ไซโคลเซรีน (Cycloserine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 23 พฤศจิกายน 2558
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาไซโคลเซรีน (Cycloserine) เป็นกรดอะมิโนชนิดหนึ่งซึ่งสามารถผลิตได้จากแบคทีเรียที่อยู่ในกลุ่ม Streptomyces orchidaceus การนำมาใช้ทางคลินิกจะเป็นตัวยาที่นักวิทยาศาสตร์สังเคราะห์ขึ้น โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรักษาการติดเชื้อวัณโรคที่ดื้อต่อยาอื่น รวมถึงเชื้อแบคทีเรียที่ตอบสนองกับยานี้ทั้งชนิดแกรมบวกและชนิดลบอย่างเช่น เชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรคต่อระบบทางเดินปัสสาวะ (โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ)

รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยาไซโคลเซรีนจะเป็นยารับประทาน ตัวยาสามารถดูดซึมได้ดีจากระบบทางเดินอาหาร ระดับยานี้จะเพิ่มขึ้นสูงสุดหลังการรับประทานยาไปแล้วประมาณ 3 - 4 ชั่วโมง ตัวยานี้สามารถกระจายตัวเข้าไปยังเนื้อเยื่อส่วนต่างๆของร่างกายรวมถึงน้ำไขสันหลัง รก และน้ำนมของมารดา ตับจะมีหน้าที่คอยทำลายโครงสร้างของยานี้ก่อนที่จะถูกขับทิ้งไปกับปัสสาวะ

มีข้อจำกัดบางประการที่แพทย์ต้องนำมาพิจารณาก่อนสั่งจ่ายยาไซโคลเซรีนให้กับผู้ป่วยเช่น

  • เคยมีประวัติแพ้ยานี้มาก่อนหรือไม่
  • มีอาการของโรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล โรคลมชัก หรือโรคไตระยะรุนแรงหรือไม่
  • ติดสุราหรือดื่มสุราเป็นประจำหรือไม่
  • หากเป็นสตรีอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรืออยู่ในภาวะให้นมบุตรหรือไม่
  • มีการใช้ยาอื่นอยู่ด้วยหรือไม่อย่างเช่น Ethionamide (ยารักษาวัณโรค), Isoniazid ซึ่งเป็นยาที่จะก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้สูงขึ้นเมื่อใช้ร่วมกับยาไซโคลเซรีน

ทั้งนี้เมื่อมีการสั่งจ่ายยาไซโคลเซรีนกับผู้ป่วยเป็นที่เรียบร้อย แพทย์จะแจกแจงถึงวิธีรับประทานเช่น ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้ การปฏิบัติตัวของผู้ป่วยระหว่างการใช้ยานี้ และกำชับผู้ป่วยให้รับประทานยาอย่างสม่ำเสมอ ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาไซโคลเซรีนลงในบัญชียาหลักแห่งชาติและจัดให้อยู่ในหมวดของยาอันตราย และการใช้ยาที่ถูกต้องเหมาะสมปลอดภัยควรต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

ไซโคลเซรีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ไซโคลเซรีน

ยาไซโคลเซรีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อรักษาการติดเชื้อวัณโรคปอดและวัณโรคที่อวัยวะอื่นของร่างกาย

ไซโคลเซรีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาไซโคลเซรีนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการสร้างผนังเซลล์ของแบคทีเรีย ทำให้แบคทีเรียหยุดการเจริญเติบโตและไม่สามารถแพร่พันธุ์ได้ ส่งผลให้แบคทีเรียตายลงในที่สุด จากกลไกเหล่านี้จึงก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาติดตามมา

ไซโคลเซรีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไซโคลเซรีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 250 มิลลิกรัม /แคปซูล

ไซโคลเซรีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาไซโคลเซรีนมีขนาดรับประทานสำหรับรักษาการติดเชื้อวัณโรคเช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 500 มิลลิกรัม - 1 กรัม/วัน อาจรับประทานเพียงครั้งเดียวหรือแบ่ง เป็น 2 ครั้งก็ได้
  • เด็ก: รับประทาน 10 - 15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทานเป็น 2 ครั้ง ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 1 กรัม/วัน

*อนึ่ง:

  • สำหรับผู้ป่วยด้วยโรคไตแพทย์อาจต้องปรับขนาดรับประทานลง
  • สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ:

  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาไซโคลเซรีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาไซโคลเซรีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนเกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไซโคลเซรีนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาไซโคลเซรีนให้ตรงเวลา

ไซโคลเซรีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไซโคลเซรีนสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น มีอาการวิตกกังวล รู้สึกสับสน วิงเวียน ง่วงนอน กระสับกระส่าย ซึมเศร้า หงุดหงิดบ่อย ฝันร้าย การพูดจาติดขัด อาจเกิดความคิดอยากทำร้ายตัวเองหรือถึงขั้นฆ่าตัวตาย บางกรณีอาจพบอาการชักกับผู้ป่วยบางรายได้ รวมถึงอาจมีผื่นคันร่วมด้วย

มีข้อควรระวังการใช้ไซโคลเซรีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไซโคลเซรีนเช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยานี้ที่มีสภาพลักษณะยาที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยมิได้รับคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคลมชัก โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวลระยะรุนแรง รวมถึงผู้ที่ติดสุราเรื้อ รัง ด้วยอาจทำให้อาการโรคต่างๆเหล่านั้นทวีความรุนแรงมากขึ้น
  • ต้องหยุดยานี้ทันทีเมื่อพบอาการแพ้ยาหรือมีอาการชัก ซึมเศร้า ปวดศีรษะ ตัวสั่น วิงเวียนเกิดขึ้น และต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉินเมื่อพบอาการดังกล่าว
  • ผู้ป่วยที่ได้รับยานี้มากกว่า 500 มิลลิกรัม/วัน หรือการใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคไต แพทย์จะเฝ้าตรวจสอบความเป็นพิษที่อาจเกิดกับระบบประสาท/สมอง รวมถึงต้องเฝ้าระวังการทำงานของอวัยวะต่างๆอีกเช่น ตับ
  • เพื่อเป็นการป้องกันมิให้เกิดเชื้อดื้อยานี้ แพทย์จะใช้ยาไซโคลเซรีนร่วมกับยาอื่นในการรัก ษาวัณโรคด้วย
  • มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง:

ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไซโคลเซรีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ไซโคลเซรีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไซโคลเซรีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาไซโคลเซรีนร่วมกับยา Bupropion และ Tramadol ด้วยจะก่อให้เกิดความเสี่ยงของโรคลมชักโดยเฉพาะการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มกับผู้สูงอายุ
  • ห้ามใช้ยาไซโคลเซรีนร่วมกับการใช้วัคซีนบีซีจี/BCG vaccine (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor. com บทความเรื่อง วัคซีน) ด้วยจะทำให้ผลการกระตุ้นร่างกายของวัคซีน BCG ด้อยประสิทธิภาพลงไป
  • การใช้ยาไซโคลเซรีนร่วมกับยา Isoniazid อาจก่อให้เกิดอาการวิงเวียน ง่วงนอนเพิ่มมากขึ้น กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษาไซโคลเซรีนอย่างไร

ควรเก็บยาไซโคลเซรีนภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ไซโคลเซรีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไซโคลเซรีนที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Cycloserine Meiji (ไซโคลเซรีน เมจิ) Meiji
Hawon Cycloserine (ฮาวอน ไซโคลเซรีน) Hawon Pharm

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Cycloserine [2015,Nov7]
  2. http://www.drugs.com/pro/cycloserine-capsules.html [2015,Nov7]
  3. http://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=Cycloserine [2015,Nov7]
  4. http://drug.fda.moph.go.th:81/nlem.in.th/medicine/essential/list/92#item-8636 [2015,Nov7]
  5. http://www.drugs.com/drug-interactions/cycloserine-index.html?filter=3&generic_only= [2015,Nov7]