โพรพิลเฮกซีดรีน (Propylhexedrine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 8 กุมภาพันธ์ 2561
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

สาร/ยาโพรพิลเฮกซีดรีน(Propylhexedrine)จัดอยู่ในกลุ่มยาNorepinephrine-dopamine releasing agent อาจเรียกได้อีกหลายชื่อ เช่น Hexahydro-desoxyephedrine, Hexahydro-methamphetamine, Dimethylcyclo-hexaneethanamine, และ Cycohexyliso-propylmethylamine ตามกฎหมายไทยกำหนดให้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนเป็นวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทประเภทที่4 ยาชนิดนี้มีโครงสร้างทางเคมีคล้ายกับยา/สาร Methamphetamine

สรรพคุณทางคลินิกของยาโพรพิลเฮกซีดรีนคือ ลดอาการคัดจมูก และกระตุ้นจิตใจให้มีการตื่นตัว รูปแบบเภสัชภัณฑ์ของยานี้เป็นยาสูดดมทางจมูก ยารับประทาน และบางกรณียาชนิดนี้ถูกนำมาใช้เป็นยากระตุ้นความบันเทิงโดยใช้ในลักษณะแบบยารับประทานและยาฉีด ตัวยานี้ในกระแสเลือดจะถูกทำลายโดยตับ ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 2.5–5.5 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยานี้ทิ้งไปกับปัสสาวะ ในบางประเทศมีการใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนแบบยาสูดดมทางจมูก โดยมีจำหน่ายตามร้านขายยาและไม่ต้องใช้ใบสั่งจากแพทย์ แต่ด้วยมีโครงสร้างใกล้เคียงกับยา/สาร Amphetamine จึงมีกฏเกณฑ์ในการจัดจำหน่ายมากขึ้น

ข้อจำกัดบางประการที่ทำให้ผู้ป่วยบางกลุ่มไม่สามารถใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีน ได้ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนร่วมกับยากลุ่ม MAOI ด้วยการใช้ยาร่วมกันจะทำให้เกิดความดันโลหิตสูงอย่างรุนแรงจนถึงขั้นวิกฤต/อาจเสียชีวิต ผู้ที่ใช้ยา MAOI ที่มีความประสงค์จะใช้โพรพิลเฮกซีดรีน จะต้องหยุดการใช้ยา MAOI ประทาณ14 วันเป็นอย่างต่ำ จึงสามารถใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนได้
  • ห้ามใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนกับผู้ป่วยโรคหัวใจ ด้วยจะทำให้อาการของโรคหัวใจกำเริบและทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น
  • ห้ามใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนร่วมกับ ยากระตุ้น, ยาประเภทซิมพาโทมิเมติค (Sympathomimetic drug), ด้วยจะมีฤทธิ์สนับสนุนให้เกิดผลข้างเคียงเพิ่มขึ้นจากยาทั้ง2กลุ่ม เช่น เกิดความดันโลหิตสูง และหัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • กรณีที่ใช้ยานี้สูดดมเพื่อลดอาการคั่งของน้ำมูก/น้ำมูกมากนั้น ไม่ควรใช้ยานี้นานเกิน 3 วัน การใช้ยานี้บ่อยและถี่ๆติดต่อกัน หรือการใช้เป็นยากระตุ้นความบันเทิงต่างๆอย่างต่อเนื่อง สามารถทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูง รูม่านตาขยาย เบื่ออาหาร อารมณ์เปลี่ยนแปลง/อารมณ์แปรปรวน หัวใจเต้นเร็ว ชีพจรผิดปกติ ปากแห้ง มีอาการวิตกกังวล และอาจมีอารมณ์ก้าวร้าวเพิ่มขึ้น พูดจาไม่ชัด อาจเกิดภาวะชัก อาการดังกล่าว สามารถทำให้ร่างกายผู้ที่ได้รับยาทรุดโทรมลงเรื่อยๆและอาจก่อให้เกิดอันตรายกับร่างกายในที่สุด

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนเป็นยาที่มีฤทธิ์ใกล้เคียงกับยา Methamphetamine แต่มีระยะเวลาการออกฤทธิ์ที่ต่างกัน ประกอบกับเป็นยาที่มีกฎหมายควบคุมอย่างเข้มงวดเราจึงไม่พบเห็นการใช้ยานี้ในประเทศไทย แต่จะพบเห็นการใช้ในบางประเทศโดยจัดจำหน่ายภายใต้ชื่อการค้าว่า Benzedrex

โพรพิลเฮกซีดรีนมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

โพรพิลเฮกซีดรีน

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ใช้เป็นยาลดอาการคัดจมูกเนื่องจากโรคหวัด หรืออาการแพ้จากไข้ละอองฟาง

โพรพิลเฮกซีดรีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนถูกจัดอยู่ในกลุ่มยา Norepinephrine-dopamine releasing agent (NDRA) มีกลไกการออกฤทธิ์กระตุ้นการหลั่งสารสื่อประสาทประเภท Norepinephrine และ Dopamine ในสมอง ด้วยฤทธิ์ของสารสื่อประสาทอย่าง Norepinephrine จึงทำให้หลอดเลือดที่โพรงจมูกหดตัว ลดปริมาณเลือดที่มาหล่อเลี้ยงบริเวณจมูก ส่งผลให้ลดสารคัดหลั่งต่างๆอย่างเช่น น้ำมูก ด้วยกลไกนี้เองทำให้บรรเทาอาการคัดจมูก และหายใจได้สะดวกขึ้น

โพรพิลเฮกซีดรีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาดมที่ใช้สูดเข้าทางจมูก ที่บรรจุตัวยา Propylhexedrine ขนาด 250 มิลลิกรัม/หลอด

โพรพิลเฮกซีดรีนมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนมีขนาดการบริหารยา เช่น

  • ผู้ใหญ่และเด็กอายุตั้งแต่6ปีขึ้นไป: สูดดมยานี้เข้าจมูกข้างละ 2 ครั้ง ทุกๆ 2 ชั่วโมง การสูดดม 1 ครั้งจะทำให้ผู้ที่ใช้ยาได้รับโพรพิลเฮกซีดรีนเป็นปริมาณประมาณ 0.4–0.5 มิลลิกรัม
  • เด็กอายุต่ำกว่า 6ปี: ห้ามใช้ยานี้

อนึ่ง:

  • ห้ามใช้ยานี้เกิน 3 วัน กรณีใช้ยานี้ 3 วันแล้วอาการไม่ดีขึ้น ต้องหยุดใช้ยานี้แล้วมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณษปรับแนวทางการรักษา

*****หมายเหตุ: ขนาดและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาโพรพิลเฮกซีดรีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโพรพิลเฮกซีดรีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมใช้ยาควรทำอย่างไร?

หากลืมใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีน สามารถใช้ยาได้ทันทีเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการใช้ยาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณการสูดดมเป็น 2 เท่าให้ใช้ยาที่ขนาดปกติ

โพรพิลเฮกซีดรีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

การใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนเป็นเวลานานติดต่อกันเกิน 3 วัน อาจทำให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น เบื่ออาหาร ปากแห้ง
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น พูดไม่หยุด พูดไม่ชัด นอนกัดฟัน ปวดศีรษะ วิงเวียน ชัก
  • ผลต่อตา: เช่น รูม่านตาขยาย
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น หัวใจเต้นเร็ว ชีพจรเต้นผิดปกติ
  • ผลต่อผิวหนัง:เช่น มีเหงื่อออกมาก
  • ผลต่อสภาพจิตใจ:เช่น อารมณ์แปรปรวน วิตกกังวล ก้าวร้าว

มีข้อควรระวังการใช้โพรพิลเฮกซีดรีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามปรับขนาดการใช้ยาด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยานี้นานเกิน 3 วัน
  • การใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ สตรีในช่วงให้นมบุตร และเด็ก ต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์เท่านั้น
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่งทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาโพรพิลเฮกซีดรีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

โพรพิลเฮกซีดรีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโพรพิลเฮกซีดรีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนร่วมกับ ยาErgotamine ด้วยจะกระตุ้นให้มีอาการ ความดันโลหิตสูงตามมา
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาโพรพิลเฮกซีดรีนร่วมกับยา Albuterol, Furazolidone และ Selegiline เพราะจะทำให้ หัวใจเต้นเร็ว หรือหัวใจเต้นผิดจังหวะ และอาจเกิดความดันโลหิตสูงร่วมด้วย

ควรเก็บรักษาโพรพิลเฮกซีดรีนอย่างไร?

ควรเก็บยาโพรพิลเฮกซีดรีนภายใต้อุณหภูมิ 15-30 องศาเซลเซียส(Celsius) ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

โพรพิลเฮกซีดรีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโพรพิลเฮกซีดรีน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Benzedrex (เบนซีเดรก)B.F. Ascher & Co. Inc.

อนึ่ง ยาชื่อการค้าอื่นของยานี้ เช่น Obesin, Dristan, Propylhexedrin

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Propylhexedrine [2018,Jan20]
  2. https://www.drugbank.ca/drugs/DB06714 [2018,Jan20]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Norepinephrine%E2%80%93dopamine_releasing_agent [2018,Jan20]
  4. https://www.drugs.com/monograph/benzedrex.html [2018,Jan20]
  5. http://narcotic.fda.moph.go.th/welcome/wp-content/uploads/2012/01/psychotropic-table2556.pdf.pdf [2018,Jan20]
  6. https://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/archives/fdaDrugInfo.cfm?archiveid=151540 [2018,Jan20]
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Norepinephrine#Functions [2018,Jan20]
  8. https://www.drugs.com/drug-interactions/propylhexedrine-nasal,benzedrex-index.html?filter=3&generic_only= [2018,Jan20]