โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ หรือ ดีอาร์ไอ (Dopamine reuptake inhibitor or DRI)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 3 กันยายน 2559
- Tweet
- บทนำ
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
- โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- โรคสมาธิสั้น (Attention Deficit Hyperactivity disorder: ADHD)
- โรคลมหลับ หรือ ภาวะง่วงเกิน (Narcolepsy)
- กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)
- โรคสมอง โรคทางสมอง (Brain disease)
- โรคอ้วน และ น้ำหนักตัวเกิน (Obesity and overweight)
บทนำ
ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์(Dopamine reuptake inhibitor ย่อว่า DRI)เป็นกลุ่มยาที่ทำหน้าที่ยับยั้งการดูดคืนกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทประเภท โดพามีน (Dopamine) การมีสารสื่อประสาทโดพามีนน้อยเกินไปสามารถแสดงออกมาในลักษณะของภาวะผิดปกติทางอารมณ์ เช่น มีอาการสมาธิสั้น เป็นโรคลมหลับ เป็นต้น ดังนั้นยาประเภทโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ จึงเป็นกลุ่มยาที่มีคุณสมบัติในการรักษาสมดุลของสารสื่อประสาทที่ถูกเซลล์สมองปลดปล่อยออกมา ให้มีความเหมาะสม และยังเป็นตัวกลางช่วยให้การนำกระแสประสาทของสมองให้เป็นไปอย่างปกติ
ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ แบ่งออกเป็นหมวดย่อย ดังนี้
ก.กลุ่มที่ยับยั้งการดูดคืนกลับของสารสื่อประสาทประเภทเฉพาะโดพามีนเท่านั้น: ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่น Altropane, Amfonelic acid, Amineptine, Difluoropine, Lometopane, Methylphenidate, และ Vanoxerin
ข.กลุ่มที่ยับยั้งการดูดกลับของสารสื่อประสาทโดพามีนร่วมกับสารสื่อประสาทชนิดอื่น: ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่น Adrafinil, Armodafinil, Benztropine, Bupropion, Fluorenol, Medifoxamine, Metaphit, Modafinil, Rimcazole, และ Venlafaxine
ทั้งนี้ ตัวอย่างยาที่กล่าวมาข้างต้น เป็นเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้น เพราะยาในกลุ่มDRIนี้มีหลากหลายตัวยามาก ซึ่งประสิทธิภาพและการออกฤทธิ์ของยาแต่ละตัวในกลุ่มนี้ ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่างที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการดูดซึมตัวยาจากระบบทางเดินอาหาร การกระจายตัวของยาในกระแสเลือด โครงสร้างทางเคมีของแต่ละตัวยา การตอบสนองของผู้ป่วยต่อตัวยาแต่ละตัว นอกจากนี้ อาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ของการใช้ยากลุ่มนี้ ยังเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่มีผลต่อการใช้งานทางคลินิกของยากลุ่มDRI
อนึ่ง ก่อนการใช้ยาในกลุ่ม DRI ผู้ป่วยจะต้องเข้ารับการตรวจร่างกายจากแพทย์เพื่อแพทย์หาแนวทางการรักษาที่เหมาะสมและที่ปลอดภัยต่อผู้ป่วยที่สุดในการบริโภคยา/ใช้ยาในกลุ่มนี้ ดังนั้นผู้ป่วยจึงไม่ควรหาซื้อยาในกลุ่มนี้มาบริโภคเองโดยเด็ดขาด
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?
ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น
- บำบัดอาการสมาธิสั้น
- บำบัดอาการง่วงนอนเกิน/โรคลมหลับ
- ใช้เป็นยาลดน้ำหนักตัว เนื่องจากยากลุ่มนี้มีสรรพคุณลดการอยากอาหาร
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยากลุ่ม DRI มีกลไกการออกฤทธิ์ โดยตัวยาจะยับยั้งการดูดเก็บกลับเข้าสู่เซลล์สมองของสารสื่อประสาทประเภท Dopamine ส่งผลให้ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงกระบวนการของชีวเคมี(Biochemistry)ต่างๆของสมอง และมีการตอบสนองของผู้ป่วยโดยเป็นไปตามธรรมชาติของแต่ตัวยาย่อยในกลุ่มยา DRI ที่มากระตุ้นเซลล์สมอง ซึ่งการปรับสมดุลเคมีดังกล่าว จึงก่อให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น
- ยาชนิดรับประทาน เช่น ยาเม็ด
- ยาฉีด
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
การบริหารยา/ใช้ยากลุ่มDRI กับผู้ป่วยแต่ละรายจะแตกต่างกัน โดยจะต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น โดยมีปัจจัยเรื่อง ลักษณะอาการโรค อายุ เพศ โรคประจำตัว รวมถึงยาอื่นๆที่ผู้ป่วยมีใช้อยู่ก่อน นำมาประกอบกันเพื่อที่แพทย์จะดำเนินการรักษาและสั่งจ่ายยา และเลือกใช้ขนาดยาแต่ละตัวยาได้ถูกต้องเหมาะสม-ปลอดภัยที่สุดสำหรับผู้ป่วย ดังนั้นจึงขอไม่กล่าวถึงขนาดการใช้ยากลุ่มนี้ในบทความนี้
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยา DRI ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาDRIอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
กรณีลืมรับประทานยากลุ่ม DRI ผู้ป่วยสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ หากเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า ให้ข้ามมื้อยาที่ลืมรับประทาน และรับประทานยาในขนาดปกติ
อย่างไรก็ตาม การรับประทานยากลุ่มDRIนี้ต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ ผู้ป่วยต้องรับประทานยานี้ ตรงเวลา และไม่ควรปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง การหยุดรับประทานยานี้ทันที อาจก่อให้เกิดภาวะถอนยา หรือมีอาการข้างเคียงอย่างรุนแรงเกิดขึ้น
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยากลุ่ม DRI สามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น
- ผลต่อหัวใจ: เช่น ความดันโลหิตเปลี่ยนแปลงโดยอาจสูงหรือต่ำก็ได้ หัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจเต้นผิดปกติโดยอาจเต้นเร็วหรือไม่ก็ช้า หัวใจหยุดเต้น
- ผลต่อระบบประสาท: เช่น ง่วงนอน ปวดศีรษะ อาการไมเกรน วิงเวียน เกิดลมชัก
- ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น กระสับกระส่าย นอนไม่หลับ ประสาทหลอน
- ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น กล้ามเนื้อกระตุก ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ
- ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง
- ผลต่อผิวหนัง: เช่น มีผื่นคัน ลมพิษ ผมร่วง
- ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น เบื่ออาหาร น้ำหนักตัวลด
- ผลต่อตา: เช่น ตาพร่า รูม่านตาขยาย
อนึ่ง อาการข้างเคียงดังกล่าวข้างต้น เป็นเพียงตัวอย่างบางส่วนที่พบบ่อยเท่านั้น ยังมีอาการข้างเคียงอื่นอีกมาก ที่ไม่สามารถนำมากล่าวถึงได้ทั้งหมด
มีข้อควรระวังการใช้โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยแพ้ยาในกลุ่มนี้
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
- ห้ามปรับขนาดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
- ห้ามไปซื้อหายานี้มาใช้เองโดยมิได้ขอคำปรึกษาจากแพทย์
- ห้ามหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง ด้วยจะก่อให้เกิดอาการข้างเคียงที่รุนแรง หรือ ภาวะถอนยาตามมา
- กรณีพบอาการแพ้ยานี้ เช่น มีผื่นคันขึ้นเต็มตัว หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ตัวบวม ต้องรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
- หากใช้ยานี้ตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำแล้วอาการไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยควรรีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยไม่ต้องรอถึงวันนัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
- แจ้งแพทย์ พยาบาล เภสัชกร ถึงประวัติโรคประจำตัว การมียาชนิดใดที่ใช้อยู่บ้างโดยละเอียดก่อนที่จะเข้ารับการรักษาทุกครั้ง
- ศึกษาเรื่องขนาดการรับประทาน ผลข้างเคียง ข้อห้าม ข้อควรระวัง ของการใช้ยานี้ด้วยความเข้าใจก่อนเริ่มรับประทานยานี้
- ปฏิบัติตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด และมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่ม DRI ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- หลีกเลี่ยงการใช้ยา Methylphenidate ร่วมกับยาTramadol ด้วยเสี่ยงต่อการเกิดภาวะลมชักตามมา
- หลีกเลี่ยงการใช้ยา Modafinil ร่วมกับ Citalopram ด้วยอาจทำให้หัวใจเต้นผิดปกติ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นกรณีไป
- การใช้ Bupropion ร่วมกับยา Dextromethorphan สามารถทำให้ระดับยา Dextromethorphan ในกระแสเลือดเพิ่มขึ้นจนอาจส่งผลให้เกิดอาการข้างเคียงจากยา Dextromethorphan ติดตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
- ห้ามใช้ยา Venlafaxine ร่วมกับ 5-Hydroxytryptophan ด้วยจะก่อให้เกิดความเสี่ยงของการเกิดภาวะ Serotonin syndrome โดยจะทำให้เกิดอาการ รู้สึกสับสน ประสาทหลอน เกิดลมชัก ความดันโลหิตเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว หัวใจเต้นเร็ว มีไข้ เหงื่อออกมาก ตาพร่า กล้ามเนื้อหดเนื้อเกร็งตัว ตัวสั่น เป็นตะคริวที่ท้อง คลื่นไส้ อาเจียน และท้องเสีย กรณีที่มีอาการรุนแรง อาจทำให้เกิดภาวะโคม่า และถึงขั้นเสียชีวิตในที่สุด
ควรเก็บรักษาโดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
ควรเก็บยาDRI ตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยา หรือตามคำแนะนำของแพทย์/เภสัชกร เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
โดพามีน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยากลุ่มDRI ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
|---|---|
| Effexor (เอฟเฟกเซอร์) | Bayer Wyeth |
| Quomem (คูโอเมม) | GlaxoSmithKline |
| Wellbutrin XL (เวลบูทริน เอ็กซ์แอล) | GlaxoSmithKline |
| Provigil (โพรวิจิล) | Cephalon Inc. |
| Concerta (คอนเซอร์ตา) | Janssen-Cilag |
| Methylphenidate Hexal (เมทิลเฟนิเดต เฮ็กซอล) | Salutas Pharma |
| Ritalin (ริทาลิน) | Novartis |
| Rubifen (รูบิเฟน) | Lab Rubio |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Monoamine_reuptake_inhibitor [2016,Aug13]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Dopamine_reuptake_inhibitor [2016,Aug13]
- https://www.drugs.com/methylphenidate.html [2016,Aug13]
- https://www.drugs.com/drug-interactions/acetaminophen-tramadol-with-methylphenidate-85-0-1606-0.html [2016,Aug13]
- https://www.drugs.com/drug-interactions/celexa-with-modafinil-679-335-1647-0.html [2016,Aug13]
- https://www.drugs.com/imprints/w-25-701-198.html [2016,Aug13]
- https://www.drugs.com/imprints/provigil-100-mg-1495.html [2016,Aug13]
