โรคหูคอจมูก โรคทางหูคอจมูก โรคระบบหูคอจมูก (ENT disease)
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
- 2 มีนาคม 2562
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ
- โรคหูคอจมูกมีสาเหตุจากอะไร?
- อะไรเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหูคอจมูก?
- โรคหูคอจมูกมีอาการอย่างไร?
- แพทย์วินิจฉัยโรคหูคอจมูกได้อย่างไร?
- รักษาโรคหูคอจมูกอย่างไร?
- โรคหูคอจมูกรุนแรงไหม?
- ดูแลตนเองอย่างไร? ควรพบแพทย์เมื่อไร?พบแพทย์ก่อนนัดเมื่อไหร่?
- มีการตรวจคัดกรองโรคหูคอจมูกไหม?
- ป้องกันโรคหูคอจมูกได้อย่างไร?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- หู: กายวิภาคหู (Ear anatomy) / สรีรวิทยาของหู (Ear physiology)
- โรคติดเชื้อ ภาวะติดเชื้อ (Infectious disease)
- มะเร็ง (Cancer)
- เนื้องอก (Tumor)
- โรคต่อมไร้ท่อ โรคระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine disease)
- โรคภูมิแพ้หูคอจมูก (ENT and Allergy)
- ปากแหว่งเพดานโหว่ (Cleft lip and cleft palate)
บทนำ
โรคหูคอจมูก หรือโรคทางหูคอจมูก (Ear Throat Nose disease หรือย่อว่า ENT disease ) หมายถึง โรค หรือ ภาวะ หรือ อาการ ผิดปกติต่างๆที่เกิดขึ้นกับอวัยวะในส่วนของ หู คอ จมูก และในปัจจุบันครอบคลุมถึงอวัยวะทั้งหมดในส่วนศีรษะและลำคอ ยกเว้น โรคผิวหนัง โรคตา โรคระบบประสาท และโรคฟัน
โรคหูคอจมูก เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่นำผู้ป่วยพบแพทย์ เช่น เจ็บคอ, ต่อมทอนซิลอักเสบ, โรคภูมิแพ้หูคอจมูก, มีปัญหาในการได้ยิน, เลือดกำเดา, ตลอดจนอุบัติเหตุ และการเสริมความงามของใบหน้า
โรคหูคอจมูก พบทุกเพศและทุกวัย ตั้งแต่เด็กแรกเกิดไปจนถึงผู้สูงอายุ โดยแพทย์ทั่วไปให้การรักษาดูแลผู้ป่วยโรคทางหูคอจมูกได้ในบางโรค (เช่น โรคหวัด) และดูแลรักษาในเบื้องต้นของบางโรค (เช่น เลือดกำเดา) แต่ถ้าโรคซับซ้อนขึ้น การดูแลรักษาจะโดยแพทย์เฉพาะ ทางที่เรียกว่า “แพทย์หูคอจมูก” โดยแพทย์เฉพาะทางจะอยู่ในหน่วยงานที่เรียกว่า “แผนกหูคอจมูก หรือ โสต ศอ นาสิก”
โรคหูคอจมูกมีสาเหตุจากอะไร?
สาเหตุหลักของโรคหูคอจมูกจะเช่นเดียวกับสาเหตุหลักของโรคในทุกระบบอวัยวะ ได้แก่
ก. พันธุกรรม: โรคทางพันธุกรรม เป็นโรคพบได้น้อย แต่บางโรคพบได้บ่อย เช่น โรคภูมิแพ้
ข. ความพิการแต่กำเนิด: เป็นสาเหตุที่พบได้น้อย โดยอาจมีสาเหตุจากการติดเชื้อของมารดาหรือการขาดสารอาหารของมารดาช่วงตั้งครรภ์ เช่น โรคปากแหว่งเพดานโหว่
ค. การติดเชื้อ: เป็นสาเหตุพบบ่อยของโรคทางหูคอจมูก โดยอวัยวะในส่วนศีรษะและลำคอซึ่งรวมถึงหูคอจมูกด้วย สามารถติดเชื้อโรคได้ทุกชนิดเช่นเดียวกับอวัยวะต่างๆ ทั้งจาก
- เชื้อแบคทีเรีย: เช่น หูชั้นกลางอักเสบ ต่อมทอนซิลอักเสบ ไซนัสอักเสบ
- เชื้อไวรัส: เช่น โรคหวัดโรค ไข้หวัดใหญ่ คางทุม โรคหัด
- เชื้อรา: เช่น ไซนัสอักเสบจากติดเชื้อรา
- และเชื้อสัตว์เซลล์เดียว: พบได้น้อยมากๆ
ง. โรคทางต่อมไร้ท่อ: ต่อมไร้ท่อที่เกี่ยวข้องกับหูคอจมูก คือ ต่อมไทรอยด์ และต่อมพาราไทรอยด์ เช่น โรคเนื้องอก หรือโรคมะเร็งต่อมไทรอยด์ หรือ โรคเนื้องอกหรือโรคมะเร็งต่อมพา ราไทรอยด์
จ. โรคเนื้องอก: เนื้องอกในโรคหูคอจมูก เป็นโรคที่พบได้เรื่อยๆ ไม่ถึงกับบ่อยมาก ที่พบได้บ่อย คือ เนื้องอกของต่อมไทรอยด์ ที่พบได้ประปรายคือ เนื้องอกของต่อมน้ำลาย เนื้องอกเส้นประสาทหู เป็นต้น
ฉ. โรคมะเร็ง: โรคมะเร็งของหูคอจมูก จัดเป็นโรคมะเร็งพบบ่อย มักมีปัจจัยเสี่ยงคือ การสูบบุหรี่และการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เช่น โรคมะเร็งช่องปาก โรคมะเร็งกล่องเสียง โรคมะเร็งคอหอย โรคมะเร็งหู โรคมะเร็งจมูก โรคมะเร็งโพรงหลังจมูก โรคมะเร็งทอนซิล โรคมะเร็งต่อมน้ำลาย โรคมะเร็งไซนัส
ช. อุบัติเหตุ: เช่น อุบัติเหตุต่อจมูกและหู จากการจราจร การทะเลาะวิวาท การเล่นกีฬา เช่น กระดูกจมูกหัก ใบหูฉีกขาด แก้วหูทะลุจากดำน้ำ หรือสิ่งแปลกปลอมในหู สิ่งแปลกปลอมในจมูก
ซ. อาชีพ: ได้แก่ โรคที่เกิดกับอวัยวะที่ใช้งานซ้ำๆต่อเนื่อง เช่น เสียงแหบจากมีตุ่มเนื้อที่สายเสียง, สายเสียงบวมหรือมีเลือดออกที่มักพบเกิดใน ครู พ่อค้าแม่ค้า และนักร้อง, ประสาทหูเสื่อมจากการได้ยินเสียงดังต่อเนื่อง เช่น ทำงานในโรงงานเครื่องจักรที่มีเสียงดังต่อเนื่อง ใช้หูฟังต่อเนื่อง หรือนักดนตรี
ฌ. อื่นๆ เช่น ขี้หูอุดตัน, น้ำเข้าหู
อะไรเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหูคอจมูก?
ปัจจัยเสี่ยงในโรคหูคอจมูก เช่นเดียวกับในโรคของอวัยวะอื่นๆ โดยขึ้นกับสาเหตุ ซึ่งจะแตกต่างกันในแต่ละโรค อ่านเพิ่มเติมได้ในรายละเอียดของแต่ละโรคที่เขียนแยกเป็นแต่ละบท ความต่างๆในเว็บ haamor.com
โรคหูคอจมูกมีอาการอย่างไร?
อาการของโรคหูคอจมูกคือ อาการที่เกิดจากความผิดปกติต่างๆของแต่ละอวัยวะในศีรษะและลำคอ/หูคอจมูก โดยอาการพบบ่อย ได้แก่
- อาการจากการติดเชื้อ: เช่น
- มีไข้
- ปวดศีรษะ
- ปวด บวม แดง/ร้อน ของอวัยวะที่ติดเชื้อ (เช่น จมูกบวม หูบวม เจ็บคอ) และ
- อาจมีสารคัดหลั่งผิดปกติ เช่น น้ำมูกจากจมูก เสมหะจากคอ หรือ สารคัดหลั่ง/หนอง/ของเหลวจากหู
- อาการทางหู: เช่น
- หูได้ยินลดลง
- มีเสียงในหู
- ปวดหู
- มี น้ำ เลือด หรือหนอง ออกจากหู
- อาการทางจมูก: เช่น
- ไม่ได้กลิ่น
- คัด/แน่นจมูก
- มีน้ำมูก
- น้ำมูกเป็นเลือด
- อาการทางคอ: เช่น
- เจ็บคอ
- คอบวม
- มีกลิ่นปาก
- มีน้ำลายปนเลือด
- อาการมีแผลที่อวัยวะในระบบหูคอจมูก: เช่น มีแผลในช่องปาก ลิ้น เหงือก
- อาการมีก้อนเนื้อ: เช่น มีก้อนที่เพดานปาก ที่ต่อมน้ำลาย หรือที่ต่อมไทรอยด์
- อาการมีเลือดออกจากอวัยวะในศีรษะและคอ/หูคอจมูก: เช่น
- เลือดกำเดา
- น้ำลายมีเลือดปน
- เสมหะมีเลือดปน หรือ
- น้ำมูกมีเลือดปน
- อาการเสียงแหบ: ที่เกิดจากมีโรคของกล่องเสียง อาจจาก
- กล่องเสียงอักเสบติดเชื้อ
- มีถุงน้ำที่สายเสียง
- มีตุ่มเนื้อที่สายเสียง หรือ
- มะเร็งกล่องเสียง
- อาการต่อมน้ำเหลืองที่ลำคอโต: พบได้หลายรูปแบบขึ้นกับสาเหตุ โดย
- อาจโตทั้งด้านหน้า และ/หรือ ด้านหลังลำคอ
- อาจมีต่อมเดียว หลายต่อม
- อาจพบทั้ง 2 ข้างซ้ายขวาของลำคอ หรือเพียงด้านใดด้านหนึ่งด้านเดียว
- อาจเจ็บหรือไม่ก็ได้
- ทั่วไปมักมีขนาดเล็กมักน้อยกว่า 1 เซนติเมตร
- แต่บางโรคอาจทำให้ต่อมน้ำเหลืองลำคอโตได้หลายเซนติเมตร เช่น โรคมะเร็งของอวัยวะในระบบศีรษะและลำคอ/ระบบหูคอจมูก
แพทย์วินิจฉัยโรคหูคอจมูกได้อย่างไร?
แพทย์วินิจฉัยโรคหูคอจมูกได้ด้วยวิธีการเช่นเดียวกันกับการวินิจฉัยโรคต่างๆในทุกระบบอวัยวะ ได้แก่
- การซักถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วย ซึ่งที่สำคัญ เช่น อาการต่างๆของผู้ป่วย ประวัติการงานอาชีพ การเล่นกีฬา อุบัติเหตุ โรคประจำตัว วิธีรักษาโรคในอดีต การใช้ยาต่างๆ เป็นต้น
- การตรวจร่างกายทั่วไป
- การตรวจทางหูคอจมูก (ตรวจ ช่องปาก คอ จมูก และ/หรือ หู ด้วยเครื่องมือตรวจทางหูคอจมูก) และ
- อาจมีการตรวจสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติม ทั้งนี้ขึ้นกับ อาการผู้ป่วย ความผิดปกติที่แพทย์ตรวจพบ และดุลพินิจของแพทย์ เช่น
- ตรวจเอกซเรย์ และ/หรือ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ และ/หรือ เอมอาร์ไอ ภาพอวัยวะต่างๆที่มีอาการ เช่น กล่องเสียง โพรงหลังจมูก
- การตรวจเชื้อ และ/หรือการเพาะเชื้อ จากรอยโรค ลำคอ เสมหะ น้ำลาย สารคัดหลั่ง หนอง ฯลฯ กรณีสงสัยการติดเชื้อบางชนิด
- การตรวจเลือดดู สารภูมิต้านทาน หรือสารก่อภูมิต้านทาน ของเชื้อต่างๆที่เป็นสาเหตุโรค
- อาจส่องกล้องตรวจอวัยวะที่มีอาการ เช่น ส่องกล้องตรวจกล่องเสียง เป็นต้น
- อาจเจาะดูดเซลล์จากรอยโรคเพื่อการตรวจทางเซลล์วิทยา
- อาจตัดชิ้นเนื้อจากรอยโรคเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยา
รักษาโรคหูคอจมูกอย่างไร?
แนวทางการรักษาโรคหูคอจมูก จะเช่นเดียวกับการรักษาในทุกโรคคือ รักษาสาเหตุ, และรักษาประคับประคองตามอาการ
ก. การรักษาสาเหตุ: เช่น
1. การให้ยาต่างๆ: เช่น ยาปฏิชีวนะกรณีของการติดเชื้อแบคทีเรีย ยาแก้แพ้และ /หรือยาสเตียรอยด์กรณีโรคภูมิแพ้ ยาช่วยให้หลอดเลือดหดตัวกรณีเลือดกำเดา เป็นต้น
2. การใช้หัตถการต่างๆ: เช่น การผ่าตัดในกรณีของก้อนเนื้อหรือโรคมะเร็งหรือ กระดูกจมูกหัก
ข. การรักษาประคับประคองตามอาการ: เช่น ยาแก้ปวด ยาลดไข้ ยาลดบวม และการให้สารน้ำกรณีกินได้น้อย หรือการให้เลือดกรณีมีเลือดกำเดาออกมากจนซีด เป็นต้น
โรคหูคอจมูกรุนแรงไหม?
ความรุนแรง/การพยากรณ์โรคของโรคหูคอจมูกขึ้นกับสาเหตุ เช่น
- โรคไม่รุนแรง การพยากรณ์โรคดี เมื่อสาเหตุเกิดจาก โรคหวัด, ต่อมทอนซิลอักเสบ, หรือจากไซนัสอักเสบ
- แต่ความรุนแรงสูงขึ้นมากเมื่อสาเหตุเกิดจากโรคมะเร็ง
ทั้งนี้โดยทั่วไป โรคทางหูคอจมูกเป็นโรคไม่รุนแรง (ยกเว้น โรคมะเร็ง) มักไม่ทำให้เสีย ชีวิต แต่ถ้าปล่อยให้มีอาการเรื้อรัง จะส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตได้ เช่น เสียงแหบ หรือการมีปัญหาทางการได้ยิน
ดูแลตนเองอย่างไร? ควรพบแพทย์เมื่อไร?พบแพทย์ก่อนนัดเมื่อไหร่?
เมื่อมีอาการผิดปกติต่างๆและอาการไม่ดีขึ้นใน 2 - 3 วันหลังการดูแลตนเอง หรือเมื่อมีอาการเลวลง ควรพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเสมอ
แต่เมื่อทราบแล้วว่า เป็นโรคทางหูคอจมูก การดูแลตนเองคือ
- ปฏิบัติตามคำแนะนำของ แพทย์ พยาบาล
- กินยาต่างๆที่แพทย์แนะนำให้ครบถ้วน ถูกต้อง ไม่ขาดยา
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- กินอาหารมีประโยชน์ห้าหมู่ให้ครบถ้วนในทุกวัน
- ออกกำลังกายทุกวันตามควรกับสุขภาพ
- รักษา สุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) เสมอ เพื่อป้องกันการติดเชื้อ
- พบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดเสมอ
- พบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนแพทย์นัดเมื่อ
- อาการต่างๆเลวลง หรือ
- มีอาการผิดไปจากเดิม หรือ
- มีผลข้างเคียงจากยาที่แพทย์สั่งจนกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น ขึ้นผื่น วิงเวียนศีรษะมาก
- เมื่อกังวลในอาการ
มีการตรวจคัดกรองโรคหูคอจมูกไหม?
ปัจจุบันยังไม่มีการตรวจคัดกรองให้พบโรคหูคอจมูกตั้งแต่ในขณะยังไม่มีอาการซึ่งรวมทั้ง โรคมะเร็งต่างๆด้วย ดังนั้นเมื่อมีอาการผิดปกติต่างๆของอวัยวะในศีรษะและลำคอและในระบบหูคอจมูก จึงควรพบแพทย์/มาโรงพยาบาลแต่เนิ่นๆ เพราะจะช่วยให้การรักษาควบคุมโรคได้ผลดีกว่าเมื่อปล่อยให้เป็นโรคเรื้อรังหรือมีอาการมากแล้ว
ป้องกันโรคหูคอจมูกได้อย่างไร?
หลักในการป้องโรคทางหูคอจมูกจะเช่นเดียวกับในทุกโรคคือ
- รักษาสุขภาพร่างกายให้แข็งแรง ลดโอกาสติดเชื้อ ด้วยการรักษา สุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ)
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอตามควรกับสุขภาพ และ
- กินอาหารมีประโยชน์ห้าหมู่ให้ครบถ้วนในทุกวัน โดยจำกัดปริมาณ ไขมัน แป้ง น้ำตาล เค็ม/เกลือ เพื่อป้องกันโรคเรื้อรังต่างๆที่จะกระทบมาถึงสุขภาพของอวัยวะต่างๆทั่วร่างกายที่รวมถึงอวัยวะในระบบหูคอ จมูก เช่น
- โรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน
- โรคเบาหวาน
- โรคไขมันในเลือดสูง
- โรคความดันโลหิตสูง
- โรคไต
นอกจากนั้นคือ:
- หลีกเลี่ยงฝุ่นละออง และรักษาสภาพแวดล้อม ป้องกันการกระตุ้นความรุนแรงของโรคภูมิ แพ้
- หลีกเลี่ยงการได้รับเสียงดังมาก หรือการได้รับเสียงดังอย่างต่อเนื่อง
- รู้จักเทคนิคการใช้เสียงเมื่อมีอาชีพต้องใช้เสียง เมื่อต้องใช้เสียงดังต่อเนื่องต้องมีอุปกรณ์ขยายเสียงช่วย
- หลีกเลี่ยงอุบัติเหตุต่างๆ และเรียนรู้เทคนิคการเล่นกีฬาที่ถูกต้อง เพื่อป้องกันอุบัติเหตุต่อ ใบหน้า ศีรษะ และคอ
- ไม่สูบบุหรี่ ไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- รู้จักใช้หน้ากากอนามัย
- ฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่มีวัคซีนตามกระทรวงสาธารณสุขแนะนำ เช่น วัคซีนโรคคางทูม และโรคหัด เป็นต้น เพื่อลดโอกาสติดเชื้อที่ส่งผลถึงโรคหูคอจมูกด้วย
บรรณานุกรม
- Emerick,K., and Deschler,D. (2006). Common ENT disorders. Southern Medical Journal.99,1090-1099.
- http://en.wikipedia.org/wiki/Otolaryngology [2019,March2]