก ปากแห้ง
  • ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น ปัสสาวะขัด
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด เช่น ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นเร็ว กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด กล้ามเนื้อหัวใจตาย
  • ผลต่อตา เช่น รูม่านตาขยาย
  • ผลต่อผิวหนัง เช่น เกิดผื่นคัน ลมพิษ

มีข้อควรระวังการใช้ไตรเมทาแฟนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไตรเมทาแฟน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยากับสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ สตรีในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงวัยนอกจากมีคำสั่งแพทย์
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะขับปัสสาวะไม่ออก/ปัสสาวะขัด ผู้ป่วยความดันโลหิตต่ำ ผู้ที่มีภาวะท้องผูก
  • หากพบอาการ ใจสั่น เจ็บหน้าอก คลื่นไส้อาเจียน หลังได้รับยาไตรเมทาแฟนต้องรีบแจ้ง แพทย์/ พยาบาล ทันที
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาไตรเมทาแฟนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด)รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

ไตรเมทาแฟนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไตรเมทาแฟนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาไตรเมทาแฟนร่วมกับยา Atracurium besylate(ยาหย่อนกล้ามเนื้อ) เพราะจะทำให้เกิดอาการข้างเคียงที่รุนแรงต่างๆตามมาจากยาทั้ง 2ตัวดังกล่าว
  • ห้ามใช้ยาไตรเมทาแฟนร่วมกับยา Alfuzosin, Acebutolol ด้วยจะทำให้เกิด ความดันโลหิตต่ำตามมา
  • การใช้ยาไตรเมทาแฟนร่วมกับยา Bendroflumethiazide อาจทำให้ระดับยา Bendroflumethiazide ในกระแสเลือดเพิ่มขึ้น จนเป็นเหตุให้ผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียงสูงขึ้นจากยาBendroflumethiazideตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • ห้ามใช้ยาไตรเมทาแฟนร่วมกับยา Decamethonium(ยาทำให้กล้ามเนื้อเป็นอัมพาต)เพราะจะทำให้ประสิทธิภาพในการรักษาของยาไตรเมทาแฟนด้อยลง

ควรเก็บรักษาไตรเมทาแฟนอย่างไร?

ควรเก็บยาไตรเมทาแฟนภายใต้คำแนะนำของเอกสารกำกับยา ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ไตรเมทาแฟนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไตรเมทาแฟน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Arfonad (อาร์โฟแนด) Roche

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Ganglionic_blocker[2017,Oct14]
  2. https://www.drugs.com/mmx/trimethaphan-camsylate.html[2017,Oct14]
  3. https://www.drugbank.ca/drugs/DB01116[2017,Oct14]
  4. http://www.druginfosys.com/drug.aspx?drugcode=737&type=1[2017,Oct14]
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Trimetaphan_camsilate[2017,Oct14]