โพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia)
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
- 16 ตุลาคม 2558
- Tweet
- อัมพาตเหตุโพแทสเซียมต่ำ กล้ามเนื้ออ่อนแรงเหตุโพแทสเซียมต่ำ (โรคเอชพีพี) (Hypokalemic Periodic Paralysis:HPP
- โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthenia gravis หรือ MG)
- คลื่นไส้ อาเจียน (Nausea and Vomiting)
- ท้องเสีย (Diarrhea)
- การออกกำลังกาย: แนวทางการออกกำลังกายเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดี (Exercise concepts for healthy lifestyle)
- โรคคุชชิง (Cushing Disease)
- โรคหัวใจ: โรคหลอดเลือดหัวใจ (Coronary artery disease)
โพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia) คือ ภาวะที่มีเกลือแร่โพแทสเซียมในเลือดต่ำกว่า 3.5 mEq/L (Milliequivalent/litre) หรือต่ำกว่า 3.5 mmol/L (Millimole/litre) โดยค่าปกติของโพแทสเซียมในเลือดในผู้ใหญ่คือ 3.5 - 5.1 mEq/L ซึ่งถ้าค่าต่ำกว่า 2.5 mEq/L จัดว่าค่า/ระดับต่ำมากจนอยู่ในภาวะอันตรายที่อาจเป็นสาเหตุให้เสียชีวิต (ตาย) ได้จากภาวะหัวใจล้มเหลว/หัวใจวาย อนึ่งค่าการตรวจเลือดของแต่ละห้องปฏิบัติการอาจแตกต่างกันได้
โพแทสเซียมในเลือดต่ำเป็นภาวะพบได้ในทุกเพศและในทุกวัย ในคนทั่วไปพบได้ประมาณ 1% ซึ่งมักเป็นผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัวและต้องกินยาหลายชนิดที่มีผลข้างเคียงทำให้เกิดภาวะผิดปกตินี้ แต่โพแทสเซียมในเลือดต่ำพบได้บ่อยประมาณ 20% ในผู้ป่วยที่รักษาตัวอยู่ในโรงพยาบาลเพราะสาเหตุมักมาจากยาต่างๆที่ใช้รักษาโรคที่เจ็บป่วยอยู่
สาเหตุ
สาเหตุของโพแทสเซียมในเลือดต่ำมีหลากหลายสาเหตุที่พบบ่อย เช่น
- ท้องเสียรุนแรง
- อาเจียนรุนแรง
- เหงื่อออกมากเช่น เล่นกีฬาที่ต้องใช้แรงและใช้เวลาต่อเนื่องนาน หรือออกกำลังกายหักโหม
- กินอาหารที่มีโพแทสเซียมต่ำเป็นประจำเช่น ข้าว มะละกอ หน่อไม้ ถั่วงอก มะเขือ
- ผลข้างเคียงจากยาบางชนิดเช่น ยาฏิชีวนะ (เช่น Penicillin), ยาระบาย/ยาแก้ท้องผูกต่างๆ, ยาขับปัสสาวะ, ยารักษาโรคหัวใจบางชนิด
- ติดสุรา
- อื่นๆ: เป็นสาเหตุพบได้น้อยเช่น โรคของต่อมหมวกไต โรคคุชชิง โรคต่อมไทรอยด์เป็นพิษระยะรุนแรง
อาการ
อาการจากภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำมีได้หลากหลายแต่ที่พบบ่อย เช่น
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจล้มเหลว
- กล้ามเนื้ออ่อนแรง กล้ามเนื้อเป็นตะคริว
- ท้องผูก
- ชาปลายมือ-ปลายเท้า
การวินิจฉัย
แพทย์วินิจฉัยภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำรวมทั้งหาสาเหตุได้จากประวัติอาการ ประวัติโรคประจำตัว ประวัติการใช้ยาต่างๆ การตรวจร่างกาย การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ และที่สำคัญคือ การตรวจเลือดดูค่าโพแทสเซียม
การรักษา
แนวทางการรักษาภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำคือ การรักษาให้ระดับโพแทสเซียมในเลือดกลับมาอยู่ในระดับปกติโดยการให้กินยาโพแทสเซียม (เช่น Potassium chloride) และกรณีที่ระดับโพแทสเซียมต่ำมากการรักษาจะเป็นการให้ยาโพแทสเซียมทางหลอดเลือดดำ
นอกจากการรักษาแก้ไขระดับโพแทสเซียมในเลือดโดยตรงแล้ว ยังต้องรักษาควบคุมสาเหตุร่วมไปด้วยเสมอ ซึ่งการรักษาสาเหตุจะแตกต่างกันในแต่ละสาเหตุเช่น การรักษาอาการท้องเสียเมื่อสาเหตุเกิดจากท้องเสีย การรักษาโรคต่อมไทรอยด์เป็นพิษเมื่อสาเหตุเกิดจากต่อมไทรอยด์เป็นพิษ ลดการออกกำลังกายที่หักโหมกรณีสาเหตุเกิดจากการเสียเหงื่อมากจากการออกกำลังกายหักโหม เป็นต้น
การพยากรณ์โรค
โดยทั่วไปการพยากรณ์โรคในภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำจะขึ้นกับความรุนแรงของอาการ อายุ (การพยากรณ์โรคไม่ดีในเด็กเล็กหรือในผู้สูงอายุ) และขึ้นกับสาเหตุเช่น ถ้าสาเหตุเกิดจากท้องเสียการพยากรณ์โรคจะดี แต่ถ้าสาเหตุเกิดจากโรคของต่อมหมวกไตโดยเฉพาะที่เกิดในผู้สูงอายุการพยากรณ์โรคไม่ดี
บรรณานุกรม
- http://emedicine.medscape.com/article/242008-overview#showall [2015,Sept26]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Hypokalemia [2015,Sept26]
- https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000479.html [2015,Sept26]
- http://emedicine.medscape.com/article/2054364-overview#showall [2015,Sept26]
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
วว.รังสีรักษา และเวชศาสตร์นิวเคลียร์